Από την έντυπη έκδοση
Της Έφης Τριήρη
[email protected]
Μια σχέση «αγάπης και μίσους» που στηρίχθηκε σε εύθραυστες «γεωπολιτικές ισορροπίες», αλλά και σε αλληλεξαρτώμενους οικονομικούς δεσμούς, που επί Άγκελα Μέρκελ φάνηκε να οδεύει και σε μια πανίσχυρη ενεργειακή συμμαχία. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και οι κυρώσεις δοκιμάζουν τις αντοχές και μετρούν το οικονομικό κόστος.
Μπορεί οι ιδεολογικές και οι πολιτικές διαφορές μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσίας να είναι αγεφύρωτες, όπως τελικά αποδεικνύει και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όμως οι οικονομικοί, εμπορικοί και επενδυτικοί δεσμοί ανάμεσα στις δύο πλευρές είναι ιδιαίτερα «σφιχτοί», με την Ε.Ε. να προμηθεύεται το 26% του πετρελαίου της και το 40% του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία, η οποία έχει εξίσου ανάγκη τις ευρωπαϊκές επενδύσεις. Επίσης, η Ρωσία μπορεί να είναι η μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο με τα εδάφη της τέσσερις φορές εκτενέστερα από αυτά της Ε.Ε., όμως η Ε.Ε. έχει τρεις φορές περισσότερο πληθυσμό (447,3 εκατ. κατοίκους) σε σχέση με τη Ρωσία (144,4 εκατ.) και το ΑΕΠ της ανέρχεται στα 13 τρισ. ευρώ, απέχοντας παρασάγγας από το ρωσικό αξίας 1,39 τρισ. ευρώ, που αντιστοιχεί μόλις στο 3,2% του παγκόσμιου ΑΕΠ συγκριτικά με το 16% της Ε.Ε.
Εμπορικοί εταίροι
Η Ε.Ε. αποτελεί τον βασικό εμπορικό εταίρο της Ρωσίας, ενώ η Ρωσία είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ε.Ε. Το 2020 οι εμπορικές συναλλαγές τους έφθασαν την αξία των 174,3 δισ. ευρώ, ποσό που για τη Ρωσία εκπροσωπεί το 37% του συνολικού εμπορίου της, με το μεγαλύτερο μέρος εξ αυτού να αφορά την ενέργεια: το 70% των ρωσικών εξαγωγών φυσικού αερίου και το ήμισυ των εξαγωγών πετρελαίου διοχετεύεται στην Ευρώπη, σύμφωνα με στοιχεία της Κομισιόν. Για την Ε.Ε., ωστόσο, η Ρωσία εκπροσωπεί μόλις το 4,8% του συνολικού εξωτερικού εμπορίου της, καθότι η Κίνα (16,1%) και οι ΗΠΑ (15,2%) διαδραματίζουν πιο σημαντικό ρόλο. Το ίδιο έτος, η Ε.Ε. εξήγαγε στη Ρωσία αγαθά αξίας 78,9 δισ. ευρώ, κυρίως μηχανολογικό εξοπλισμό, εξοπλισμό για μεταφορές, χημικά και άλλα μεταποιημένα αγαθά, παρότι οι εξαγωγές ήταν μειωμένες 10% από τα επίπεδα του 2019.
Αντίστροφα, οι εισαγωγές της Ε.Ε. από τη Ρωσία ανήλθαν σε 95,3 δισ. ευρώ και αφορούσαν κυρίως πρώτες ύλες, όπως πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα (σιδηρομετάλλευμα, αλουμίνιο και νικέλιο). Παρ’ όλα αυτά, ήταν κατά πολύ μειωμένες (34%) από τα επίπεδα του 2019. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι η Ε.Ε. αποτελεί τον μεγαλύτερο επενδυτή στη Ρωσία, με μετοχές αξίας 311,4 δισ. ευρώ το 2019, που σημαίνει ότι εκπροσωπεί το 75% του άμεσων ξένων επενδύσεων (FDI) στη Ρωσία. Αντίθετα, οι άμεσες ξένες επενδύσεις της Ρωσίας προς την Ε.Ε. αντιπροσώπευσαν μόλις το 1,9%, φθάνοντας την αξία των 136 δισ. ευρώ.
Εξαγωγική αγορά
Βεβαίως, πιο εξαρτημένες από τη Ρωσία είναι οι ανατολικές χώρες της Ε.Ε., καθότι η Ρωσία αποτελεί τη μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά για τα αγαθά της Λετονίας και τη δεύτερη μεγαλύτερη για τα προϊόντα της Λιθουανίας. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι εμπορικές σχέσεις Ε.Ε. και Ρωσίας ακολουθούν φθίνουσα πορεία από την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και εφεξής. Λιγότερο από 2% των εξαγωγών αγαθών από Γερμανία, Ιταλία ή Γαλλία προορίζονται προς τη Ρωσία. «Οι άμεσοι εμπορικοί δεσμοί μεταξύ Ρωσίας και Ε.Ε. έχουν περιοριστεί από την κρίση στην Κριμαία», σημειώνει ο Νάντι Γκάρμπι, οικονομολόγος της Pictet Wealth Management.
Να σημειωθεί ότι από το 1997 οι πολιτικές και οικονομικές σχέσεις Ε.Ε. και Ρωσίας βασίζονται στη διμερή συμφωνία συνεργασίας Partnership and Cooperation AgreementExternal link (PCA), με απώτερο στόχο την προώθηση του εμπορίου και των επενδύσεων και την ανάπτυξη αμοιβαίων ευνοϊκών οικονομικών σχέσεων. Από το 2012, οπότε η Ρωσία έγινε μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), οι διμερείς εμπορικές σχέσεις διέπονται από τους πολυμερείς κανονισμούς του ΠΟΕ. Ωστόσο, από το 2014 η βίαιη προσάρτηση της Κριμαίας και η διένεξη με την Ανατολική Ουκρανία αμαύρωσε τις σχέσεις της καθώς επιβλήθηκαν κυρώσεις και πάγωσαν κάποιοι μηχανισμοί συνεργασίας.
Παρότι, όμως, το ευρωπαϊκό εμπόριο προς τη Ρωσία εκπροσωπεί ένα πολύ μικρό ποσοστό, επί δεκαετίες η Ρωσία αποτελούσε βασικό προορισμό για πολλές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, από τον χώρο των χρηματοοικονομικών, γεωργίας, ειδών διατροφής, ενέργειας, αυτοκινήτου, αεροναυπηγικής και πολυτελών ειδών. Ορισμένες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, ειδικά στη Γερμανία, διατηρούν δεσμούς με τη Ρωσία εδώ και περίπου έναν αιώνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Deutsche Bank και η Siemens που δραστηριοποιούνται εκεί από τα τέλη του 19ου αιώνα.
Δυτικές επιχειρήσεις
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, πολλές δυτικές επιχειρήσεις προσήλθαν στη Ρωσία για διαφορετικούς λόγους, είτε να πωλήσουν αυτοκίνητα, όπως η Renault και η Volkswagen στην τότε ολοένα και αυξανόμενη μεσαία τάξη, είτε να παράσχουν υπηρεσίες στην αναπτυσσόμενη ελίτ που έδειχνε προτίμηση στους οίκους πολυτελείας της Γαλλίας και της Ιταλίας. Άλλες πάλι έσπευσαν να πωλήσουν γερμανικά τρακτέρ σε Ρώσους αγρότες ή να αγοράσουν ρωσικό τιτάνιο για αεροσκάφη. Παρότι κάποιες, όπως η Deutsche Bank, περιόρισαν τις συναλλαγές τους με τη Ρωσία μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, άλλες συνέχισαν να δραστηριοποιούνται αυξάνοντας το μερίδιο αγοράς τους τα τελευταία χρόνια.
«Συμφέρουσα» η ειρήνη
Τώρα, με τις κυρώσεις της Δύσης κατά της Ρωσίας, τα οικονομικά συμφέροντα που διακυβεύονται είναι τεράστια. Μόνο για τη Γαλλία, 35 από τις 40 μεγαλύτερες γαλλικές επιχειρήσεις που είναι εισηγμένες στον δείκτη CAC 40 έχουν σημαντικές επενδύσεις στη Ρωσία, από τα σούπερ μάρκετ Auchan έως την TotalEnergies, ενώ όλες, εκτός από δύο, από τις 40 εισηγμένες στον DAX στη Φραγκφούρτη έχουν επενδύσεις στη Ρωσία. Επιπλέον, 700 θυγατρικές γαλλικών δραστηριοποιούνται στη Ρωσία σε διάφορους τομείς απασχολώντας 20.000 εργαζόμενους, σύμφωνα με το γαλλικό υπουργείο Οικονομικών.
Παρά το γεγονός ότι Παρίσι και Βερολίνο προσπαθούν να υποβαθμίσουν τις συνέπειες από τον πόλεμο στην Ουκρανία, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι η κατάσταση θα επιδεινωθεί προτού βελτιωθεί. Και όπως είπε η πρόεδρος της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, «η ειρήνη είναι πολύ καλύτερη από κάθε είδος πολέμου από οικονομικής απόψεως».
