Η παγκόσμια ηγεμονία του δολαρίου αμφισβητείται πλέον ανοιχτά, καθώς η γεωπολιτική αστάθεια, οι εμπορικές εντάσεις και η στρατηγική χρήση του νομίσματος από τις ΗΠΑ οδηγούν όλο και περισσότερες χώρες και επενδυτές στην αναζήτηση εναλλακτικών.
Το ευρώ αρχίζει να σηκώνει το κεφάλι και να προβάλλει ως το πιο πιθανό υποκατάστατο. Ωστόσο έχει ακόμη μακρύ δρόμο μπροστά του να διανύσει.
Η Ασία τραβάει πρώτη το καλώδιο
Στην πρώτη γραμμή της αποδολαριοποίησης βρίσκεται η Ασία, όπως επισημαίνει σε σημερινή του ανάλυση το CNBC. Η ASEAN ανακοίνωσε πρόσφατα την υιοθέτηση στρατηγικού σχεδίου για την περίοδο 2026–2030 που προβλέπει αύξηση της χρήσης τοπικών νομισμάτων στο εμπόριο και τις επενδύσεις, περιορισμό των συναλλαγματικών κινδύνων και ενίσχυση της περιφερειακής διασύνδεσης πληρωμών.
Σύμφωνα με την ING, η πολιτική αστάθεια στις ΗΠΑ, η επιθετική ρητορική Τραμπ και η συνεχιζόμενη αποδυνάμωση του δολαρίου έχουν επιταχύνει τις τάσεις μετάβασης σε άλλα νομίσματα. Από τις αρχές του 2024, ο δείκτης δολαρίου έχει υποχωρήσει πάνω από 8%, ενισχύοντας το κλίμα αποστασιοποίησης.
Όπως σημειώνει ο Φρανσέσκο Πεσόλ της ING, «η πολιτική του Τραμπ και η αποδυνάμωση του δολαρίου επιταχύνουν τη στροφή σε άλλα νομίσματα».
Τα αποθέματα αλλάζουν πρόσημο
Η παγκόσμια αποθεματική χρήση του δολαρίου υποχωρεί σταθερά: από 72% το 2000 σε μόλις 57,8% στο τέλος του 2024, σύμφωνα με το ΔΝΤ και την ΕΚΤ. Αντίθετα, το ευρώ διατηρείται σταθερό στο 20% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων, παραμένοντας η δεύτερη σημαντικότερη αποθεματική δύναμη.
Μάλιστα, οι επίσημες τοποθετήσεις σε κρατικό χρέος της ευρωζώνης από ξένους επενδυτές ανέρχονται σχεδόν στο 1 τρισ. ευρώ, δηλαδή σε περισσότερο από το ένα τρίτο του συνόλου των ξένων κατόχων ευρωπαϊκών κρατικών ομολόγων.
Η μείωση τοποθετήσεων από χώρες που δεν είναι γεωπολιτικά ευθυγραμμισμένες με τη Δύση περιορίστηκε στο 5%, γεγονός που καταδεικνύει την ανθεκτικότητα του ευρώ, ιδίως σε περιβάλλον σύγκρουσης και κυρώσεων, όπως με τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Πέρα από τις κυβερνήσεις, και οι μεγάλοι επενδυτές επανεξετάζουν την έκθεσή τους στο δολάριο. Σύμφωνα με τη Nomura, θεσμικά χαρτοφυλάκια στην Ιαπωνία και την Ταϊβάν έχουν ενισχύσει θεαματικά τις συναλλαγματικές αντιστάθμισεις, περιορίζοντας την καθαρή τους θέση στο δολάριο. Το hedge ratio των ιαπωνικών ασφαλιστικών φτάνει πλέον το 48%, ενώ της Ταϊβάν ξεπερνά το 70%.
Αυτό συνεπάγεται ενεργητική πώληση δολαρίων και αγορές τοπικών ή εναλλακτικών νομισμάτων, επιτείνοντας τις πιέσεις στο greenback.
Το ευρώ στο φως των προβολέων
Καθώς η εμπιστοσύνη στο δολάριο ραγίζει, η πρόεδρος της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ μιλά για μια «ιστορική ευκαιρία» αναβάθμισης του διεθνούς ρόλου του ευρώ. Το σύνθετο διεθνές αποτύπωμα του κοινού νομίσματος παραμένει σταθερό στο 19%, σύμφωνα με δείκτη που υπολογίζει η ΕΚΤ βάσει μιας σειράς επιμέρους μεγεθών: αποθεματική χρήση, τιμολόγηση εμπορίου, χρηματοοικονομικές ροές και έκδοση χρέους.
Το 2024 ήταν μια χρονιά-ρεκόρ για τη διεθνή έκδοση ομολόγων και δανείων σε ευρώ: η αξία τους αυξήθηκε πάνω από 40%, φτάνοντας τα 900 δισ. δολάρια – το υψηλότερο επίπεδο από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007–09. Οι ΗΠΑ μόνο εξέδωσαν σχεδόν 95 δισ. δολάρια σε λεγόμενα “Reverse Yankees”, έναντι 60 δισ. το 2023.
Από τις διαπιστώσεις στις πράξεις
Η αλήθεια είναι πως το ευρώ, αν και δεύτερο παγκοσμίως, απέχει σημαντικά από το να απειλήσει την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου: κατέχει περίπου 20% των παγκόσμιων αποθεμάτων και 30% των τιμολογήσεων στο διεθνές εμπόριο. Η απουσία κοινού ευρωομολόγου, η ατελής ενοποίηση των αγορών και η πολιτική κατακερματισμένη συνιστούν εμπόδια που δύσκολα παρακάμπτονται.
Όπως λέει ο αναλυτής Άαρον Χιλ της FP Markets, «το ευρώ έχει οικονομικό βάρος, αλλά όχι ακόμα την πολιτική συνοχή για να σταθεί απέναντι στο δολάριο».
Ένα παγκόσμιο Blockbuster;
Η σύγκριση με εταιρείες που έμοιαζαν αήττητες, όπως η Blockbuster ή η Sears, δεν είναι τυχαία. Η κυριαρχία, όσο ισχυρή κι αν μοιάζει, δεν είναι αιώνια. Και το δολάριο, που κυριαρχεί εδώ και έξι δεκαετίες, ίσως να έχει ήδη μπει σε τροχιά σταδιακής απομυθοποίησης.
Το πιθανότερο, πάντως, είναι πως το τέλος δεν θα είναι θεαματικό, αλλά διαβρωτικό. Όχι με κραχ, αλλά με σταδιακή μετακίνηση κεφαλαίων, αθροιστική φθορά της εμπιστοσύνης και πλήθος εναλλακτικών που θα κερδίζουν μικρές μάχες — μέχρι να βρεθεί ο επόμενος «αδιαφιλονίκητος βασιλιάς».
