© Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Η παράσταση «Το Όνειρο της Ιωνίας, Η Μικρασιατική Εκστρατεία μέσα από τα ημερολόγια των στρατιωτών», σε κείμενο Αντώνη Κυριακάκη και σκηνοθεσία Γιώργου Πατεράκη και του συγγραφέα, ανεβαίνει στο Θέατρο Χώρος έως τις 2 Ιουνίου [Ορφέως & Πραβίου 6 – 8, Βοτανικός].
Βασισμένη σε πάνω από 20 ημερολόγια στρατιωτών της Μικρασιατικής Εκστρατείας, η παράσταση επιχειρεί να φωτίσει τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου 1919 – ’22, μέσα από τη ματιά των απλών ανθρώπων που τα βίωσαν και των οποίων οι ζωές καθορίστηκαν ολοκληρωτικά από αυτά.
Ο Αντώνης Κυριακάκης και ο Γιώργος Πατεράκης μίλησαν μαζί μας.
Κύριε Κυριακάκη, θα θέλατε να μας πείτε πώς γεννήθηκε η ιδέα, για μία παράσταση με θέμα τη Μικρασιατική Εκστρατεία;
Αντώνης Κυριακάκης (Α.Κ.): «Η έρευνά μου ξεκίνησε το 2019, γύρω από ένα μετεμφυλιακό θέμα που ήθελα να σκαλίσω. Έτσι άρχισα να διαβάζω πιο λεπτομερώς την ελληνική ιστορία από το 1900 και μετά. Διαβάζοντας, λοιπόν, το βιβλίο του Αντώνη Λιάκου, “Ο ελληνικός 20ός αιώνας”, έπεσα πάνω στις πρώτες αναφορές για τα ημερολόγια των στρατιωτών στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Αμέσως πήγα στο βιβλιοπωλείο και αγόρασα το πρώτο ημερολόγιο, “Καραγιάννης Χρήστος – Μια συγκλονιστική μαρτυρία για τις Ελληνικές Εκστρατείες 1918 – 1922”. Εκεί βρήκα έναν θησαυρό πληροφοριών για ένα παρελθόν που δεν μου έχει μιλήσει ποτέ κανείς· πως η Ελλάδα υπήρξε κατοχικός στρατός. Μια εξιστόρηση όχι από κάποιον πολιτικό, καθισμένο σε βελουδένιους καναπέδες· αλλά γραμμένη από τα χέρια ανθρώπων που έζησαν στην πρώτη γραμμή της μάχης. Γεμάτη συγκίνηση, παρόρμηση, φόβο και κακουχίες».
Μια σύντομη περιγραφή κι ένα σχόλιό σας για τα ιστορικά χρόνια 1919-1922;
Α.Κ.: «Πολύ χοντρικά, θα το χώριζα σε τρεις ενότητες· “Θρίαμβος – Στασιμότητα – Καταστροφή”.
Οι διπλωματικές κινήσεις της ελληνικής κυβέρνησης, και πιο συγκεκριμένα του Ελευθέριου Βενιζέλου, φέρνουν την Ελλάδα σε μια μοναδική συγκυρία. Τον Μάιο του 1919, στη προκυμαία της Σμύρνης συνωστίζεται πλήθος κόσμου για να υποδεχτεί τον ελληνικό στρατό. Σημαίες ελληνικές, εξαπτέρυγα, άνθη και λουλούδια “για τους ελευθερωτές μας”. Η ατμόσφαιρα μυρίζει λιβάνι. Η προέλαση του ελληνικού στρατού θα ξεκινάει με νικηφόρες μάχες και συνεχίζει θριαμβευτικά, μέχρι και το καλοκαίρι του 1920. Η επισφράγιση αυτού του θριάμβου θα έρθει με τη συνθήκη των Σεβρών και την προσάρτηση επιπλέων εδαφών στην Ελλάδα. Εκεί, όμως, οι πολιτικές αναταράξεις και η αλλαγή κυβέρνησης θα κάμψουν τον ρυθμό της Ελληνικής Εκστρατείας. Η προέλαση θα συνεχιστεί και το 1921, αλλά πλέον το ηθικό έχει ατονήσει. Οι μάχες είναι πολύνεκρες, η Ελλάδα έχει αποκλειστεί διπλωματικά και τον Φεβρουάριο του 1922 πτωχεύει οικονομικά -με την περίφημη διχοτόμηση της δραχμής. Έτσι τον Αύγουστο του 1922, θα έρθει η μεγαλύτερη καταστροφή του Ελληνισμού από τα γεννοφάσκια του, με τον ξεριζωμό σχεδόν 1,5 εκατομμυρίων ανθρώπων από τη γη της Μικράς Ασίας.
Το σχόλιό μου είναι και το ερώτημά μου.
Γιατί μας είναι τόσο δύσκολο να διατηρήσουμε και να εξελίξουμε αυτό το κομμάτι της επιτυχίας;»
Πώς οδηγηθήκατε στα ημερολόγια των στρατιωτών; Μιλήστε μας για την έρευνά σας και τη διαδικασία επιλογής των αποσπασμάτων που χρησιμοποιούνται στην παράσταση.
Α.Κ.: «Τα ημερολόγια υπήρξαν για μένα μια μοναδική συνάντηση με το “momentum” της στιγμής του 1920. Κάποια είναι γραμμένα σε μεταγενέστερο χρόνο και η απόσταση από τα γεγονότα δίνει μια πιο κριτική ματιά, αλλ’ αρκετά φέρουν τον παλμό ακόμα και της μάχης. Τα ημερολόγια ποικίλουν σε αξιώματα -από οπλίτες μέχρι αξιωματικούς, σε μορφωτικό επίπεδο, σε στρατιωτικό σώμα, σε χρονικές περιόδους, και σε πολιτικές πεποιθήσεις. Πολλά, αν όχι τα περισσότερα, είναι εξαντλημένα από τους εκδοτικούς Οίκους, ενώ κάποια εκδόθηκαν πρόσφατα με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Για μένα, πολύτιμος συνεργάτης ήταν η Εθνική Βιβλιοθήκη, όπου με προμήθευσε με άπλετο υλικό. Έτσι, συγκεντρώνοντας υλικό από σχεδόν 20 ημερολόγια, δημιούργησα τέσσερις φανταστικούς ρόλους/στρατιώτες που διατρέχουν όλη την Μικρασιατική Εκστρατεία. Με αυτό ως οδηγό, “έκλεβα” αποσπάσματα από τα ημερολόγια και τα συμπλήρωνα στο δικό μου κείμενο, δημιουργώντας έτσι ένα μωσαϊκό από διαφορετικά ημερολόγια».
Κύριε Πατεράκη, θυμάστε τις πρώτες σκέψεις, πρώτες αντιδράσεις όταν ήρθατε σε επαφή με το κείμενο;
Γιώργος Πατεράκης (Γ.Π.):«Με τον Αντώνη συνεργαζόμαστε στενά αρκετά χρόνια και παρακολουθούσα την έρευνά του από το 2019. Όταν διάβασα το κείμενο για πρώτη φορά, μου ήρθαν πολλές σκέψεις. Αρχικά, είναι γραμμένο με έναν τρόπο καθαρά αφηγηματικό, όπως λες μία ιστορία. Αυτό είναι κάτι που με συγκινεί βαθιά, είναι ένας τρόπος έκφρασης γνωστός και οικείος σε όλα μας. Έπειτα, ήρθε η σκέψη τού πόσα πράγματα δεν έχουμε συζητήσει, ούτε καν αγγίξει συλλογικά, αλλά αντίθετα, έχουμε κουκουλώσει φτιάχνοντας μία συνολική συνείδηση που θεωρητικά δεν τα περιέχει. Έτσι όλα αυτά είναι αόρατα αλλά υπαρκτά, καθοριστικά και επαναλαμβανόμενα. Και τέλος, αυτό που σκέφτομαι από την πρώτη φορά που διάβασα το κείμενο, μέχρι και τώρα που ανέβηκε πια η παράσταση, είναι το πόσο λεπτά είναι τα ζητήματα που θίγουμε· και με αγωνία προσπαθώ να καταλάβω τις σκέψεις και τις αντιδράσεις των ανθρώπων που έρχονται στην παράστασή μας. Συνειδητοποιώ, ωστόσο, ότι αυτό νιώθει κανείς όταν παίρνει ένα ρίσκο· και είμαι περήφανος για τη δουλειά που κάνουμε με τον Αντώνη».
Πού εστίασε η σκηνοθετική σας ματιά;
Γ.Π.: «Σκηνοθετικά στοχεύσαμε στο να πρωταγωνιστήσει η αφήγηση των γεγονότων. Όχι στη ρεαλιστική αναπαράστασή τους, αλλά στο να συμβεί η παράσταση στην φαντασία των ανθρώπων που έρχονται να τη δουν. Αυτή ήταν η βασική συζήτηση με όλα τα άτομα που συμμετείχαν. Παράλληλα, προσπαθήσαμε να επιλέξουμε υλικά, ήχους και χρώματα, γήινα και οικεία για να πούμε αυτήν την ανοίκεια ιστορία, που καταλήγει σε ένα από τα μεγαλύτερα συλλογικά μας τραύματα».
Κάτι που σας δυσκόλεψε στο στήσιμο της παράστασης;
Α.Κ.: «Αυτό που με δυσκόλεψε αρκετά, ήταν το κείμενο. Διότι εγώ το έγραψα και, θεωρώντας πως μένουν κάποιες μικροαλλαγές, το πήγα στη πρόβα για την πρώτη ανάγνωση. Η ανάγνωση κράτησε δυόμισι ώρες. Εκεί κατάλαβα πως η δουλεία μου είχε ακόμα πολύ μέλλον. Έτσι, λοιπόν, καθ’ όλη τη διάρκεια των προβών, έκοβα και έραβα με την πολύτιμη βοήθεια του δραματολόγου μας, Χάρη Βαλασόπουλου, που σήκωσε μεγάλο φόρτο εργασίας».
Γ.Π.: «Από την αρχή ήταν μεγάλο στοίχημα, το πώς ειπώνονται πράγματα σήμερα που έχουν διαφορετικό ιδεολογικό φορτίο από αυτό που είχαν πριν από 100 χρόνια. Τα τραύματα του 20ού αιώνα είναι πολλά και βαθιά. Οι έννοιες και τα πλαίσια έχουν αλλάξει. Χρειάζεται μεγάλη ψυχραιμία και προσοχή η προσπάθεια να αγγίξουμε συλλογικά τα θέματα αυτής της περιόδου, ώστε να τα γνωρίσουμε και να προχωρήσουμε».
Τι συναντάμε στον πυρήνα της παράστασης; Ποια μηνύματα, συναντά ο θεατής;
Γ.Π.: «Η εξουσία, η κατάχρησή της, τα όρια της ηθικής, το άτομο μέσα στη συνθήκη του στρατού, το άτομο μέσα στη συνθήκη του πολέμου είναι ζητήματα που επιχειρούμε να δείξουμε μέσα στην παράσταση. Για μένα, το πιο σημαντικό από όλα είναι το πόσο τα ζητήματα αυτά διακυβεύονται στην καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων, όπως όλοι μας».
«Ένα αντιπολεμικό έργο που έχει ως στόχο να φωτίσει τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας που εδώ και 100 χρόνια παραμένουν σθεναρά ίδιες!»· λίγα λόγια σας για αυτές τις παθογένειες και για τους λόγους που παραμένουν «σθεναρά ίδιες»;
Γ.Π.: «Η αδυναμία της διαχείρισης της δύναμης και ο διχασμός στις κρίσιμες στιγμές είναι πράγματα τόσο οικεία που δεν χρειάζονται εξήγηση νομίζω. Όπως και το ότι δεν μπορούμε να σκεφτούμε σαν σύνολο αλλά μόνο ατομικά και προσωπικά, που μας οδηγεί στο να ψάχνουμε και να εξιδανικεύουμε ηγετικές, σχεδόν πατρικές μορφές. Η συμμετοχή μας σε ένα σύνολο περιορίζεται στο διλημματικό μοντέλο αρχηγού – αφεντικού και ακόλουθου – δούλου, που από μόνο του ενέχει τη συγκρουσιακή δυναμική που πυροδοτεί τον διχασμό».
Κάτι που θα αλλάζατε αμέσως στην Ελλάδα, αν μπορούσατε;
Α.Κ.: «Η αποκέντρωση της Αττικής! Θεωρώ πως είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα αυτής της χώρα. Αν όχι το μεγαλύτερο, σε συνδυασμό με την υπογεννητικότητα. Η Αττική, και συγκεκριμένα η Αθήνα, είναι σχεδόν σαν μια άλλη χώρα, σε σχέση ας πούμε με τα νησιά, την Καβάλα ή κάποια άλλη επαρχιακή πόλη. Κάποιος θα πει πως αυτό είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Ας μη μείνουμε, όμως, σε αυτή την απάντηση – δικαιολογία. Η ψαλίδα στη δική μας περίπτωση είναι πάρα πάρα πολύ μεγάλη. Σε θέματα προσφοράς εργασίας, επιχορηγήσεων, εκπαίδευσης, πολιτισμού, διοίκησης κ.τ.λ.».
Και κάτι που αγαπάτε πολύ στη χώρα μας;
Γ.Π.: «Υπάρχουν ακόμα πράγματα που είναι αθώα και γνήσια».
Να κλείσουμε με μια ευχή σας;
Α.Κ. & Γ.Π.: «Να μη γίνει ποτέ Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος».
Ταυτότητα Παράστασης
Σύλληψη ιδέας – Κείμενο: Αντώνης Κυριακάκης
Δραματουργία: Χάρης Βαλασόπουλος
Σκηνοθεσία: Αντώνης Κυριακάκης, Γιώργος Πατεράκης
Μουσική: Αλεξάνδρα Κατερινοπούλου
Φωτιστικός σχεδιασμός: Κατερίνα Μαρία Σαλταούρα
Σκηνικά: Ανθή Φουντά
Επιμέλεια Κίνησης: Ευθύμης Χρήστου
Επικοινωνία: Μαριάννα Παπάκη, Νώντας Δουζίνας (Cont Act)
Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης: Στρατής Νταλαγιώργος
Φωτογραφίες: Αλεξάνδρα Ρίμπα
Οργάνωση Παραγωγής: Νaif
Ηθοποιοί: Λένα Μποζάκη, Τάσος Τζιβίσκος, Κώστας Κουτρουμπής, Βασίλης Καλφάκης, Μάρκος Γέττος
Κατάλληλο για άνω των 16 ετών
