Του Μιχάλη Μαθιουλάκη*
Αν ρωτούσε κανείς σήμερα τους ευρωπαίους πολίτες για το τι συμβαίνει με τις τιμές του φυσικού αερίου, η απάντηση των περισσοτέρων θα ήταν πως οι τιμές συνέχεια ανεβαίνουν. Η αίσθηση αυτή των πολιτών σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι ισχυρότατη καθώς τους τελευταίους επτά μήνες, κάθε αύξηση των τιμών, μικρή ή μεγάλη, δημιουργούσε πρωτοσέλιδα και πηχυαίους τίτλους ειδήσεων. Η αλήθεια όμως είναι πως εδώ και ένα μήνα, οι τιμές του φυσικού αερίου πέφτουν, και μάλιστα πολύ.
Πριν ένα μήνα, το φυσικό αέριο στον δείκτη αναφοράς TTF του ολλανδικού χρηματιστηρίου βρισκόταν στα 346 ευρώ/MWh ενώ σήμερα, μετά από μια σταθερά καθοδική πορεία ενός μήνα, έχει προσγειωθεί στα 184 σημειώνοντας πτώση 47%. Η δε πτώση στο φυσικό αέριο έχει ρίξει αντίστοιχα περίπου στο μισό, και το κόστος των τιμών χονδρικής ηλεκτρισμού σε όλη την Ευρώπη.
Η σταθερά καθοδική πορεία των τελευταίων εβδομάδων δεν δείχνει μάλιστα να επηρεάζεται σημαντικά ούτε και από τις πρόσφατες ανακοινώσεις για ζημιές και διαρροή στον αγωγό Nord Stream για τις οποίες μάλιστα δεν αποκλείεται και η περίπτωση δολιοφθοράς. Η τιμή του φυσικού αερίου στο TTF είχε φτάσει στα 175 ευρώ/KWh μία μέρα πριν βγουν τα νέα για τον Nord Stream, και η πρώτη «αυθόρμητη» αντίδραση της αγοράς στην, ομολογουμένως ανησυχητική, είδηση ήταν μια μικρή μόνο άνοδος έως τα 184 ευρώ, επίπεδα στα οποία και εξακολουθούν να βρίσκονται οι τιμές έως το απόγευμα της 27ης.
Τα σημερινά επίπεδα παραμένουν βεβαίως εξαιρετικά υψηλά, αλλά η κατά σχεδόν 50% πτώση κάθε άλλο παρά αμελητέα είναι καθώς αποτελεί τεράστια ελάφρυνση για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, αλλά και για τις κυβερνήσεις που έως τώρα δίνουν επιδοτήσεις για να καλύψουν τη διαφορά.
Η πτώση είναι λοιπόν σημαντική και πολύ μεγάλη για να την αγνοήσει κανείς. Γιατί όμως πέφτουν εδώ και ένα μήνα οι τιμές, και μάλιστα όταν όλο αυτό το διάστημα ο αγωγός Nord Stream 1 παραμένει κλειστός. Εάν αυτός ήταν ο λόγος της ανόδου όπως πιστεύαν οι αξιωματούχοι της Κομισιόν, γιατί ξαφνικά οι τιμές πέφτουν εδώ και ένα μήνα;
Αυτό που πολλοί απέτυχαν να συνειδητοποιήσουν από την αρχή αυτής της κρίσης, είναι πως το πρόβλημα δεν αφορούσε σε μια υπαρκτή, τρέχουσα, έλλειψη φυσικού αερίου, αλλά ήταν -και παραμένει- ζήτημα ψυχολογίας της αγοράς. Οι τιμές δεν ανεβαίνουν επειδή δεν έχουμε διαθέσιμο καύσιμο αλλά επειδή φοβόμαστε πως δεν θα έχουμε στο άμεσο μέλλον. Αυτό σημαίνει πως όταν η αγορά σταματάει να φοβάται για έλλειψη φυσικού αερίου, τότε οι τιμές πέφτουν.
Εκτός από την καθυστέρηση στο να αντιληφθούν πολλοί αναλυτές αλλά και στελέχη της Κομισιόν πως το πρόβλημα αφορά την ψυχολογία της αγοράς, εστίασαν -εξίσου λανθασμένα- αποκλειστικά και μόνο στον αντίκτυπο από τις κινήσεις του ρωσικού καθεστώτος. Στην πραγματικότητα όμως η αγορά ανησυχεί (και ανεβάζει τις τιμές) ή ηρεμεί (και ρίχνει τις τιμές) και σε σχέση με τις εκτιμήσεις για την ζήτηση φυσικού αερίου στο άμεσο μέλλον, αλλά και εξίσου για το αν η ίδια η Κομισιόν, με τις δικές της ενέργειες, θα οδηγήσει σε μείωση των διαθέσιμων ποσοτήτων.
Στα δύο αυτά σημεία οφείλουμε λοιπόν να αποδώσουμε και τους λόγους της μεγάλης μείωσης των τελευταίων τεσσάρων εβδομάδων:
- Πρώτον, οι αυξανόμενες αναφορές για την ένταση της επερχόμενης ύφεσης που ξεκίνησε να πλήττει την ΕΕ κάνει τις αγορές να συνειδητοποιήσουν πως η ζήτηση θα μειωθεί δραματικά, και αυτό κάνει την αγορά πιο «ήσυχη» ότι δεν θα ξεμείνουμε από ενέργεια, οπότε οι τιμές πέφτουν.
- Δεύτερον, και ακόμα σημαντικότερο, είναι το γεγονός πως η Κομισιόν δείχνει -επιτέλους- να αποδεσμεύει το φυσικό αέριο από την ατζέντα των κυρώσεων της εναντίον του ρωσικού καθεστώτος. Στο αναμενόμενο έβδομο πακέτο κυρώσεων που συζητείται στην Κομισιόν, οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι έκαναν ξεκάθαρο πως δεν θα περιλαμβάνονται κυρώσεις στο ρωσικό φυσικό αέριο.
Το δεύτερο αυτό σημείο είναι κρίσιμο καθώς αφαιρεί από το καθεστώς Πούτιν ένα σημαντικό εργαλείο πίεσης το οποίο έως τώρα χάριζε η Κομισιόν στη Ρωσία. Μέχρι τώρα, με κάθε σχετική δήλωση της Κομισιόν για άμεση απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο μέσω κυρώσεων, οι τιμές εκτινασσόταν στα ύψη χωρίς το καθεστώς Πούτιν να χρειαστεί να πει ή να κάνει οτιδήποτε.
Χωρίς κυρώσεις από την ΕΕ, η Ρωσία είναι αναγκασμένη να παραδώσει τις συμφωνημένες ποσότητες φυσικού αερίου στους ευρωπαίους πελάτες της μέσα στο χειμώνα, αλλιώς κινδυνεύει με τεράστιες αγωγές στα διεθνή διαιτητικά δικαστήρια. Οι δε αποζημιώσεις που τέτοια δικαστήρια επιδικάζουν είναι εκτελεστέες οπουδήποτε στον κόσμο, οπότε η Ρωσία θα κινδυνεύει να μη μπορεί να πουλήσει οποιοδήποτε ενεργειακό προϊόν χωρίς τον κίνδυνο κατασχέσεων.
Υπό αυτό το πρίσμα οφείλουμε να εξετάσουμε και τις πρόσφατες ειδήσεις σχετικά με την πιθανή δολιοφθορά στον αγωγό Nord Stream, καθώς μια διαρροή στον αγωγό θα συνιστούσε συνθήκη ανωτέρας βίας (Force majeure) που θα μπορούσε να απαλλάξει το καθεστώς Πούτιν από τις προαναφερθείσες νομικές περιπέτειες.
Για το αν θα συνεχιστεί η πτώση στις τιμές του φυσικού αερίου κανείς δεν μπορεί να κάνει μια ασφαλή πρόβλεψη. Το σίγουρο είναι όμως, πως το να σταματήσει η Κομισιόν τις βαρύγδουπες, κενές περιεχομένου δηλώσεις για το φυσικό αέριο, που καταλήγουν να δημιουργούν ανασφάλεια στις αγορές, είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
* Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης είναι αναλυτής ενεργειακής στρατηγικής, Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ για θέματα ενέργειας.
