Σε μια ιστορική αναδρομή του ελληνικού δράματος προβαίνει ο ESM. Σε ειδική έκδοση 425 σελίδων, με τίτλο: «Περιφρουρώντας το ευρώ σε καιρούς κρίσης – Η ιστορία του ESM από μέσα», περιγράφει τις συνθήκες υπό τις οποίες η κυβέρνηση Σαμαρά τράβηξε χειρόφρενο το 2014 και η κυβέρνηση Τσίπρα οδηγήθηκε σε στροφή 180ο το 2015. «Τον Ιούνιο του 2015 το Grexit ήταν πολύ, πολύ κοντά» αποκαλύπτει ο Κλάους Ρέγκλινγκ.
Η εικόνα της οικονομίας το 2014 και όλα όσα ακολούθησαν
Το 2013 και το πρώτο εξάμηνο του 2014 το δεύτερο πρόγραμμα στήριξης εξελισσόταν εν πολλοίς όπως είχε σχεδιαστεί. Το 2013 ο EFSF εκταμίευσε οχτώ δόσεις συνολικού ύψους 25,3 δισ. ευρώ και για λίγο το 2014 φαινόταν ότι οι προοπτικές της Ελλάδας βελτιώνεται, αναφέρεται στην έκδοση, που υπενθυμίζει ότι τότε για πρώτη φροά από το 2007 η οικονομία επέστρεψε σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Οι αποδόσεις των δεκαετών ομολόγων είχαν σταθεροποιηθεί κοντά στο 6% το καλοκαίρι του 2014 και η κυβέρνηση προχωρούσε σε μία προσεχτική επιστροφή στην αγορά, με δύο εκδόσεις ομολόγων, έχοντας πετύχει «μία εντυπωσιακή βελτίωση του προϋπολογισμού». Η Ελλάδα είχε πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα 1,2 δισ. ευρώ ήδη από το 2013. Παράλληλα οι τράπεζες αντλούσαν ιδιωτικά κεφάλαια και εξέδιδαν ομόλογα.
Περί τα μέσα του 2014, η Ελλάδα σύμφωνα με τον ESM φαινόταν να έχει την ευκαιρία να ολοκληρώσει το πρόγραμμά της, όπως είχαν πετύχει τόσο η Ιρλανδία όσο και η Πορτογαλία. «Σε κάποιο σημείο έμοιαζε ότι θα μπορούσαν να βγουν, θα μπορούσαν να λάβουν μία πιστωτική γραμμή και η ανάπτυξη είχε επιστρέψει» δηλώνει χαρακτηριστικά ο επικεφαλής οικονομολόγος του μηχανισμού, Ρολφ Στράουχ. Ωστόσο τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι. «Η μεταρρυθμιστική δυναμική επιβραδύνθηκε το δεύτερο εξάμηνο του έτους, καθώς η Ελλάδα βρισκόταν υπό το βάρος πολιτικής αναταραχής και έξι ετών ύφεσης» αναφέρεται.
Το μεγαλύτερο λάθος έγινε το 2014. Αυτό επισημαίνει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας. «Ήταν μεγάλο λάθος το γεγονός ότι δεν έκλεισε η αξιολόγηση, εξαιτίας ενός δημοσιονομικού κενού λίγων εκατομμυρίων ευρώ» σχολιάζει.
Προς το δεύτερο εξάμηνο του 2014 η κυβέρνηση Σαμαρά είχε εξαντλήσει το πολιτικό της κεφάλαιο και ουσιαστικά αδυνατούσε να προχωρήσει μπροστά σε σημαντικές διαρθωτικές μεταρρυθμίσεις, όπως επισημαίνεται. Η κυβέρνηση είχε επομένως μείνει πίσω σε ορισμένα μέτρα, που είχαν συμφωνηθεί με το ΔΝΤ. Από την πλευρά των Ευρωπαίων η απόκλιση από τους στόχους ήταν μικρότερη, αλλά όπως εξηγεί ο Στράουχ, δεν περιοριζόταν μόνο στο ζήτημα του προϋπολογισμού.
Προς τα τέλη του έτους, ο Αντώνης Σαμαράς αισθανόταν πως δεν έχει πια την αναγκαία πολιτική στήριξη για τον τελευταίο γύρο περικοπών στον προϋπολογισμό και διαρθρωτικά μέτρα, που απαιτούνταν για να εξασφαλίσει την έγκριση της τρόικας. Έχοντας να αντιμετωπίσει την μειωμένη στήριξη στο εσωτερικό, επεδίωξε μεγαλύτερη επιείκεια από τους Ευρωπαίους ηγέτες, αλλά αρνήθηκαν να αφήσουν τις πολιτικές εξελίξεις να υπαγορεύσουν την πορεία της αξιολόγησης. Σε εκείνο το σημείο ο Σαμαράς δεν είχε άλλη επιλογή από το να πάει σε εκλογές, όπως αναφέρεται.
«Τον τελευταίο μήνα που ήταν στην εξουσία, ο Σαμαράς δεν μπορούσε πια να προωθεί το είδος των ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων που ζητούσαμε. Αυτό ήταν το αδιέξοδο» σημειώνει ο επικεφαλής οικονομολόγος του ESM.
Έτσι στις 8 Δεκεμβρίου 2014 ο Έλληνας πρωθυπουργός ανακοίνωσε πρόωρη εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Η πολιτική αβεβαιότητα τρόμαξε τις αγορές, με το Χ.Α. να κάνει την επομένη βουτιά 12,78%, στη μεγαλύτερη ημερήσια πτώση από το 1987. Η χρονιά έκλεισε με πιολιτικό αδιέξοδο, καθώς η ελληνική βουλή απέτυχε να επιλέξει τον νέο πρόεδρο και η κυβέρνηση Σαμαρά κατέρρευσε.
Αλ. Τσίπρας στη διακυβέρνηση: Αντιμέτωπος με την πραγματικότητα
Ο Αλέξης Τσίπρας ανέλαβε την πρωθυπουργία στις 26 Ιανουαρίου 2015, με ένα μήνα να απομένει για το δεύτερο πρόγραμμα στήριξης και χωρίς προοπτική συμφωνίας για την τελευταία αξιολόγηση. Αντί να σπεύσει σε διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές, όμως, ζύγισε τις επιλογές του. Το Eurogroup αντιλήφθηκε ότι η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση χρειαζόταν χρόνο για μία νέα στρατηγική. Αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν αρχικά ανένδοτος στο να ζητήσει για μία παράταση του υφιστάμενου προγράμματος, καθώς η βασική του προεκλογική δέσμευση ήταν πως θα διώξει την τρόικα.
«Νομίζω πως η ελληνική κυβέρνηση τους πρώτους έξι μήνες προσπάθησε να αλλάξει την ατζέντα. Πίστευε πραγματικά ότι δεν μπορούσαμε να αγνοήσουμε τη λαϊκή ψήφο, που έλεγε ότι απαιτείται αλλαγή στην κατεύθυνση πολιτικής και προσπάθησε να το εξηγήσει στους Ευρωπαίους» δηλώνει ο υπουργός Οικονομικών, Ευκλείδης Τσακαλώτος. «Άξιζε ο κόπος να προσπαθήσουμε την αλλαγή. Όντως ήγειρε πολλά ζητήματα. Όμως πολλά από τα θέματα που θέσαμε τους πρώτους έξι μήνες, τώρα συζητιούνται πολύ σοβαρά» προσθέτει.
Η πολιτική αλλαγή σήμαινε το τέλος της εύθραυστης εργασίας με τους διεθνείς πιστωτές που είχε βοηθήσει στο να προχωρήσει το δεύτερο πρόγραμμα έως εκεί που έφτασε, γράφει η πολυσέλιδη έκδοση. Από την πλευρά των αρχών της Ευρωζώνης η Ελλάδα το πρώτο εξάμηνο του 2015 είχε γυρίσει την πλάτη της σε προηγούμενες συμφωνίες και έχασε το δρόμο της για την έξοδο από την κρίση.
«Οι ελληνικές αρχές αποφάσισαν να μην τηρήσουν πια τη συμφωνία με τους διεθνείς πιστωτές μετά τις εκλογές του 2015. Επομένως το ελληνικό πρόγραμμα στήριξης εκτροχιάστηκε πλήρως» αναφέρει ο τότε επικεφαλής του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ. Όταν βρέθηκε για πρώτη φορά ενώπιον των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης ο τότε υπουργός, Γιάνης Βαρουφάκης, τάχθηκε υπέρ της αύξησης του κατώτατου μισθού, ήταν επιφυλακτικός απέναντι στις ιδιωτικοποιήσεις και ζήτησε ένα δάνειο- γέφυρα για να καλύψει τις ανάγκες της Ελλάδας για τους επόμενους λίγους μήνες.
«Για μία σύντομη περίοδο ο Βαρουφάκης τραβούσε την προσοχή όσο και το ελληνικό χρέος, οι αποδόσεις των ομολόγων, οι περικοπές στις συντάξεις ή οι πωλήσεις ενεργητικού. Οι επικριτές τον κατηγορούσαν ότι έχασε την ευκαιρία να εξασφαλίσει υποχωρήσεις για τη νέα κυβέρνηση» αναφέρεται χαρακτηριστικά για τον κ. Βαρουφάκη. Υπενθυμίζεται δε η δήλωση του Γκίκα Χαρδούβελη (από τον οποίο ο κ. Βαρουφάκης, παρέλαβε το υπουργείο Οικονομικών) στις 3 Αυγούστου του 2015 στον New Yorker ότι ο διάδοχός του «Κατάφερε να έχει 18 εχθρούς. Μόνο αυτό πέτυχε».
Το αποτέλεσμα ήταν ο Τσίπρας να ανεβάσει τις διαπραγματεύσεις στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Έως τότε δεν ήταν συνηθισμένο οι επικεφαλής των κυβερνήσεων να συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις για τα προγράμματα διάσωσης, αφού το καθήκοντα αυτό είχαν οι υπουργοί Οικονομικών και οι συνεργάτες τους.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έκαναν μία παραχώρηση σε επίπεδο συμβολισμού, εγκαταλείποντας τον όρο τρόικα και με μία ενδιάμεση στάση στο «quadriga» άρχισαν να αναφέρονται στις αρχές με τον όρο «οι θεσμοί». Ήταν μία προσπάθεια να περιοριστεί η αντίσταση της ελληνικής κοινής γνώμης στην εποπτεία της τρόικα. «Οι Έλληνες είχαν πάθει εμμονή με αυτό. Εγώ σκεφτόμουν, μα πόσο σημαντικό να είναι ένα όνομα;» σχολιάζει ο Τόμας Βίζερ, πρώην πρόεδρος του Euroworking Group.
«Από το Μάρτιο έως τον Ιούλιο κλιμακώθηκε η διαδικασία για την Ελλάδα. Δημιουργήθηκε ένα “δωμάτιο έκτακτης ανάγκης” για την περίπτωση χρεοκοπίας, με διαδικασίες για τις νομικές πράξεις, που θα έπρεπε να υπογραφούν κτλ. Ήταν αρκετό δύσκολο, αλλά έγινε για να διαβεβαιωθούν τα μέλη ότι ήμασταν προετοιμασμένοι για παν αρνητικό ενδεχόμενο» αποκαλύπτει ο Νικολα Τζιαμαρόλι, εκπρόσωπος του ESM στα ανώτατα κλιμάκια των θεσμών.
Ο Γιάννης Στουρνάρας, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδας τον Ιούνιο του 2014, σημειώνει ότι ο Βαρουφάκης απάντησε στις αυξανόμενες εντάσεις στους κόλπους του Eurogroup, επικαλούμενος ένα Σχέδιο Β, αντί να στραφεί σε πιο πραγματιστικές λύσεις. Οι συζητήσεις για χρήματα από τη Ρωσία, παράλληλα νομίσματα ή ακόμη και να πάρει η κυβέρνηση τον έλεγχο της κεντρικής τράπεζας επισκίασαν τις διαπραγματεύσεις, φθείροντας την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης και αναστατώνοντας ακόμη περισσότερο τις αγορές.
Κάπως έτσι φτάσαμε στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου «με την οργή της κοινής γνώμης να είναι ξεκάθαρη» σημειώνεται στην έκδοση. Οι Έλληνες ψήφισαν όχι σε ποσοστό 61% αποκηρύσσοντας τους διεθνείς πιστωτές και διαμαρτυρόμενοι για τις δυσκολίες, που είχαν ζήσει.
Ωστόσο αμέσως μετά το δημοψήφισμα ο Αλέξης Τσίπρας επεδίωξε επαναπροσέγγιση των πιστωτών. Άρχισε ζητώντας την παραίτηση του Βαρουφάκη, τον οποίο και αντικατέστησε με «τον πιο διπλωματικό Τσακαλώτο».
Όπως θυμίζει ο κ. Στουρνάρας κατά τους έξι μήνες της θητείας του Γιάνη Βαρουφάκη έκαναν φτερά καταθέσεις 45 δισ. ευρώ από τις τράπεζες. «Αυτό τα λέει όλα» σημειώνει ο κεντρικός τραπεζίτης. «Αυτό οδήγησε στην επιβολή των capital controls με την προκήρυξη του δημοψηφίσματος» προσθέτει.
Στις 8 Ιουλίου ο Αλ. Τσίπρας ζήτησε νέο πρόγραμμα του ESM. Mία ημέρα αργότερα η Ελλάδα υπέβαλε νέο σχέδιο μεταρρυθμίσεων. Είχε φτάσει η ώρα να αλλάξει σελίδα.
naftemporiki.gr
