Η Ελληνική Εθνική Επιτροπή για την UNESCO και η Ομοσπονδία Ομίλων και Συλλόγων για την UNESCO Ευρώπης και Βορείου Αμερικής, παρουσιάζουν τη θεατρική παράσταση «Ελευσίνια Μυστήρια», σε σκηνοθεσία Μαρίας Περετζή από τη βραβευμένη Θεατρική Ομάδα ΡΟΔΑ, αναγνωρισμένη για τη θεατρική της ποιότητα και το μοναδικό καλλιτεχνικό της ύφος.
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή, 26 Σεπτεμβρίου 2025, στις 8 το βράδυ, στο Κατράκειο Θέατρο Νίκαιας, μεταφέροντας το κοινό στον κόσμο της πιο φημισμένης τελετουργίας της αρχαιότητας, γεμάτης μυστήριο και εντυπωσιακή αισθητική.
Με τον Δημήτρη Περετζή, συγγραφέα τού θεατρικού έργου, είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε.
Ο Θρύλος γύρω από τα Ελευσίνια Μυστήρια
«Είναι κανείς να θαυμάζει, πόσο ζωντανός παραμένει ο Θρύλος που έχει δημιουργηθεί μέσα στους αιώνες γύρω από τα Ελευσίνια Μυστήρια. Τι ήταν το σημαντικό σ’ αυτά, που όσοι έσπευδαν να μυηθούν ένιωθαν τέτοιο δέος, ενώ ταυτόχρονα διατηρούσαν τη σιωπή τους, σε σημείο που τίποτα το συγκεκριμένο να μην έχει διαρρεύσει στο ευρύ κοινό για εκείνες τις Ιερουργίες;
Για να καταλάβει κανείς την έντονη επιρροή που είχαν οι Τελετές της Ελευσίνας στους αρχαίους χρόνους, αρκεί να συνειδητοποιήσει ότι ο κύριος ύμνος εκεί, ο Ομηρικός ‘’Ύμνος στη Δήμητρα και Περσεφόνη’’, ήταν ταυτόχρονα και ο επίσημος Ύμνος της πόλης των Αθηνών, τον οποίο όλοι μαζί οι πολίτες έψελναν σε κάθε σημαντική περίσταση. Ήταν κάτι σαν ‘’Εθνικός Ύμνος της Αθήνας’’, ή όπως ήταν ο Ύμνος ‘’Τη Υπερμάχω Στρατηγώ’’ για τους Βυζαντινούς. Τα τελευταία εκατό πενήντα χρόνια, πολλές είναι οι δημοσιευμένες θεωρίες που επιδιώκουν να δώσουν συγκροτημένες περιγραφές για τα ιερά δρώμενα της Ελευσίνας. Ορισμένα από όσα παρουσιάζονται δεν είναι παρά ευφάνταστες εικασίες που δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν. Αλλά την ίδια στιγμή, πολλά είναι και τα άμεσα ή έμμεσα αντικειμενικά δεδομένα για τα Μυστήρια αυτά. Τέτοια στοιχεία που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν, μπορεί κανείς να εντοπίσει εδώ κι εκεί στις συγγραφές τού Ηρόδοτου και του Πλούταρχου, να διαβάσει σε κείμενα από θεατρικές τραγωδίες τού Αισχύλου και σε κωμωδίες τού Αριστοφάνη, και να δει σε απεικονίσεις πάνω σε αρχαία αγγεία. Ακριβείς πληροφορίες βρίσκουμε ακόμα και σε ύστερα Χριστιανικά κείμενα, παρ’ όλο που αυτά είχαν γραφτεί με στόχο να υποτιμήσουν τις Ελευσίνιες Τελετές.»
Η θεατρική παράσταση
«Άραγε, αν προσεγγίσουμε με σεβασμό όλα τα έγκυρα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας, είναι εφικτό να ανασυνθέσουμε το περιεχόμενο των Ελευσινίων Μυστηρίων σε βαθμό κατανοητό, και να αποδώσουμε το πνεύμα τους; Μετά από πολυετή μελέτη, η θεατρική ομάδα ΡΟΔΑ δόμησε μια θεατρική παράσταση, που φιλοδοξεί να κάνει ακριβώς αυτό.
Λαμβάνοντας υπ’ όψη όλα τα ιστορικά και αρχαιολογικά δεδομένα, και υιοθετώντας όσες επιστημονικές θεωρίες αποπνέουν εγκυρότητα, η ΡΟΔΑ παρουσιάζει μια αξιόπιστη εκδοχή για τα όσα συμβαίναν στις Τελετές της Ελευσίνας. Σκοπός της Ομάδας είναι να δώσει μια ζωντανή θεατρική παράσταση, που θα δημιουργήσει στο θεατή το δέος και θα έχει το ίδιο συναισθηματικό αντίκτυπο με εκείνο που ένιωθαν οι αρχαίοι μύστες που συμμετείχαν στις Τελετές της Ελευσίνας.»
Σκοπός της Φιλοσοφίας είναι η Σωτηρία της Ψυχής
«Σαν βάση της άποψης για τα Ελευσίνια Μυστήρια που προβάλλουμε με τη ΡΟΔΑ, δεχθήκαμε ως γεγονός την ταύτιση τού νοήματος των Τελετών εκείνων με το γενικό στόχο που είχε η Ελληνική Φιλοσοφία. Η θέση μας αυτή προκύπτει από την αναγνώριση τού Σωτηριολογικού περιεχόμενου που έχουν κοινό οι διδασκαλίες πολλών αρχαίων φιλοσόφων. Την άποψη ότι ‘’σκοπός της Φιλοσοφίας είναι η Σωτηρία της Ψυχής’’, συμμερίζονταν ο Πυθαγόρας, ο Πλάτωνας, ο Πλωτίνος, και όλοι οι λεγόμενοι ‘’Νεοπλατωνικοί’’. Σ’ αυτούς, πρέπει να προστεθούν οι Στωικοί και οι Επικούρειοι.
Την άποψη αυτή για την αρχαία Φιλοσοφία, άποψη που είναι πλέον ευρέως αποδεκτή, ξεκάθαρα διατύπωσε στα πλαίσια της σύγχρονης γραμματείας ο Ελληνοαμερικανός καθηγητής του Princeton, Γρηγόρης Βλαστός (1907-1991). Σύμφωνα με τις εξηγήσεις του, «κάθε σπουδή της Ελληνικής Φιλοσοφίας οφείλει να λάβει υπ’ όψη της τη σωτηριολογική της διάσταση. Αλλιώς, μια τέτοια μελέτη θα πρέπει να θεωρείται ανεπαρκής». Αλλά η προσέγγιση της Φιλοσοφίας από αυτή την οπτική γωνία είναι πολύ παλαιότερη. Ο εκ των Πατέρων της Χριστιανικής Εκκλησίας Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (150-216 μ.Χ.) είχε ρητά δηλώσει ότι, ‘’η Ελληνική Φιλοσοφία είναι καθαρή εικόνα της αλήθειας και θεία δωρεά που δόθηκε στους Έλληνες’’ και ότι ‘’ο Θεός υπήρξε χορηγός της Καινής Διαθήκης και της Ελληνικής Φιλοσοφίας’’» (Στρωματείς, βιβλ. 3, κεφ. 20).
Η Σωτηρία της Ψυχής
«Από τη στιγμή που δεχθεί κανείς ως γεγονός το ότι ξεκάθαρα διατυπωμένος ‘’σκοπός της διδασκαλίας πολλών, και ίσως των περισσότερων αρχαίων φιλοσόφων υπήρξε η Σωτηρία της Ψυχής’’, το ερώτημα θα προκύψει, με ποιο πρακτικό τρόπο συνδέεται η σωτηριολογική πλευρά της Φιλοσοφίας, με τα ιερά δρώμενα στη Ελευσίνα.
Αυτό είναι και το ερώτημα στο οποίο αναζητά απάντηση η παράσταση της ΡΟΔΑ. Για να διαχειριστούμε τα προβλήματα που εμφανίζονται σε σχέση με τις ελλιπείς πληροφορίες που υπάρχουν για τις Τελετές της Ελευσίνας, αποδεχθήκαμε ως δεδομένο ότι τα λόγια των ιερέων εκεί, απέδιδαν το αληθινό περιεχόμενο της Σωτηριολογικής σκέψης και διδαχής. Και δώσαμε συγκεκριμένη μορφή σ’ αυτή τη διδασκαλία χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από το φιλοσοφικό έργο τού Πλωτίνου.
Παράλληλα, είναι γνωστά πολλά από τα καθέκαστα των Ελευσινίων Τελετών. Γνωστές, για παράδειγμα, είναι όλες οι λεπτομέρειες σχετικά με τη μεγάλη Πομπή προς την Ελευσίνα, καθώς οι περισσότεροι που συμμετείχαν σ’ αυτήν ήταν απλοί πολίτες, που δεν ήταν δεσμευμένοι από όρκους σιωπής. Αλλά γνωστά είναι και τα λόγια των ύμνων, ακόμα και αυτών που έψελναν οι μυούμενοι και κατά τη διάρκεια των Τελετών. Τους ύμνους αυτούς χρησιμοποιήσαμε για τους ψαλμούς που εμφανίζονται στο έργο μας.
Επίσης, πολλά από τα όσα συμβαίναν κατά τις Τελετές είναι σαφή και ξεκάθαρα από τεκμηριωμένες μαρτυρίες, παρ’ όλο που οι εξηγήσεις που έχουμε γι’ αυτά μπορεί να είναι ατελείς. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε από διηγήσεις μίας ιέρειας του ναού, ότι οι ιερείς δημιουργούσαν με τρόπους μυστηριώδεις έντονους κρότους και εκτυφλωτικούς φωτισμούς στην αίθουσα που λάμβαναν χώρα οι Ιερουργίες, ‘’χωρίς να καίνε πυρσούς, και χωρίς να βγαίνει καπνός’’.
Οι συγκεκριμένες περιγραφές παραπέμπουν στη χρήση κάποιου είδους ΄΄ηλεκτρικών μηχανών’’. Ένα τέτοιο γεγονός είναι οπωσδήποτε πιθανό, καθώς είναι βεβαιωμένο ότι στον αρχαίο κόσμο γινόταν κάποια χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας. Γνωρίζουμε, επί παραδείγματι, ότι στη Μεσοποταμία υπήρχαν οι ‘’μπαταρίες της Βαγδάτης΄΄, συγκεκριμένες συσκευές παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, που έχουν βρεθεί σε αρχαιολογικές ανασκαφές. Παράλληλα, έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι και οι Αιγύπτιοι ιερείς χρησιμοποιούσαν ηλεκτρικό φωτισμό όταν διακοσμούσαν τα ταφικά μνημεία των Φαραώ. Στους σκοτεινούς χώρους των Αιγυπτιακών τάφων υπάρχουν τοιχογραφίες οι οποίες φιλοτεχνήθηκαν επί τόπου, χωρίς να έχουν πουθενά βρεθεί στις οροφές ίχνη αιθάλης, στοιχείο που θα παρέπεμπε στη χρήση αναμμένων πυρσών. Την ίδια στιγμή, σε ταφικές τοιχογραφίες βλέπουμε εικόνες από περίεργες «συσκευές», που πολλοί τις περιγράφουν ως ‘’λαμπτήρες’’».
Οι ιερείς της Ελευσίνας
«Η θεωρία που προβάλλουμε είναι ότι οι ιερείς της Ελευσίνας, ήταν και αυτοί κάτοχοι τέτοιων «προχωρημένων τεχνολογικών μυστικών». Πράγματι, υπάρχουν συγκεκριμένες και λεπτομερείς περιγραφές από τον Ηρόδοτο και τον Πλούταρχο, ότι κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας στη Σαλαμίνα, σύννεφα σκόνης ξεσηκώθηκαν και ακούστηκαν εκκωφαντικοί κρότοι από την Ελευσίνα, σπέρνοντας τον πανικό στον Περσικό στόλο. Ήταν σαν να επιτίθετο στους Πέρσες στρατιά ‘’τρισμυρίων ανδρών (τριάντα χιλιάδες)’’, όπως υπολόγισε ο ίδιος ο Ξέρξης και το επιτελείο του που ήταν αυτόπτες μάρτυρες του φαινομένου, παρακολουθώντας τη ναυμαχία από κάποια βουνοκορφή εκεί κοντά.
Συγκεντρώνοντας στοιχεία σαν κι αυτά, η ΡΟΔΑ δίνει μια έγκυρη και πιθανότατη περιγραφή τού συνόλου των Ελευσινίων Τελετών, επιδιώκοντας να δείξει τη δυνατότητα που έχουν οι απόψεις της Ελληνικής Φιλοσοφίας να δημιουργήσουν στο σύγχρονο θεατή δέος αντίστοιχο με εκείνο που βίωναν οι αρχαίοι μύστες για τα ‘’ιερά δρώμενα’’ της Ελευσίνας.
Η παράσταση που θα δώσουμε για την εορταστική επέτειο από τα ογδόντα χρόνια από την ίδρυση της UNESCO, στοχεύει στην εδραίωση αυτής της άποψης σχετικά με το αληθινό σωτηριολογικό περιεχόμενο της Ελληνικής Φιλοσοφίας. Η θέση μας είναι ότι κάθε συζήτηση για το θέμα διευκολύνει τη μελέτη τού αρχαίου Πνεύματος, ανοίγοντας το δρόμο για την καλλίτερη κατανόησή του.
Το κίνητρο για να μάθουμε ‘’τι γινόταν στα Ελευσίνια Μυστήρια;’’», ξεπερνά την απλή περιέργεια. Το κύρος των Ελευσινίων Μυστηρίων, αλώβητο για χιλιάδες χρόνια, σχετίζεται με το δέος που νιώθουμε μπροστά στον ίδιο τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό. Τα Ελευσίνια προβάλλουν σα ένας από τους βασικούς πυλώνες τού Ελληνικού θαύματος, που δημιούργησε τη σύγχρονη κοινωνία και επέβαλλε τις αξίες που στηρίζουν το σημερινό μας κόσμο. Όσο καλλίτερα καταλαβαίνουμε τα πνευματικά θεμέλια της Ελλάδας, τόσο καλλίτερα μπορούμε να υπηρετήσουμε τα διδάγματά της, εκείνα που έφτασαν μέχρις εμάς και έχουν διαπλάσει τη σύγχρονη ζωή μας».
Η παράσταση δίνεται δωρεάν για το κοινό, καθώς είναι αφιερωμένη στην επέτειο των 80 χρόνων από την ίδρυση της UNESCO, στην ιστορική πορεία και το έργο της, το οποίο υπήρξε θεμέλιος λίθος για τη διάδοση του πολιτισμού, της εκπαίδευσης και της ειρήνης σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για μια θεατρική υπερπαραγωγή γεμάτη χορό, τραγούδια και ζωντανή μουσική, που αναβιώνει τη ζωή στην αρχαία Αθήνα και το δέος που ένιωθαν οι μύστες των Ιερών Τελετών της Ελευσίνας. Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στο www.rodatheater.gr
*Κρατήσεις θέσεων με μηδενικό εισιτήριο –more.com: https://www.more.com/gr-el/tickets/theater/eleusinia-katrakeio – tickets.public.gr και σε όλο το δίκτυο καταστημάτων PUBLIC
** Η παράσταση είναι κατάλληλη για παιδιά άνω των 12 ετών. Θα υπάρχουν αγγλικοί υπότιτλοι.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Μαρία Περετζή
Κείμενα: Δημήτρης και Μαρία Περετζή
Σκηνικά: Δημήτρης Περετζής
Μουσική: Τάκης Πατερέλης (πιάνο, φλάουτο, σαξόφωνο) / Πία Πιερράκου (πιάνο, φωνητικά) / Γιώργος Ταμπάκης (κρουστά, ντιντζεριντού, κιθάρα και αρχαία ελληνική λύρα) / Μαρία Θωίδου (φωνητικά) / Πάτυ Παπαγεωργίου (φωνητικά, κρουστά) / Κώ-στας Χρισταντώνης (φωνητικά) / Σταύρος Κάππας (φωνητικά) / Ηλίας Δοξάκης (φωνη-τικά)
Μουσική επιμέλεια – ενορχήστρωση: Μαρία Περετζή
Χορικά: Μαρία Περετζή
Κουστούμια: Μαρία Περετζή / Ιουλία Βεντίκου / Άννα Κυπραίου / Αθηνά Παπαφώτη / Μαρία Τσούγκα / Βίκυ Τσέλιου / Γιάννης Αγγέλης / Δημήτρης Μπόζες / Μαρία Συμεω-νίδου / Μαρία Λόγια
Ηχητικά: Δημήτρης Δημητριάδης
Φωτισμός: Μαρία Περετζή / Δημήτρης Νέλλας / Φώτης Τραγανουδάκης
Υποκριτικά / Χορικά
Δημήτρης Μπόζες (Πλούτωνας, Επόπτης Ιερέας/ Χορός), Πενθεσίλεια Πετρίδου (Περ-σεφόνη/ Ευτέρπη/ Ιέρεια/ Χορός), Άννα Κυπραίου (Δήμητρα/ Χορός), Λένα Κοντοπίδου (Εκάτη/ Ιέρεια/ Χορός), Γιάννης Αγγέλης (Υπερίων/ Γεφυριστής/ Μύστης / Χο-ρός), Χρήστος Βελαώρας (Λαομέδων/ Mύστης/ Χορός), Σταύρος Κάππας (Ισοκράτης/ Αγγελιοφόρος/ Εκπρόσωπος Βουλής/ Χορός), Γιώργος Κωστογιάννης (Αγγελιοφόρος/ Μύστης/ Χορός), Δημήτρης Νέλλας (Άρχοντας/ Γεφυριστής/ Ιερέας/ Χορός), Σταμάτης Λόγος ( Επόπτης Ιερέας/ Ιεροφάντης/ Χορός), Ιουλία Βεντίκου (Διογένεια/ Περσε-φόνη/ Ιέρεια/ Χορός), Ηλίας Δοξάκης ( Ιερέας Μυσταγωγός/ Δαδούχος/ Χορός), Μα-ρίζα Πελεκάνου (Σαισάρα/ Χορός), Εύα Αυλίδου (Βαυώ/ Χορός), Κωνσταντίνα Μπα-ξεβάνη (Ιέρεια Μυσταγωγός/ Χορός), Αλέκος Καλογιαννίδης (Μύστης /Χορός), Γεωργία Καρούτσου (Φρύνη/ Ιέρεια/ Χορός), Μαρία Τσούγκα (Νινιώ/ Χορός), Αθηνά Πα-παφώτη (Χορός), Πία Πιεράκου (Χορός), Ράνια Σπυροπούλου (Χορός), Βίκυ Τσέλιου (Χορός), Κώστας Χρισταντώνης (Χορός), Mila Stepa (Χορός)
