Τον Χρήστο Χαρτοματσίδη τον συνάντησα πρώτα σαν θεατρικό συγγραφέα και στη συνέχεια σαν λογοτέχνη. Αν μου ζητούσαν να συνοψίσω την εικόνα του σε λίγες λέξεις θα έλεγα πως αυτό που τον διακρίνει ως άνθρωπο είναι η ευγένεια, η γενναιοδωρία και το ήθος. Αυτό κυρίως που τον διακρίνει ως συγγραφέα, είναι η πολλαπλότητα του. Εξηγούμαι.
Δεν υπάρχει περίπτωση να εντοπίσεις υφολογικές επαναλήψεις. Εκτείνεται σε πολλά είδη. Το πιο σπουδαίο είναι ότι η γλώσσα του δεν είναι ποτέ η ίδια. Μεγάλη αρετή. Είναι ένας θετικός πεζογραφικός χαμαιλεοντισμός προς χάριν της αυθεντικότητας της αφήγησης. Η γλώσσα προσιδιάζει πάντα στο θέμα και τις ανάγκες του, όχι στο πως θα μιλούσε ο λογοτέχνης. Οπότε κάθε βιβλίο του είναι μια έκπληξη για τον αναγνώστη.
Έτσι και εδώ. Έχουμε την αφήγηση μιας παλιάς αντάρτισσας του ΔΣΕ. Η γλώσσα του βιβλίου είναι η γλώσσα της ομιλούσας. Και το κάνει με μεγάλη ακρίβεια και ενάργεια. Ο Χαρτοματσίδης είναι αποδεδειγμένα καλός εργάτης της λογοτεχνίας. Μα αυτό δεν θα αρκούσε στην συγκεκριμένη περίπτωση. Γνωρίζει το θέμα του από τα μέσα. Έχει βιώσει ο ίδιος την υπερορία ακουσίως μιας και είναι γόνος οικογένειας πολιτικών προσφύγων. Έζησε την κοινότητα αυτή ως μέλος της. Μοιράστηκε τις εμπειρίες τους, άκουσε ιστορίες.
Εδώ, έχουμε την ιστορία δύο αδελφών. Αντάρτισσες στα τμήματα του ΔΣΕ Αν. Μακεδονίας – Θράκης. Η ιστορία τους ξεδιπλώνεται μέσα από την αφήγηση της μιας, στις φλόγες του Εμφύλιου αλλά και στα κατοπινά χρόνια. Η αφηγήτρια πιστός στρατιώτης, η άλλη μια αδίστακτη οπορτουνίστρια που δεν ορρωδεί προ ουδενός, θα κάνει τα πάντα για να επιβιώσει, για να ανέλθει κομματικά, κοινωνικά. Θα πει κανείς «πάλι με αυτά θα ασχολούμαστε;». Είναι της μόδας βλέπετε η περιφρόνηση των αγώνων και η απαξίωσή τους, η αισθητικοποίηση του φασισμού, η αναθεώρηση της Ιστορίας, εν τέλει η Σιωπή. Η απάντηση λοιπόν είναι «ναι, με αυτά». Γιατί ο εμφύλιος εκτός από σημαντικά πολιτικά, κοινωνικά και άλλα διδάγματα προσφέρει πλούσιο λογοτεχνικό υλικό. Και αυτό αξιοποιεί ο Χαρτοματσίδης. Υπερβαίνει τα απλοϊκά σχήματα του τύπου καλοί – κακοί, για να μιλήσει για προαιώνια θέματα. Γιατί σαφώς οι μεγάλες αρετές όπως και τα μεγάλα ελαττώματα είναι παναθρώπινα, δεν έχουν ιδεολογικό πρόσημο. Έτσι η αφηγήτρια ως το τέλος βρίσκεται σαν άλλος θηλυκός Μίσκιν σε ένα τοπίο ιδιοτέλειας, υστεροβουλίας, αδίστακτων ανθρώπων με προεξάρχουσα την αδελφή της. Δίπλα στη θυσία και την προσφορά βλέπει τον υπολογισμό και τη διαβολή των συντρόφων. Κατατρεγμένη και αδικημένη από δικούς και ξένους, αδύναμη μέσα στην αφέλεια και την αγνή παιδική ψυχή της, καταφεύγει στην αφήγηση, στον αναστοχασμό και στην φαντασία για να πλάσει έναν ιδανικό σύντροφο και θεωρώ την αποκαλυπτική σκηνή προς το τέλος του βιβλίου μια καταπληκτική στιγμή του συγγραφέα.
Ο Χαρτοματσίδης μιλάει για τα ανθρώπινα πάθη και την τραγική μοίρα των ιδεών που υπονομεύονται τόσο από τους οπορτουνιστές όσο και από τους αφελείς πιστούς. Μόνο που οι δεύτεροι γίνονται και οι ίδιοι θύματα της αφέλειάς τους και κυρίως της πίστης τους. Η ηρωίδα του Χαρτοματσίδη δεν θα κατηγορηθεί ποτέ ότι δεν υπήρξε τοις κείνων ρήμασι πειθόμενη, ότι έδωσε με αγνότητα τη ζωή της. Αλλά και ποτέ δεν θα μάθει ότι δεν είναι η δόξα αυτό που θα αντιπαρατεθεί επιτυχώς στο κάθε λογής ιερατείο και μηχανισμό μα το επίστασθαι. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί ανθρώπους πνιγμένους στις αντιφάσεις τους, ανίκανους να κατανοήσουν την τροπή των γεγονότων, αντιφατικούς ως προς τον εσωτερικό τους μονόλογο όσο και με τις σχέσεις τους.
Στον καμβά το ιστορικό πλαίσιο, στο προσκήνιο η ανθρώπινη μικρότητα που κατατρώει τα πάντα στο πέρασμά της. Ένα μοναδικό δίπολο – η αφηγήτριά μας στο ρόλο του αγνού και άβουλου μαχητή που έχει στρατευθεί σε έναν ανώτερο σκοπό και δίπλα η αδελφή της που – όμως προσέξτε, κι αυτή πολεμά για τον ίδιο σκοπό – ωστόσο με τις πράξεις και τις επιλογές της ακυρώνει την συμμετοχή της στον κοινό αγώνα, γινόμενη η εικόνα του απόλυτου κακού. Βέβαια πάντα αυτοί επιπλέουν στο τέλος. Τουλάχιστον έτσι όπως μας την παρουσιάζει η αδελφή της.
Ένα βιβλίο σημαντικό ως θέμα και ως γραφή, προϊόν συγγραφικής ωριμότητας που διαβάζεται «Όσο κρατάει ένα φιλί» αφήνοντας την ίδια υπέροχη γεύση.
*Ο Ηλίας Φραγκάκης είναι συγγραφέας, ποιητής, σκηνοθέτης
