Σε πολλές χώρες, ιδίως της Νότιας Ευρώπης, ο τουρισμός έχει αναλάβει τον ρόλο της «βαριάς βιομηχανίας», που στηρίζει την ανάπτυξη.
Όμως, όπως εξηγεί ο Marko Jukic, senior analyst της Bismarck Analysis στο Palladium, η πραγματικότητα είναι αμείλικτη: καμία χώρα στην ιστορία δεν έγινε πλούσια από τον τουρισμό — και δεν πρόκειται να γίνει.
Το 2019, λίγο πριν την πανδημία, τα έσοδα από διεθνή τουρισμό αντιστοιχούσαν στο 53% των εξαγωγών του Μαυροβουνίου, 51% της Αλβανίας, 38% της Κροατίας, 28% της Ελλάδας, 23% της Πορτογαλίας και 19% της Ισπανίας. Όπως εξηγεί ο Jukic, ορισμένες χώρες εξαρτώνται από τον τουρισμό περισσότερο απ’ όσο το Ντουμπάι από το πετρέλαιο.
Κι όμως, χώρες που εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τον τουρισμό – όπως η Τζαμάικα, οι Μαλδίβες ή το Μπαλί – παραμένουν φτωχές. Το ίδιο ισχύει και για ορισμένα κρατίδια που φαίνονται ως «εξαιρέσεις», όπως το Μονακό ή η Ανδόρα: η οικονομική τους επιτυχία δεν οφείλεται στον τουρισμό αλλά σε ειδικές φορολογικές ή χρηματοπιστωτικές συνθήκες και στον εξαιρετικά μικρό τους πληθυσμό.
Τουρισμός: «Πέταξαν» στα 4,352 δισ. οι εισπράξεις στο 5μηνο – Ξεπέρασαν τα 7 εκατ. οι αφίξεις
Η Κροατία δεν πρόκειται να γίνει Ελβετία. Και δεν φταίνε οι παραλίες
Ο Jukic χρησιμοποιεί την Κροατία ως χαρακτηριστικό παράδειγμα: για να φτάσει το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελβετίας (100.000 δολάρια), η Κροατία θα έπρεπε να φιλοξενεί 1,93 δισ. διανυκτερεύσεις τουριστών τον χρόνο. Το 2024 κατέγραψε 85 εκατ.—μόλις το 4% του απαραίτητου στόχου.
Ακόμα και για να φτάσει τη Γερμανία, με ΑΕΠ ανά κάτοικο στα 56.000 δολάρια, η Κροατία θα έπρεπε να πενταπλασιάσει τη σημερινή της τουριστική κίνηση, με τους τουρίστες να ξοδεύουν τα διπλάσια ανά ημέρα. Όπως υπογραμμίζει ο Jukic, αυτό δεν είναι απλώς απίθανο. Είναι τεχνικά αδύνατο.
Όπως εξηγεί, ο τουρισμός είναι εντάσεως εργασίας και κεφαλαίου, με χαμηλό ταβάνι στην παραγωγικότητα. Το να σερβίρεις ποτά, να καθαρίζεις δωμάτια ή να οδηγείς τουρίστες σε αξιοθέατα δεν μπορεί να αυτοματοποιηθεί, ούτε να αναβαθμιστεί τεχνολογικά με ουσιαστικό όφελος. Είναι μια βιομηχανία που παραμένει στο ίδιο επίπεδο παραγωγικότητας εδώ και αιώνες.
Σε αντίθεση με τη μεταποίηση ή τα χρηματοοικονομικά, όπου μια εταιρεία ή μια χώρα μπορεί να διαχειριστεί κεφάλαια ή να εξάγει προϊόντα παγκόσμιας κλίμακας, ο τουρισμός απαιτεί φυσικούς πόρους που δεν επεκτείνονται: παραλίες, πόλεις, προσωπικό. Και όσο αυξάνεται η τουριστική κίνηση, τόσο φθείρονται οι πόροι αυτοί — από το real estate μέχρι την κοινωνική συνοχή.
Ο τουρισμός δεν προστατεύει ούτε από τις κρίσεις
Όπως τονίζει ο Jukic, ο τουρισμός είναι εξαιρετικά ευάλωτος στις διεθνείς κρίσεις: από πολέμους και πανδημίες μέχρι οικονομικές υφέσεις. Αντίθετα, η βιομηχανία και η τεχνολογία είναι σε θέση να απορροφήσουν και να ξεπεράσουν τέτοιες διαταραχές, δημιουργώντας παράλληλα καινοτομία και αυξάνοντας την αξία της εργασίας.
Αυτός είναι και ο λόγος, κατά τον αναλυτή, που χώρες όπως η Ταϊβάν (στηρίζεται σε ημιαγωγούς), η Δανία (στηρίζεται σε καινοτόμα φαρμακευτικά προϊόντα) ή το Κατάρ (στηρίζεται στο φυσικό αέριο) έγιναν πλούσιες. Παράγουν και εξάγουν προϊόντα ή υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Η τουριστική οικονομία, όπως υπογραμμίζει ο Jukic, οδηγεί στο ακόλουθο μοντέλο: μια μικρή ελίτ που εκμεταλλεύεται την ακίνητη περιουσία και μια μεγάλη τάξη εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης, σερβιτόρων, καθαριστών και οδηγών.
Αυτό το μοντέλο δεν χτίζει παραγωγικό κεφάλαιο, ούτε εκπαιδεύει ένα ανθρώπινο δυναμικό ικανό να προσαρμοστεί σε νέες τεχνολογίες ή να φέρει καινοτομία. «Το να είσαι σερβιτόρος ή ιδιοκτήτης ενοικιαζόμενων δωματίων δεν είναι το μέλλον που αξίζει σε μια χώρα», γράφει χαρακτηριστικά.
Η λύση; Στροφή στη βιομηχανία
Όπως καταλήγει ο Marko Jukic, η πραγματική διέξοδος για τις χώρες του Νότου δεν είναι η ενίσχυση του τουρισμού με επιδοτήσεις, χαμηλόμισθη μετανάστευση ή νέες υποδομές. Είναι η ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής, η στροφή στη βιομηχανία, η ενθάρρυνση νέων επιχειρηματιών, η μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης για τους νέους και η επαναπατρισμός των μορφωμένων Ελλήνων, Ιταλών, Ισπανών που έφυγαν.
Η επιστροφή στην παραγωγή και την καινοτομία είναι το μόνο μονοπάτι για να ξαναγίνει ο Νότος πρωταγωνιστής — και όχι απλώς προορισμός διακοπών.
