Από την έντυπη έκδοση
Tης Σοφίας Εμμανουήλ
[email protected]
O φόβος της ανεργίας δεν χαρακτηρίζει μόνο τους Έλληνες, καθώς είναι ο No1 κίνδυνος για τους περισσότερους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, σύμφωνα με το 38% των συμμετεχόντων σε παγκόσμια έρευνα της Ipsos MORI, που δείχνει ότι η ανησυχία για την απώλεια της εργασίας αυξάνεται ενώ δεν φαίνεται να σχετίζεται μόνο με την οικονομική αβεβαιότητα, τον φόβο της ύφεσης και τη διαφθορά, αλλά και με την αυτοματοποίηση των εργασιών.
Η συγκέντρωση στη βιομηχανία και τα προηγμένα ρομπότ είναι τρέχουσες τάσεις και επιδρούν καταλυτικά στην αγορά εργασίας. Η αυτοκινητοβιομηχανία είναι ίσως το πιο απλό παράδειγμα για να κατανοήσουμε την αλλαγή που σταδιακά συντελείται σε μεγάλο φάσμα κλάδων της οικονομίας.
Τεχνολογίες όπως big data, advanced analytics, Internet of Things, wearables, learning machines, προηγμένη ρομποτική και 3D εκτυπώσεις έχουν βρει δρόμο για να μπουν στις γραμμές παραγωγής και στα εργοστάσια. Και παρά την αδιαφορία μεγάλου μέρους της κοινωνίας, από υποψήφιους για χαμηλής εξειδίκευσης θέσεις εργασίας μέχρι υψηλόβαθμα στελέχη, αυτό το ψηφιακό κύμα αργά αλλά σταθερά φέρνει επανάσταση αλλάζοντας το μοντέλο παραγωγής και τα εργαλεία παραγωγικότητας και θέτοντας νέα δεδομένα στην αγορά εργασίας, στην ανάπτυξη των ανθρώπων και στο «πακέτο» δεξιοτήτων για την απασχολισιμότητα στο μέλλον.
Είναι προφανές ότι αν μια εργασία ρουτίνας μπορεί να πραγματοποιηθεί φθηνότερα, ταχύτερα και καλύτερα από ένα ρομπότ, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα το ρομπότ να αντικαταστήσει τον υπάλληλο.
«Το εργοστάσιο του μέλλοντος θα έχει μόνο δύο υπαλλήλους: έναν άνθρωπο και έναν σκύλο. Ο άνθρωπος θα είναι εκεί για να ταΐζει τον σκύλο και ο σκύλος θα είναι εκεί για να μην αφήνει τον άνθρωπο να πλησιάζει τον εξοπλισμό». Αυτή είναι μια χαρακτηριστική φράση του Carl Boss, CEO της Autodesk, που περιγράφει με ρεαλισμό ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Οι αναπτυσσόμενες χώρες
Θα ήταν επιπόλαιο να σκεφθεί κανείς ότι αυτές οι εικόνες δεν αφορούν την Ελλάδα. Εξάλλου, η άποψη ότι οι τεχνολογίες του αυτοματισμού επηρεάζουν μόνο το ανθρώπινο δυναμικό των ανεπτυγμένων χωρών με ισχυρή βιομηχανία έχει ανατραπεί προ πολλού. Για του λόγου το αληθές σημειώνεται ότι μια πρόσφατη έκθεση από τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη αναφέρει ότι η επίδραση θα μπορούσε να επηρεάσει τις αναπτυσσόμενες χώρες, πιθανότατα, ακόμη περισσότερο.
Η έκθεση εξηγεί ότι η αυξανόμενη χρήση ρομπότ στις ανεπτυγμένες χώρες αναδύει κινδύνους που διαβρώνουν το παραδοσιακό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του κόστους εργασίας των αναπτυσσόμενων χωρών.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, πάντως, όποιες και αν είναι οι θεωρητικές επιπτώσεις, τα πρακτικά αποτελέσματα θα διαμορφωθούν από τις πολιτικές. Επομένως συνιστά στις αναπτυσσόμενες χώρες να επανασχεδιάσουν τις πολιτικές εκπαίδευσης και να αγκαλιάσουν την ψηφιακή επανάσταση, καθώς η προσέγγιση θα πρέπει να γίνει σε συνδυασμό μακροοικονομικών, επιχειρηματικών και κοινωνικών πολιτικών.
Επίσης, μια άλλη μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας αναφέρει ότι τα επαγγέλματα που θα μπορούσαν να επηρεαστούν περισσότερο από τις τεχνολογίες αυτοματισμού είναι στην πραγματικότητα περισσότερα στις αναπτυσσόμενες χώρες σε σχέση με τις πιο προηγμένες, όπου πολλές από αυτές τις θέσεις εργασίας έχουν ήδη εξαφανιστεί. Αυτό σημαίνει ότι οι θέσεις εργασίας χαμηλής ειδίκευσης στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι πιο ευάλωτες στην επερχόμενη τάση που θέλει κάποιες εργασίες να γίνονται από ρομπότ εκτοπίζοντας έτσι το ανθρώπινο δυναμικό χαμηλής ειδίκευσης. Αυτό μεταφράζεται σε περίπου 2/3 του συνόλου των θέσεων εργασίας που είναι σε κίνδυνο στις αναπτυσσόμενες χώρες λόγω της αυτοματοποίησης.
Παράλληλα, η πανταχού παρούσα συνδεσιμότητα των ανθρώπων και των μηχανών, καθώς και η δυνατότητα πρόσβασης σε δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, που καθορίζουν άλλωστε το τέταρτο κύμα της Βιομηχανικής Επανάστασης, διέπονται από τον νόμο του Moore -ήτοι διπλασιασμός του ποσοστού απόδοσης/κόστους κάθε 12 έως 18 μήνες- και ταυτόχρονα έχουν την τάση να αντιδρούν με μια γραμμική λειτουργία. Επιπλέον, όλες αυτές οι αλλαγές δεν περιορίζονται στον χώρο των κατασκευών και της βιομηχανίας.
Ο κίνδυνος στο εγγύς μέλλον είναι η μαζική ανεργία για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων, σε συνδυασμό με την έλλειψη δεξιοτήτων σε άλλες κατηγορίες -καθώς και οι πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις αυτών των ανισορροπιών. Οι διεθνείς οργανισμοί, πάντως, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και ο ΟΗΕ, επισημαίνουν ότι οι εταιρείες, οι κυβερνήσεις και η κοινωνία είναι σε θέση να προσαρμοστούν αρκετά γρήγορα σε αυτό το νέο πρότυπο και να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον στο οποίο όλοι μπορούν να συνεισφέρουν. Για να συμβεί αυτό, όμως, όλα τα μέρη θα πρέπει να συνεργαστούν προκειμένου να επινοήσουν ένα βιώσιμο μοντέλο για το μέλλον της εργασίας.
Εργασία με μέλλον
Στα παραπάνω θα πρέπει να συνεκτιμηθεί ότι στον 21ο αιώνα η εργασία δεν είναι μόνο ένας τρόπος να συντηρούμε τον εαυτό μας και την οικογένειά μας -είναι προσωπική ανάπτυξη, διεύρυνση δυνατοτήτων και ευκαιρία για υλοποίηση φιλοδοξιών. Η εργασία δίνει νόημα και τόνο στις ζωές των περισσότερων ανθρώπων στη γη και είναι μέρος ενός ευρύτερου κοινωνικού συμβολαίου, όπως σημειώνει σε άρθρο του για το World Economic Forum (WEF) ο Leonardo Quattucci, βοηθός στο γραφείο του επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πολιτικής Στρατηγικής, στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εξηγώντας ότι γι’ αυτόν τον λόγο σε περιόδους πολυμέτωπων κρίσεων και οικονομικών ανακατατάξεων μεγαλώνει ο φόβος για απώλεια κεκτημένων στην εργασία, ενώ κλιμακώνεται περισσότερο εν όψει των εξελίξεων στην τεχνολογία με τον αυτοματισμό εργασιών.
Ρεαλιστικό, όμως, είναι και το σενάριο ότι οι μηχανές μάς ωθούν στο να εξειδικεύουμε και να καλλιεργούμε τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματά μας. Πιο «προσωποποιημένη» εργασία, πιο δημιουργικό έργο, ανάπτυξη κοινωνικής νοημοσύνης και διαπροσωπικών σχέσεων είναι δεξιότητες που μας κάνουν ανθεκτικούς και προσαρμοστικούς στις αλλαγές.
Το μέλλον της εργασίας είναι νέοι μέθοδοι που θα δίνουν την ευκαιρία της διατηρησιμότητας στο ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο θα μπορεί να δημιουργεί, να μοιράζεται και να εξαπλώνει οικονομική και κοινωνική αξία. Η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας έχουν ήδη διαμορφώσει κατευθύνσεις για τις νέες δεξιότητες, όπως αυτές που απαιτούν η κυκλική και συνεργατική οικονομία.
Ευνοϊκές πρακτικές
Καθώς εξαντλούνται οι πόροι στον πλανήτη και την ίδια στιγμή η ανεργία γίνεται ο μεγαλύτερος φόβος μας, δεν μπορούμε να σπαταλάμε άσκοπα κεφάλαια, είτε αυτά είναι οικονομικοί πόροι είτε είναι ανθρώπινοι πόροι. Και η κυκλική οικονομία μπορεί να βάλει ένα τέλος σε αυτό.
Η επένδυση σε βιώσιμα κτήρια για παράδειγμα, που σημαίνει ενεργειακά πιο αποδοτικές κατοικίες, οδηγεί σε μείωση της ρύπανσης, στήριξη των νοικοκυριών στην προσπάθεια εξοικονόμησης πόρων και θέσεις εργασίας για ανθρώπους οι οποίοι είχαν πληγεί σοβαρά από την οικονομική κρίση του 2008, κυρίως από τον κλάδο των κατασκευών, οι οποίοι μπορούν πλέον να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας εφοδιασμένοι με νέες τεχνικές δεξιότητες.
Το «Τελευταίο Μίλι» στις ΗΠΑ, πρόγραμμα για την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων φυλακισμένων, ή το αντίστοιχο πρόγραμμα «Δεύτερη Ευκαιρία» στην Ελλάδα θεωρούνται καλές πρακτικές, που ευνοούν: την ομαλή επανένταξη των ανθρώπων αυτών στην κοινωνία και την αγορά εργασίας, την προσήλωσή τους σε αξίες και εν τέλει τη μείωση της εγκληματικότητας.
Σημειώνεται ότι η εγκληματικότητα και η βία είναι η τέταρτη μεγαλύτερη ανησυχία των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο με ποσοστό 31%. Μετά την ανεργία (που αυξήθηκε κατά 2% σε διάστημα ενός μήνα, σύμφωνα με στοιχεία της Ipsos για τον Σεπτέμβριο και τον Αύγουστο του 2016), στη δεύτερη θέση είναι η διαφθορά στην πολιτική και στην οικονομία, με 34% ακολουθεί η φτώχεια και η κοινωνική ανισότητα με 33% και στην πέμπτη θέση, μετά την εγκληματικότητα, η φροντίδα υγείας με 22%.
