Αν και παραδοσιακά συνιστά καταφύγιο σε καιρούς κινδύνου, η Αμερική έχει πλέον γίνει η ίδια πηγή αστάθειας. Ο κατάλογος των ανησυχιών είναι μακρύς: Το δημόσιο χρέος εκτοξεύεται με ανησυχητικό ρυθμό. Η εμπορική πολιτική σέρνεται σε ένα νομικό ναρκοπέδιο αβεβαιότητας. Ο Ντόναλντ Τραμπ επιτίθεται στους θεσμούς.
Οι ξένοι επενδυτές δείχνουν νευρικότητα και το δολάριο διολισθαίνει. Κι όμως, εν μέσω όλων αυτών, ένας τεράστιος κίνδυνος περνά απαρατήρητος.
Όταν σκεφτόμαστε οικονομικό ρίσκο, το μυαλό πάει εύκολα στη Wall Street και σε κόλπα επενδυτικών τραπεζών ή στα σαθρά στεγαστικά δάνεια του Μαϊάμι. Αλλά, όπως αναλύει η νέα ειδική έκθεση του Economist, η αμερικανική χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική έχει αλλάξει ριζικά μέσα στην τελευταία δεκαετία. Ένα νέο οικοσύστημα από asset managers, hedge funds, private equity και trading firms (ονόματα όπως Apollo, BlackRock, Blackstone, Citadel, Jane Street, KKR και Millennium) έχει αναδειχθεί ως η νέα υπερδύναμη, παραμερίζοντας τις παλιές δυνάμεις.
Οι παίκτες αυτοί δεν μοιάζουν με τις τράπεζες και τις ασφαλιστικές που αντικαθιστούν. Είναι μεγάλοι, περίπλοκοι και – το πιο ανησυχητικό – αδοκίμαστοι σε συνθήκες κρίσης. Χρηματοδοτούν κάθε είδους δανειολήπτη – από κορυφαίες εταιρείες μέχρι νοικοκυριά – με υπόσχεση ταχύτητας, ευελιξίας και αξιοπιστίας, ενώ στους επενδυτές προσφέρουν υψηλότερες αποδόσεις χωρίς (υποτίθεται) περισσότερους κινδύνους. Είναι με λίγα λόγια οι νέοι βαρόνοι του χρέους.
Γιατί μας απασχολούν σήμερα περισσότερο από ποτέ; Γιατί η χρηματοπιστωτική επανάσταση αυτή συναντά τώρα τη MAGA επανάσταση. Ο Τραμπ, με τις ανατροπές του στην εμπορική πολιτική, την αποδυνάμωση των διεθνών δεσμεύσεων και, κυρίως, τον ανεξέλεγκτο δανεισμό του κράτους, φαίνεται να σπρώχνει το σύστημα προς την επόμενη κρίση, όπως προειδοποιεί ο Economist. Η Αμερική παραμένει το κέντρο του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού σύμπαντος – αλλά ποτέ ξανά ο πλανήτης δεν ήταν τόσο εκτεθειμένος στην εύθραυστη καρδιά της.
Το νέο οικονομικό θηρίο
Οι νέες εταιρείες προσελκύουν τα μεγαλύτερα ταλέντα και επωφελούνται από ένα κανονιστικό περιβάλλον που συνεχίζει να επιβαρύνει τις τράπεζες μετά την κρίση του 2007-09. Αυτό το μείγμα ταλέντου και λιγότερων περιορισμών έχει οδηγήσει σε κύμα καινοτομίας και εκρηκτική ανάπτυξη.
Τρεις μόνο εταιρείες ιδιωτικών αγορών – Apollo, Blackstone και KKR – διαχειρίζονται σήμερα 2,6 τρισ. δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία, σχεδόν πενταπλάσια από πριν 10 χρόνια. Οι μεγάλες τράπεζες, αντίθετα, αύξησαν τα assets τους μόλις κατά 50%, στα 14 τρισ. δολάρια.
Αναζητώντας σταθερές πηγές χρηματοδότησης, οι upstarts στράφηκαν στην ασφάλιση. Η Apollo, που συγχωνεύθηκε με τον ασφαλιστικό της βραχίονα το 2022, εκδίδει πλέον περισσότερα ασφαλιστήρια συντάξεων απ’ οποιονδήποτε άλλο αμερικανικό ασφαλιστή. Οι ίδιες εταιρείες δανείζουν νοικοκυριά και εταιρικούς κολοσσούς όπως η Intel. Μόνο η Apollo χορήγησε δάνεια 200 δισ. δολαρίων το 2024 – όταν οι συνολικές χορηγήσεις των μεγάλων τραπεζών αυξήθηκαν κατά μόλις 120 δισ.
Στο trading, νέοι παίκτες όπως η Jane Street κυριαρχούν. Το 2024, τα έσοδά της από χρηματιστηριακές συναλλαγές ήταν ίσα με εκείνα της Morgan Stanley.
Έξυπνο, καινοτόμο – αλλά εύθραυστο
Αυτό το νέο σύστημα έχει προφανή πλεονεκτήματα:
- Είναι εξαιρετικά κερδοφόρο
- Είναι λιγότερο ευάλωτο σε bank runs (απόσυρση καταθέσεων) αφού βασίζεται σε μακροπρόθεσμα κεφάλαια
- Έχει επιτρέψει στην Αμερική να διοχετεύσει τεράστια κεφάλαια σε καινοτόμες ιδέες, από την τεχνητή νοημοσύνη και τα data centers. Το venture capital είναι ο κινητήρας της τεχνολογικής υπεροχής των ΗΠΑ.
Αυτή η υπεροχή έχει μεταφραστεί και σε εισροές ξένων κεφαλαίων: η αξία των αμερικανικών τίτλων που κατέχουν ξένοι επενδυτές διπλασιάστηκε την τελευταία δεκαετία, στα 30 τρισ. δολάρια.
Όμως, όσο έξυπνο κι αν μοιάζει το νέο σύστημα, κρύβει κινδύνους – και μάλιστα κακά κατανοημένους. Ποτέ δεν έχει δοκιμαστεί σε συνθήκες σοβαρής κρίσης.
Οι ρωγμές κάτω από την επιφάνεια
Το νέο χρηματοπιστωτικό οικοσύστημα θυμίζει τράπεζες περισσότερο απ’ όσο παραδέχεται. Αν και δύσκολο, δεν είναι αδύνατο να υπάρξει bank run σε ασφαλιστικά προϊόντα – ειδικά αν οι πελάτες πιστέψουν πως διαφορετικά δεν θα πάρουν τίποτα. Επιπλέον, οι τράπεζες, παρότι πιο ασφαλείς, είναι εκτεθειμένες στα ρίσκα των νέων παικτών: τα δάνειά τους προς μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν διπλασιαστεί από το 2020 και φτάνουν τα 1,3 τρισ. δολάρια. Το leverage προς hedge funds εκτινάχθηκε από 1,4 τρισ. σε 2,4 τρισ.
Και το χειρότερο: το νέο σύστημα είναι εξαιρετικά αδιαφανές. Τα ιδιωτικά assets δεν αποτιμώνται σε πραγματικό χρόνο. Οι επενδυτές συχνά αγνοούν το μέγεθος των κινδύνων που αναλαμβάνουν, μέχρι να ξεσπάσει το πρόβλημα. Και η ιστορία δείχνει ότι οι καινοτόμοι της Wall Street έχουν την τάση να δοκιμάζουν τα προϊόντα τους μέχρι να σπάσουν.
Κι αν ξεσπάσει τώρα;
Υπό τον Τραμπ, το απρόβλεπτο είναι μόνιμο. Ο υπερβολικός δανεισμός απειλεί την αγορά ομολόγων. Οι εμπορικοί δασμοί – αν και προσωρινά μπλοκαρίστηκαν από τα δικαστήρια – παραμένουν στο τραπέζι. Ο συνδυασμός αβεβαιότητας, θεσμικών συγκρούσεων, μεταβλητών τιμών, αυξημένου κόστους κεφαλαίου και χαμηλής ανάπτυξης ενδέχεται να γονατίσει το σύστημα.
Μια νέα κρίση θα δοκιμάσει ακόμα και τους ικανότερους διαχειριστές κρίσεων. Οι σχέσεις των superstar εταιρειών με το τραπεζικό σύστημα και την πραγματική οικονομία θα φανερωθούν μόνο όταν είναι πολύ αργά. Νέα προγράμματα στήριξης και παρεμβάσεις θα χρειαστούν. Και τότε τίθεται το καυτό ερώτημα.
Ποιος θα διασώσει ποιον;
Το 2008, το Υπουργείο Οικονομικών και η Fed έσωσαν τις τράπεζες. Ο κόσμος το κατάπιε με κόπο. Αλλά ποιος θα δεχτεί να σωθούν τώρα δισεκατομμυριούχοι επενδυτές; Και τι θα συμβεί αν αφεθούν να καταρρεύσουν; Μια παγκόσμια πιστωτική ασφυξία είναι προ των πυλών.
Με τον Τραμπ στο τιμόνι, όλα είναι πιθανά. Μπορεί να διασώσει τους πάντες. Ή μπορεί να αρχίσει να ξεχωρίζει τους “φίλους” του από τους “εχθρούς”, να απειλεί χώρες που δεν του αρέσουν και να αλλάζει γνώμη κάθε πέντε λεπτά στο Truth Social.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι κάποια στιγμή θα έρθει νέα κρίση. Πάντα έρχεται. Και όταν ξεσπάσει, οι αγορές θα συνειδητοποιήσουν ξαφνικά ότι βρίσκονται σε ένα σύστημα που δεν αναγνωρίζουν πια.
