Όταν η Κίνα ανακοίνωσε αυτόν τον μήνα νέους περιορισμούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών, ο Λευκός Οίκος αιφνιδιάστηκε. Ήταν μια ακόμη υπενθύμιση της δύναμης του Πεκίνου σε έναν κλάδο ζωτικής σημασίας για τη σύγχρονη οικονομία — από τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τις ανεμογεννήτριες, έως τα μαχητικά αεροσκάφη.
Η κυριαρχία αυτή δεν προέκυψε τυχαία. Χτίστηκε συστηματικά, μέσα από δεκαετίες στρατηγικής βιομηχανικής πολιτικής, όπως εξηγεί σε ανάλυσή της η Wall Street Journal.
Από τη δεκαετία του ’90 στο παγκόσμιο μονοπώλιο
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Κίνα έθεσε ως στόχο να γίνει η αδιαμφισβήτητη υπερδύναμη των σπάνιων γαιών — των 17 μετάλλων που θεωρούνται απαραίτητα για την πράσινη ενέργεια και την άμυνα.
Με κρατική χρηματοδότηση, επιθετικές εξαγορές ορυχείων στο εξωτερικό και νομοθεσία που απαγόρευε τη συμμετοχή ξένων σε κινεζικά κοιτάσματα, το Πεκίνο έθεσε υπό τον έλεγχό του την αλυσίδα αξίας.
Όταν οι ΗΠΑ επιχείρησαν να αναστήσουν τη δική τους βιομηχανία, όπως επισημαίνει η WSJ, η Κίνα πλημμύρισε την αγορά με φθηνό υλικό, οδηγώντας τους δυτικούς ανταγωνιστές σε ζημίες και εξαγορές από κινεζικές εταιρείες.
Σήμερα, η Κίνα παράγει περίπου το 90% της παγκόσμιας επεξεργασμένης παραγωγής σπάνιων γαιών, ελέγχοντας τις τιμές και την προσφορά.
«Η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο, η Κίνα έχει σπάνιες γαίες»
Η στρατηγική αυτή χρονολογείται τουλάχιστον από το 1991, όταν ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ δήλωνε πως οι σπάνιες γαίες θα είναι για την Κίνα ό,τι το πετρέλαιο για τη Μέση Ανατολή, όπως θυμίζει η αμερικανική εφημερίδα.
Την ίδια χρονιά, το Πεκίνο χαρακτήρισε τις σπάνιες γαίες «στρατηγικό πόρο», απαγόρευσε τη συμμετοχή ξένων εταιρειών στην εξόρυξη και ενίσχυσε με φορολογικά κίνητρα τις εγχώριες επιχειρήσεις.
Μέσα σε λίγα χρόνια, οι κρατικές εταιρείες Minmetals και Baotou Steel κυριάρχησαν στην παραγωγή.
Οι εξαγορές – κλειδιά που «εξαφάνισαν» την αμερικανική παραγωγή
Το 1995, κινεζικές κρατικές εταιρείες έλαβαν την έγκριση της αμερικανικής κυβέρνησης για να εξαγοράσουν τη Magnequench, το τμήμα σπάνιων γαιών της General Motors.
Σταδιακά, τα αμερικανικά εργοστάσια έκλεισαν και ο εξοπλισμός μεταφέρθηκε στην Κίνα. Αμερικανοί μηχανικοί μετεγκαταστάθηκαν εκεί για να εκπαιδεύσουν το τοπικό προσωπικό.
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, η αμερικανική βιομηχανία σπάνιων γαιών είχε ουσιαστικά εξαφανιστεί. Το μεγάλο ορυχείο Mountain Pass στην Καλιφόρνια έκλεισε, και η Κίνα παρήγαγε πλέον το 97% της παγκόσμιας προσφοράς.
Από το Project Phoenix στο κινεζικό «αντίμετρο»
Η προσπάθεια αναβίωσης ήρθε το 2010 με το «Project Phoenix» της αμερικανικής Molycorp, που στόχευε να ξανανοίξει το Mountain Pass. Όμως το Πεκίνο, επιβάλλοντας εξαγωγικούς φόρους και κρατώντας χαμηλές τιμές, οδήγησε την εταιρεία σε πτώχευση.
Παρά τη δικαστική νίκη των ΗΠΑ, της Ε.Ε. και της Ιαπωνίας το 2014 στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου κατά των κινεζικών ποσοστώσεων, η πραγματικότητα δεν άλλαξε: όταν το Mountain Pass άνοιξε και πάλι, είχε κινεζικό εταίρο.
Νέος «ψυχρός πόλεμος» στα ορυκτά
Μετά την πανδημία, η Ουάσιγκτον φοβήθηκε την εξάρτηση από την Κίνα. Ενέκρινε δισεκατομμύρια δολάρια για νέα ορυχεία και επενδύσεις, χρηματοδοτώντας μεταξύ άλλων την αυστραλιανή Lynas για εργοστάσιο στο Τέξας.
Ωστόσο, το Πεκίνο απάντησε αυξάνοντας την παραγωγή κατά 25% και επιβάλλοντας νέους ελέγχους στην εξαγωγή τεχνολογίας επεξεργασίας σπάνιων γαιών.
Σήμερα, ακόμη και οι πιο φιλόδοξες αμερικανικές προσπάθειες δυσκολεύονται να σταθούν. Η Lynas έχει παγώσει το project στο Τέξας, ενώ το Mountain Pass εξαρτάται εν μέρει από κινεζική χρηματοδότηση.
Όπλο μακράς πνοής
Για το Πεκίνο, οι σπάνιες γαίες είναι όπλο μακράς πνοής. Η πρόσφατη απόφαση να απαιτεί άδεια για εξαγωγές μαγνητών που παράγονται στο εξωτερικό με κινεζικές πρώτες ύλες δείχνει ότι η χώρα σκοπεύει να διατηρήσει τον έλεγχο με κάθε τρόπο.
Οι ΗΠΑ απάντησαν με απειλές για νέους δασμούς 100%, αλλά ακόμα και ο Ντόναλντ Τραμπ αναγκάστηκε να παραδεχθεί πως ένα τέτοιο μέτρο θα ήταν «μη βιώσιμο».
Όπως είπε πρόσφατα ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Σκοτ Μπέσεντ: «Για 25 χρόνια κοιμόμασταν στο τιμόνι. Τώρα ξυπνάμε — αλλά η Κίνα είναι είκοσι βήματα μπροστά».
