Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Αρχαιολογίας –στις 20 Οκτωβρίου, ο Διαδριατικός Αγωγός Φυσικού Αερίου (TAP AG) ανατρέχει στο σύνολο του σημαντικού αρχαιολογικού έργου που έχει παραχθεί στη χώρα, στο πλαίσιο των εργασιών κατασκευής του.
Εργασίες πραγματοποιούνται κατά μήκος της όδευσης του αγωγού στη Βόρεια Ελλάδα, από τους Κήπους του Έβρου έως την Ιεροπηγή της Καστοριάς, και περιλαμβάνουν 400 και πλέον σωστικές ανασκαφές και δοκιμαστικές τομές από τις οποίες έχουν προκύψει μέχρι σήμερα πολλαπλά ευρήματα.
Ο ΤΑΡ υποστηρίζει και συμβάλλει στο αρχαιολογικό έργο στην Ελλάδα, το οποίο έχουν φέρει εις πέρας περισσότεροι από 650 ειδικοί στην αρχαιολογική έρευνα (αρχαιολόγοι, τοπογράφοι, σχεδιαστές, κ.λπ.) και εργάτες που απασχολήθηκαν στο Έργο, υπό την επίβλεψη των κατά τόπους Εφορειών Αρχαιοτήτων και σε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Αρχαιολογικά ευρήματα που καλύπτουν 7.000 και πλέον χρόνια ιστορίας
Περισσότερα από 7.000 χρόνια μεσολαβούν από τα παλαιότερα ως τα νεότερα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν έρθει στο φως χάρη στις ανασκαφές για τον ΤΑΡ. Στα πρωιμότερα ευρήματα συγκαταλέγονται οικιστικά κατάλοιπα που ανάγονται στην 6η-5η χιλιετία π.Χ. και βρέθηκαν στον Αντίγονο Φλώρινας· θραύσματα κεραμικής της νεολιθικής περιόδου (5.300-3.200 π.Χ., περίπου) από τη Μεσορράχη Σερρών· κατάλοιπα οικισμού της πρώιμης εποχής του χαλκού (3.200-2.000 π.Χ.) στα Άβδηρα της Ξάνθης· και νεκροταφείο της ίδιας περιόδου στον Περδίκκα Κοζάνης. Το τελευταίο μάλιστα θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα ως ένα από τα πρωιμότερα που έχουν ανασκαφεί στον ελλαδικό χώρο.
Τα υστερότερα ευρήματα, από την άλλη, είναι μεταβυζαντινά, όπως τα υδραγωγεία που ανασκάφηκαν στους Δήμους Τοπείρου και Αβδήρων Ξάνθης και το τμήμα ναού στην Ποριά Καστοριάς. Ακόμη πιο πρόσφατο, είναι το ασημένιο σέρβικο νόμισμα του 19ου αι. που βρέθηκε σε νεκροταφείο στους Πύργους Κοζάνης.
Καινοτόμες μέθοδοι κατασκευής για την προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς
Τηρώντας απόλυτα τη δέσμευση για διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και προστασία των ευαίσθητων μνημείων, για την κατασκευή του αγωγού ΤΑΡ χρησιμοποιήθηκαν καινοτόμες και μη παρεμβατικές μέθοδοι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το βυζαντινό διατείχισμα της Αναστασιούπολης, στην περιοχή Αμαξάδες του Δήμου Ιάσμου στη Ροδόπη. Πρόκειται για κατασκευή 2,4 χλμ. που ανάγεται στην Ιουστινιάνεια περίοδο και συνδυάζει τον ρόλο του υδραγωγείου και της προστατευτικής οχύρωσης. Σύμφωνα με δέσμευση της Μελέτης Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Επιπτώσεων (ΜΠΚΕ) του ΤΑΡ να μείνει το μνημείο ανεπηρέαστο, η κατασκευή του αγωγού στο σημείο πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της υπόγειας διέλευσης (boring), δηλαδή χωρίς να ανοιχθεί τάφρος.
Μεγάλη ποικιλία ευρημάτων και νέες πληροφορίες για γνωστές ή μη αρχαιολογικές θέσεις
Σύμφωνα με τις τοπικές Εφορείες Αρχαιοτήτων που συνεργάστηκαν με τον ΤΑΡ, οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν για την κατασκευή του έργου εμπλούτισαν την αρχαιολογική τοπογραφία και την επιστημονική γνώση. Ταυτόχρονα, οι πολλές άγνωστες μέχρι σήμερα αρχαιολογικές θέσεις που ήρθαν στο φως, διευρύνουν ακόμη περισσότερο τις προοπτικές για την έρευνα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν τα πλούσια σε κτερίσματα ρωμαϊκά νεκροταφεία στις θέσεις «Θεοδόσια» και «Ίσωμα» του Κιλκίς, αλλά και η τρίκλιτη βασιλική στον Πόταμο του Έβρου που χρονολογείται στους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους. Στη συγκεκριμένη μάλιστα περίπτωση, ο ΤΑΡ πρόκειται να χρηματοδοτήσει τις εργασίες αναστήλωσης και μερικής ανάδειξης του μνημείου.
Γενικότερα, στους λογής θησαυρούς της πολιτισμικής μας κληρονομιάς που ανέσκαψε η αρχαιολογική σκαπάνη περιλαμβάνονται πολυάριθμα ευρήματα –κινητά και ακίνητα– τα οποία μαρτυρούν ανθρώπινη παρουσία στη Βόρεια Ελλάδα από τα προϊστορικά χρόνια:
– νεκροταφεία και μεμονωμένοι τάφοι με ή χωρίς κτερίσματα
– εργαστηριακές εγκαταστάσεις και κατασκευές -κλίβανοι, κατάλοιπα μεταλλουργικής δραστηριότητας, εργαλεία υφαντικής, κ.λπ.
– οικιστικά κατάλοιπα -απορριμματικοί λάκκοι, τείχη, φρούρια, ναοί, υδραγωγεία
– και άλλα σποραδικά ευρήματα, όπως αγγεία, νομίσματα κ.λπ.
Τα παραπάνω ευρήματα αναμένεται να καταγραφούν, να συντηρηθούν και να εκτεθούν, ώστε να διηγηθούν τη μακραίωνη ιστορία του τόπου όπου βρέθηκαν.
Το πλαίσιο υλοποίησης του σχετικού με τον ΤΑΡ αρχαιολογικού έργου
Το αρχαιολογικό έργο στις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας (Θράκη, Ανατολική Μακεδονία, Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία) που διατρέχει ο αγωγός ΤΑΡ, πραγματοποιήθηκε βάσει:
– των σχετικών Μνημονίων Συναντίληψης και Συνεργασίας που έχουν υπογραφεί με το αρμόδιο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, και με τις Εφορείες Αρχαιοτήτων όλων των Περιφερειακών Ενοτήτων από τις οποίες διέρχεται ο αγωγός.
– των σχεδίων διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς που έχει αναπτύξει και εφαρμόζει ο ΤΑΡ για να εξασφαλίσει την προστασία και διατήρηση των αρχαιολογικών ευρημάτων και χώρων, όπου αυτό ήταν δυνατόν, κατά μήκος της όδευσής του.
Για την υλοποίηση του έργου, ο ΤΑΡ συνεργάστηκε με 13 Εφορείες Αρχαιοτήτων κατά μήκος της όδευσης του αγωγού –που ταυτίζονται με τις αντίστοιχες Περιφερειακές Ενότητες– στις οποίες πραγματοποιήθηκαν συνολικά περισσότερες από 400 δοκιμαστικές τομές και σωστικές ανασκαφές.
Ως Έργο Κοινού Ενδιαφέροντος (ΕΚΕ-PCI) της ΕΕ, και κατόπιν της πρόσκλησης υποβολής προτάσεων στο δεύτερο Μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη» (Connecting Europe Facility – CEF) για την Ενέργεια, τον Φεβρουάριο του 2017 χορηγήθηκε στον ΤΑΡ κονδύλι ύψους €14.018.347. Το ποσό αυτό χρησιμοποιείται για τη χρηματοδότηση επιπλέον αρχαιολογικών δοκιμαστικών τομών και σωστικών ανασκαφών κατά μήκος του 2ου και 3ου τμήματος του αγωγού στην Ελλάδα -από την Καβάλα έως την Καστοριά, συνολικού μήκους 360χλμ.
