Του Γιώργου Κουτίνα,
Μηχανικού ΕΜΠ & ENSPM Γαλλίας, Εμπειρογνώμονα σε θέματα ασφαλίσεων αστικής ευθύνης, επιχειρηματικών κινδύνων & τεχνικών έργων. Διευθύνοντα συμβούλου της «ΚΟΥΤΙΝΑΣ ΑΕ – Μεσίτες Ασφαλίσεων & Αντασφαλίσεων», Lloyd’s Coverholders
Η ποιότητα και η οικονομία των κατασκευαστικών έργων συνήθως, ρητά αναφέρεται ως συμβατική απαίτηση ή απλά προκύπτει ως εκ του νόμου υποχρέωση. Σε μια προηγμένη ευνομούμενη κοινωνία είναι κάτι το αυτονόητο. Ωστόσο, το αυτονόητο στη χώρα μας έχει αποδειχθεί πως στην πράξη δεν είναι και προφανές…
Κίνδυνοι “αστοχίας” έργων
Η υλοποίηση τεχνικών έργων είναι σχετικά πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία έντασης Κεφαλαίου (Χρηματοδότηση), Υπηρεσιών (Μελέτη – Επίβλεψη – Υπηρεσίες Συμβούλου), Εργασίας, Υλικών και χρήσης Μηχανικών Μέσων (Εργολάβοι – Υπεργολάβοι). Μοιραία η διαδικασία αυτή εμπεριέχει μια σειρά πιθανών κινδύνων που όταν επέλθουν μπορεί να προκαλέσουν αστοχία σε ότι αφορά στην ποιότητα του ίδιου του έργου (μειωμένη ασφάλεια, αποκλίσεις από προδιαγεγραμμένα τεχνικά χαρακτηριστικά) αλλά και στην όλη επένδυση (υπέρβαση χρόνου και κόστους κατασκευής).
Επισημαίνεται σχετικά πως πέρα από τους κλασικούς κινδύνους που σχετίζονται με φυσικά φαινόμενα ή με τυχαία γεγονότα (σεισμός, πλημμύρα, φωτιά κλπ), υπάρχουν και άλλοι “ανθρωπογενούς” χαρακτήρα κίνδυνοι. Οι κίνδυνοι αυτοί σχετίζονται καταρχήν με τις προδιαγραφές και τη διαδικασία δημοπράτησης μελέτης ή/και κατασκευής έργου με μέριμνα και ευθύνη του εκάστοτε Φορέα / Κύριου του Έργου καθώς επίσης και με λανθασμένη μελέτη, κακοτεχνία ή ελαττωματικό υλικό, που αντίστοιχα παραπέμπουν σε ευθύνη Μελετητή, Εργολάβου Κατασκευαστή ή Υπεργολάβου Προμηθευτή.
Διαχείριση Κινδύνων Έργου
Πέρα από τη μέριμνα για τη σωστή διαχείριση της διαδικασίας υλοποίησης των έργων, ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό “εργαλείο” για την οικονομική διευθέτηση των κινδύνων, που μοιραία συνδέονται με τη μελέτη και κατασκευή τεχνικών έργων, είναι η Ασφάλιση. Είναι ευνόητο πως εδώ μιλάμε για ορθολογική εφαρμογή του θεσμού της Ασφάλισης σύμφωνα με την ισχύουσα διεθνή πρακτική εμπειρία, που να λαμβάνει υπόψη το δίκαιο καταμερισμό ευθυνών μεταξύ των βασικών παραγόντων στη διαδικασία παραγωγής έργου (Κύριος του Έργου, Μελετητής – Επιβλέπων Μηχανικός, Εργολάβος Κατασκευαστής, Υπεργολάβος Προμηθευτής). Παρατίθενται παρακάτω οι ασφαλιστικές καλύψεις που η διεθνής πρακτική συστηματικά και απαρέγκλιτα εφαρμόζει εδώ και πολλά χρόνια:
1. Ασφάλιση “Κατά Παντός Κινδύνου” Κατασκευής Έργου
2. Ασφάλιση “Μελέτης” (επί το ορθότερο, “Επαγγελματικής Ευθύνης Μελετητών”)
3. Ασφάλιση “10ετούς Εγγύησης Κατασκευής” (αφορά οικοδομικά έργα).
Στη χώρα μας, από τις παραπάνω ασφαλίσεις μόνο η 1η είναι κάπως γνωστή, χωρίς ωστόσο να αξιοποιείται σωστά αφού αντιμετωπίζεται σαν μια τυπική συμβατική υποχρέωση, με προχειρότητα και χωρίς αντικειμενικό έλεγχο. Η 2η Ασφάλιση, στις ελάχιστες περιπτώσεις που απαιτείται συμβατικά, μολονότι κοστίζει ελάχιστα αντιμετωπίζεται σαν μια δαπάνη για ένα “εξωτικό” προϊόν. Τέλος, η 3η Ασφάλιση, εφαρμοζόμενη σε οικοδομικά έργα, είναι πρακτικά άγνωστη στη χώρα μας.
Το “φαινόμενο” των εκπτώσεων
Αποτελεί ελληνικό παράδοξο το γεγονός ότι παρά τους όποιους κινδύνους αστοχίας των έργων, υπάρχουν Γραφεία Μελετών και Κατασκευαστικές Επιχειρήσεις που προσφέρονται να αναλάβουν αντίστοιχα, συμβάσεις μελέτης ή κατασκευής, με ιδιαίτερα χαμηλό τίμημα. Το ίδιο παράδοξο είναι το γεγονός ότι οι Υπηρεσίες που δημοπρατούν Μελέτες και Κατασκευές έργων, διαχειρίζονται συμβάσεις υλοποίησής τους γνωρίζοντας πως το αποτέλεσμα είναι κατά κανόνα αρνητικό.
Το διαχρονικό πρόβλημα των “ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών” που ταλανίζει τον τομέα Μελέτης και Κατασκευής τεχνικών έργων στη χώρα μας τα τελευταία τουλάχιστον 25 χρόνια, μπορεί να διευθετηθεί οριστικά, σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική εμπειρία. Η παράμετρος η οποία απουσιάζει από το σύστημα είναι η ορθολογική εφαρμογή του θεσμού της Ασφάλισης σε ότι αφορά την ασφαλιστική κάλυψη κινδύνων μελέτης και κατασκευής Ουδέποτε μέχρι στιγμής προσεγγίσθηκε σοβαρά ώστε να εμπεδωθεί στην πράξη, αφού οι όποιες προσπάθειες ήταν σπασμωδικές, δεν ήταν ολοκληρωμένες και συνήθως προσέκρουαν σε μικροσυμφέροντα σε συνδυασμό με άγνοια του πραγματικού ρόλου της Ασφάλισης. Σαν βαθύτερες αιτίες για τα παραπάνω, μπορούν να αναφερθούν η έλλειψη πολιτικής βούλησης, η αδιαφορία των επαγγελματικών φορέων Μελετητών και Κατασκευαστών καθώς επίσης η απροθυμία της εγχώριας ασφαλιστικής αγοράς.
Εκσυγχρονισμός συστήματος παραγωγής έργων
Εστιάζοντας στο πρόβλημα των “μεγάλων εκπτώσεων“ ή, όπως λέγεται επίσης, των “ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών” επισημαίνεται πως παράμετροι “κλειδιά” που φαίνεται να μην αξιοποιούνται σωστά και που, με βάση την ισχύουσα διεθνή πρακτική εμπειρία, θα μπορούσαν να συμβάλλον στην επίλυσή του είναι: Η “Εγγύηση Μελέτης – Κατασκευής” (διασφάλιση έναντι συμβατικών κινδύνων) και η “Ασφάλιση Επαγγελματικής Ευθύνης Μελετητή – Επιβλέποντα” (διασφάλιση έναντι οικονομικών συνεπειών από λάθη ή παραλείψεις στην παροχή υπηρεσιών μελέτης και επίβλεψης).
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρξει ουσιαστική προσέγγιση των παραπάνω, στο πλαίσιο του ευρύτερου προβληματισμού για την “επόμενη μέρα”, που αναγκαστικά θα πρέπει να συνδεθεί με διαφορετικές αντιλήψεις γύρω από την υλοποίηση των τεχνικών έργων με τη δέουσα ποιότητα σε ότι αφορά τον εκάστοτε συμβατικό χρόνο, το αντίστοιχο προδιαγεγραμμένο κόστος και τα συμφωνημένα χαρακτηριστικά ποιότητας, προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.
Είμαστε σε ένα στάδιο όπου ενόψει της μελλοντικής ανάκαμψης και ανάπτυξης της οικονομίας, πολλοί επενδυτές ενδιαφέρονται για επενδυτικές ευκαιρίες στη χώρα μας. Ενόψει αυτών των εξελίξεων είμαστε υποχρεωμένοι να δημιουργήσουμε κλίμα διαφάνειας και φιλικό επενδυτικό περιβάλλον (φορολογία, γραφειοκρατία κλπ) ώστε να υπάρξει πραγματική ανάπτυξη της οικονομίας με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και με την αύξηση του εισοδήματος.
Ειδικά για την περίπτωση των τεχνικών έργων χρειάζεται ένα σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο για την υλοποίηση συμβάσεων Μελέτης και Κατασκευής. Η ορθολογική ασφαλιστική κάλυψη των όποιων ασφαλίσιμων κινδύνων είναι ο πλέον δόκιμος μηχανισμός πρόληψης των φαινομένων συμβάσεων με “ασυνήθιστα χαμηλές προσφορές”.
Οι όποιες προσπάθειες εκσυγχρονισμού πρέπει να ευθυγραμμίζονται με καταξιωμένα διεθνή πρότυπα και όχι να εξωραΐζουν εγχώριες “πατέντες” που αφήνουν περιθώρια αδιαφάνειας και διαπλοκής εις βάρος της ποιότητας και της οικονομίας των έργων.
