Από την έντυπη έκδοση
Της Λέττας Καλαμαρά
[email protected]
Τριάντα πέντε ολόκληρα χρόνια κρατάει η έριδα πάνω από τα μεταλλεία χρυσού της Χαλκιδικής, αλλά και των υπόλοιπων κοιτασμάτων στη Βόρεια Ελλάδα. Πρόκειται για έναν σκληρό, διαρκή πόλεμο στο εσωτερικό της χώρας, με διεθνείς προεκτάσεις για τον ορυκτό πλούτο της.
Από τη Χαλκιδική του 1930 και την πρώτη εκμετάλλευση μικτών θειούχων κοιτασμάτων στην Κασσάνδρα από την Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων (ΑΕΕΧΠ&Λ) του αείμνηστου Νικόλαου Κανελλόπουλου, που είχε τα δικαιώματα των Μεταλλείων Κασσάνδρας, ιδρυτή της σημερινής τσιμεντοβιομηχανίας Τιτάν, τη μεταβίβασή της στον Πρόδρομο Μποδοσάκη με στόχο και την εξόρυξη χρυσού, το τρομοκρατικό χτύπημα και τη δολοφονία του Αλέξανδρου Μποδοσάκη επικεφαλής των επιχειρήσεων του ιδρύματος, την πτώχευση της εταιρείας ΑΕΕΧΠ&Λ, την ίδρυση της κρατικής ΜΕΤΒΑ (θυγατρική της ΕΤΒΑ) που δεν δούλεψε ποτέ, την εκκαθάριση της ΑΕΕΧΠ&Λ, την απόκτηση των Μεταλλείων Κασσάνδρας και των εγκαταστάσεων από την TVX Gold Inc, την πτώχευση της εταιρείας, την εξαγορά της από την Ελληνικός Χρυσός, κατόπιν θυγατρικής της καναδικής Eldorado Gold, μέχρι τη Χαλκιδική του 2015, η χρονική απόσταση είναι τεράστια, αλλά οι ταλαιπωρίες της ελληνικής μεταλλευτικής και εξορυκτικής βιομηχανίας σχεδόν παρόμοιες και εξίσου σημαντικές, με κορύφωση τη δεκαετία του 1980 οπότε και ξεκίνησε ο νέος τριακονταπενταετής πόλεμος για τον χρυσό της Μακεδονίας, τα μεταλλεία της οποίας έτσι κι αλλιώς μετρούν ιστορία 25 αιώνων.
Από τα σημαντικότερα κοιτάσματα παγκοσμίως
Σύμφωνα με πολλές μελέτες, στην ανατολική Χαλκιδική και συγκεκριμένα στην Ολυμπιάδα βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα κοιτάσματα χρυσού παγκοσμίως. Οπως τονίζουν οι ειδικοί, η εξόρυξη του χρυσού στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα η μεταλλευτική δραστηριότητα είναι εξαιρετικά δυναμική και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την παγκόσμια τιμή του χρυσού και των υπόλοιπων μετάλλων.
Ο χρυσός στις Σκουριές υπολογίζεται στις 4 εκατ. ουγκιές, παρομοίως και στην Ολυμπιάδα. Επίσης, ο χαλκός στις Σκουριές είναι περίπου 770.000 τόνοι, ενώ επιπλέον στην Ολυμπιάδα υπάρχει κοίτασμα αργύρου που φτάνει περίπου τα 40 εκατ. ουγκιές. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Χρυσού, η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των 40 μεγαλύτερων χωρών σε αποθέματα χρυσού, ειδικότερα κατέχει την 32η θέση.
Η σημασία του ορυκτού πλούτου της Ελλάδας στην Ε.Ε. διατυπώθηκε σε άρθρο των Financial Times του 1978 (Βιομηχανική Επιθεώρηση, Απρίλιος 1978), όπου αναφέρεται: «Οταν η Ελλάς γίνει το δέκατο μέλος της ΕΟΚ, ο εκτεταμένος ορυκτός της πλούτος θα προμηθεύσει την Κοινή Αγορά με μία μεγάλη ποικιλία πρώτων υλών, που θα συμβάλλουν στην εξασφάλιση ουσιαστικής αυτάρκειας της Κοινότητας ως προς πολλά προϊόντα».
Το όραμα Καραμανλή
Το 1978 η τότε κυβέρνηση Καραμανλή είχε όραμα τη δημιουργία συγκροτήματος μεταλλουργικής κατεργασίας συμπυκνωμάτων μολύβδου και ψευδαργύρου αντί να εξάγονται ακατέργαστα. Η κυβέρνηση ανέθεσε την υλοποίηση του έργου στην ΕΤΒΑ, η οποία δημιούργησε ειδικό φορέα, την εταιρεία «ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΙ ΑΙΓΑΙΟΥ» (ΜΕΤΒΑ). Το 1980 διαμορφώθηκε το προς κατασκευή Μεταλλουργικό Συγκρότημα Αμφιπόλεως. Η ΜΕΤΒΑ προώθησε την επίλυση προβλημάτων, όπως επιλογή χώρου, εδαφοτεχνική μελέτη χώρου, δημιουργία Βιομηχανικής Περιοχής, ένταξη στους νόμους επενδύσεων, χρηματοδοτικό σχήμα κ.λπ.
Οταν περί το τέλος του πρώτου εξαμήνου 1981 το σχέδιο έφθασε στο στάδιο της παραγγελίας του εξοπλισμού, ο πρωθυπουργός έκρινε ότι κάθε τέτοια ενέργεια θα έπρεπε να ανασταλεί εν όψει των εκλογών. Τις εκλογές κέρδισε το ΠΑΣΟΚ. Το 1982 ο τότε υπουργός Εθνικής Οικονομίας είχε αναγγείλει ότι η Μεταλλουργική Μονάδα του Στρυμόνα θα κατασκευαζόταν στα μέσα του 1983.
Το Μάρτιο 1983 ο διοικητής της ΕΤΒΑ ανήγγειλε την οριστική απόφαση της ΜΕΤΒΑ για την ίδρυση της Μονάδας Επεξεργασίας Μικτών Θειούχων με συμμετοχή ΜΕΤΒΑ 80% και Ιδρύματος Μποδοσάκη 20%. Αρχές Ιουνίου 1983 περατώθηκε η σύνταξη των προδιαγραφών (3 τόμοι), βάσει των οποίων θα προκηρυσσόταν ο Διεθνής Διαγωνισμός κατασκευής του έργου. Εκτοτε δεν δόθηκε συνέχεια, ούτε αναφέρθηκε ο λόγος της εγκατάλειψης αυτής της Μονάδας.
Αρκετοί υποστηρίζουν πως «εάν θεμελιωνόταν η Μονάδα των μικτών θειούχων το 1983 θα είχε η Ελλάδα από τη λειτουργία του συγκροτήματος ετησίως 3 τόνους χρυσού και 150 αργύρου και από τα άλλα προϊόντα ετησίως 40.000 τόνους μολύβδου, 40.000 τόνους ψευδαργύρου, αρσενικό 160.000, θειικό οξύ 360.000 τόνους, φωσφορικό οξύ 90.000 τόνους.
Εάν έστω λειτουργούσε το συγκρότημα το 1990 θα είχε μετά 20 χρόνια λειτουργίας 60 τόνους χρυσού, 3.000 τόνους άργυρο και 20πλάσιες ποσότητες από τα άλλα προϊόντα και η σημερινή οικονομική κατάσταση της Ελλάδας θα ήταν διαφορετική. Το Συγκρότημα του Στρυμόνα θα χρησιμοποιούσε πρώτη ύλη μικτά θειούχα από Χαλκιδική, Θάσο και Θράκη. Το ΙΓΜΕ είχε εντοπίσει και αλλού μικτά θειούχα. Μόνο από αυτά τα συγκροτήματα και την αξιοποίηση του άλλου ορυκτού πλούτου η Ελλάδα θα ήταν μεταξύ των πλουσίων χωρών της Ε.Ε.».
Η εκκαθάριση από την ΕΘνική
Το 1992 η ΑΕΕΧΠ&Λ μπήκε σε ειδική εκκαθάριση εν λειτουργία από την Εθνική Τράπεζα. Το 1995 τα δικαιώματα εκμετάλλευσης των Μεταλλείων Κασσάνδρας και το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων περιέρχονται στην TVΧ Hellas, θυγατρική της καναδικής μεταλλευτικής εταιρείας TVX Gold. Πρωταρχικός σκοπός της εταιρείας είναι η δημιουργία μεταλλουργίας χρυσού στην περιοχή της Ολυμπιάδας, ενώ παράλληλα έχει άδεια εκμετάλλευσης του κοιτάσματος μικτών θειούχων στις «Μαύρες Πέτρες».
Το 2003 η επένδυση πάγωσε λόγω αντιδράσεων κατοίκων και απόφασης του ΣτΕ, οι εργαζόμενοι τέθηκαν σε διαθεσιμότητα και για την αποφυγή κοινωνικών εκρήξεων η τότε κυβέρνηση κατήρτισε ειδικό κοινωνικό πρόγραμμα στήριξης των πρώην εργαζομένων των Μεταλλείων Κασσάνδρας και η εταιρεία πτώχευσε. Το 2004 τα μεταλλευτικά δικαιώματα, καθώς και το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων των Μεταλλείων Κασσάνδρας, με ειδικό νόμο που επικυρώθηκε στη Βουλή, πέρασαν στην Ελληνικός Χρυσός.
Το 2006 υπεβλήθη σχέδιο για παράλληλη ανάπτυξη και εκμετάλλευση των κοιτασμάτων Μαύρων Πετρών, Ολυμπιάδας και Σκουριών, που προέβλεπε τη δημιουργία μεταλλουργίας χαλκού – χρυσού στην περιοχή του Μαντέμ Λάκκου. Το 2012 ξεκίνησε η υλοποίηση του επενδυτικού έργου ύψους σχεδόν 1 δισ. δολ. με 1.700 εργαζόμενους, με option άλλα 400 εκατ. δολ. για επιπλέον μεταλλουργικές δραστηριότητες. Το 2015 ο υπουργός Παραγωγικής Ανασυγκρότησης κ. Σκουρλέτης ανακαλεί τις τεχνικές μελέτες της επένδυσης της Ελληνικός Χρυσός, οδηγώντας την εταιρεία σε παύση εργασιών και σε διαθεσιμότητα τους εργαζόμενους.
Περιβάλλον και οικονομική ανάπτυξη
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 μέχρι και σήμερα μαίνονται οι μάχες μεταξύ εκείνων που υποστηρίζουν ότι τα μεταλλεία της Χαλκιδικής, η εξόρυξη χρυσού και το εργοστάσιο εμπλουτισμού θα επιβαρύνουν ανεπανόρθωτα το φυσικό περιβάλλον και τη ζωή των κατοίκων της περιοχής, και εκείνων που έχουν αντίθετη άποψη (εργάτες μεταλλείων καθώς και διοικήσεις των εταιρειών με συμφέροντα στην περιοχή). Η ελληνική πολιτεία βρίσκεται κάπου ανάμεσα, κινείται ευκαιριακά και κατά το δοκούν.
Συλλήψεις, καταλήψεις, απειλές, αμφισβητούμενες διαδικασίες ανάληψης των δικαιωμάτων των μεταλλείων της περιοχής, διαμαρτυρίες, συγκρούσεις, ταραχές από εγχώριους και εισαγόμενους αντιεξουσιαστές, παύση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, πτωχεύσεις εταιρειών, μεταλλωρύχοι σε διαθεσιμότητα, απολύσεις είναι το μόνιμο σκηνικό που στήνεται στις ράγες των μεταλλείων μέχρι και σήμερα.
Από την πλευρά των υποστηρικτών τονίζεται πως η απρόσκοπτη υλοποίηση των μεταλλευτικών επενδύσεων στην περιοχή θα φέρει σημαντική συναλλαγματική ωφέλεια για τη χώρα, αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων και ενθάρρυνση για περαιτέρω επιχειρηματικές επενδύσεις ελληνικών και ξένων κεφαλαίων στον ελληνικό χώρο.
Θα οδηγήσει στην αναβάθμιση της τεχνολογικής στάθμης της χώρας στον μεταποιητικό τομέα, στη δημιουργία θέσεων εργασίας με καταβολή του λειτουργικού κόστους της δραστηριότητας σε εγχώριους προμηθευτές και Ελληνες εργαζόμενους, στην αύξηση της εμπορικής κίνησης με προμήθειες σε ετήσια βάση.
Επίσης θα συμβάλει στη βελτίωση της διεθνούς θέσης της χώρας, δεδομένου ότι η συνέχεια και η ολοκλήρωση του επενδυτικού σχεδίου θα καταστήσει τη χώρα μας παραγωγό χρυσού, στην αύξηση της δευτερογενούς δημιουργίας απασχόλησης στην ευρύτερη περιοχή των μεταλλείων, στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης της Χαλκιδικής και στη βελτίωση των δεικτών κοινωνικής ευημερίας, στην ενίσχυση των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στις κατασκευές, αλλά και το εμπόριο δομικών και άλλων οικοδομικών υλικών, όπως επίσης και στην αύξηση της ζήτησης για υπηρεσίες μεταφορών.
Από την πλευρά τους όσοι είναι εναντίον της επένδυσης ενίστανται στη διαδικασία υλοποίησης του έργου με τη χρήση κυανίου. Θεωρούν ότι η κυάνωση για παραγωγή χρυσού, λόγω του μεγέθους της επέμβασης στη γη αποτελεί σήμερα τον σημαντικότερο παράγοντα αύξησης της βιοδιαθεσιμότητας τοξικών μετάλλων στο πόσιμο νερό και τον αέρα. Γεγονός που θα επιβαρύνει μακροπρόθεσμα την περιοχή.
Το ΣτΕ ανοίγει παράθυρο για την Ελληνικός Χρυσός
έα δεδομένα βάζει στην αντιπαράθεση της Ελληνικός Χρυσός με το υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης η θετική απόφαση του ΣτΕ σε προσφυγή της εταιρείας με θέμα τις τεχνικές μελέτες της για τη μεταλλουργική μονάδα στο Μαντέμ Λάκκο.
Η υπόθεση εκδικάστηκε στις αρχές Ιουνίου 2015 και σύμφωνα με την απόφαση 3191 του ΣτΕ από το Ε΄ Τμήμα του Ανωτάτου Δικαστηρίου αποφαίνεται ότι είναι αόριστη η αιτιολογία του υπουργείου ότι το πρόγραμμα δοκιμών της εταιρείας δεν έχει εκτελεστεί σε κατάλληλη ημιβιομηχανική κλίμακα.
Επίσης, αποφαίνεται ότι είναι και πλημμελής διότι δεν αιτιολογεί τον λόγο για τον οποίο απορρίπτει ως μη αξιόπιστα τα παραχθέντα πορίσματα των δοκιμών, από τα οποία προκύπτει η εφαρμοσιμότητα της μεταλλουργικής μεθόδου και στο συγκεκριμένο μίγμα τροφοδοσίας και η καλή προσαρμογή του σε βιομηχανικό επίπεδο.
Επιπροσθέτως σύμφωνα με το ΣτΕ, η προσβαλλόμενη πράξη θα πρέπει να ακυρωθεί στο σύνολό της, να αναπεμφθεί η απόφαση στη διοίκηση προς νέα νόμιμη κρίση. Η συγκεκριμένη απόφαση του ΣτΕ δεν απαντά άμεσα στην πρόσφατη (19/8/2015) απόφαση του υπουργού Παραγωγικής Ανασυγκρότησης Π. Σκουρλέτη για ανάκληση των τεχνικών μελετών της Ελληνικός Χρυσός που οδήγησαν στην αναστολή των εργασιών της εταιρείας και σε διαθεσιμότητα χιλιάδες εργαζομένους, γιατί είχε κατατεθεί πολύ πριν (Απρίλιος 2015) από την απόφαση Σκουρλέτη.
Ειδικά για την απόφαση Σκουρλέτη, η εταιρεία ετοιμάζει να καταθέσει νέα πρόσφυγή στο ΣτΕ, όπως και οι εργαζόμενοι. Ομως την επηρεάζει έμμεσα γιατί το περιεχόμενό της είναι το ίδιο με αυτό της επίμαχης απόφασης, δηλαδή αφορά τις τεχνικές μελέτες και τη νομιμότητά τους. Οπως αναφέρει η απόφαση του ΣτΕ, οι τεχνικές μελέτες της εταιρείας είναι σωστές και τεκμηριωμένες. Για αυτό και επηρεάζουν την τωρινή απόφαση Σκουρλέτη.
Από την πλευρά του το υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης διατυπώνει πως η υπ’ αριθ. 3191/15 απόφαση του ΣτΕ δεν αφορά ούτε ακυρώνει την απόφαση του ΥΠΑΠΕΝ περί ανάκλησης των αποφάσεων έγκρισης των τεχνικών μελετών των υποέργων Σκουριών και (εν μέρει) Ολυμπιάδας. Επίσης δηλώνει πως δεν επιθυμεί και δεν δύναται να προβεί σε σχόλια ή κρίσεις επί του περιεχομένου δικαστικών αποφάσεων.
Διαβεβαιώνει, ωστόσο, προς κάθε κατεύθυνση ότι θα εξαντλήσει τα όρια των θεσμικών του αρμοδιοτήτων και κάθε μέσο που του παρέχει ο νόμος για την απόλυτη και χωρίς συμβιβασμούς προστασία του περιβάλλοντος και για την πλήρη διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος.
Τέλος, σύμφωνα με ανακοίνωση της εταιρείας η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (που αφορά τη μεταλλουργική μονάδα χαλκού, χρυσού και θειικού οξέος Μαντέμ Λάκκου) αποτελεί δικαίωση για την Ελληνικός Χρυσός. Οπως τονίζει η εταιρεία, «αποδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας τη λειτουργία της με βάση τη νομιμότητα και την εκπλήρωση στο ακέραιο όλων των συμβατικών της υποχρεώσεων.
Είναι πλέον σαφές πως αν υπάρχουν ευθύνες για παραλείψεις, θα πρέπει να αναζητηθούν αλλού» και συμπληρώνει πως απομένει πλέον στο ΥΠΑΠΕΝ και στον αρμόδιο υπουργό να ευθυγραμμιστεί με την απόφαση της δικαιοσύνης.
Χώμα να πιάνουμε, χρυσός να γίνεται
Οι αριθμοί σχετικά με τον ορυκτό πλούτο της χώρας είναι εντυπωσιακοί. Επιβεβαιωμένα και πιθανά κοιτάσματα που αποτιμώνται σε δεκάδες δισ. ευρώ, θαμμένα στο υπέδαφος της χώρας, ωριμάζουν στον χρόνο και περιμένουν τα χέρια που θα τα βγάλουν στην επιφάνεια.
Οι μελέτες, οι διαπιστώσεις και οι αποτιμήσεις δεν αρκούν. Αυτό είναι το εύκολο μέρος της υπόθεσης. Το δύσκολο είναι το σκάψιμο, ο μόχθος, τα σώματα που θα μπουν στα σκοτάδια, το μυαλό και κυρίως η ψυχή που θα μετατρέψουν το χώμα σε χρυσό, σε ανάπτυξη. Σε θέσεις εργασίας, σε υποδομές, σε πλούτο για τις παρούσες και τις επόμενες γενιές της χώρας.
Η στιγμή που η Ελλάδα θα αφήσει στην άκρη τους διαχρονικούς αλχημιστές και θα αποφασίσει να δουλέψει με σοβαρότητα, με σύγχρονους τεχνολογικούς και οικονομικούς όρους, με διαφανείς κανόνες, σεβόμενη και αξιοποιώντας την ιδιωτική πρωτοβουλία σε σχέση με το εθνικό συμφέρον, τότε υπάρχει η προοπτική να γίνει πραγματικότητα η ευχή χώμα να πιάνουμε χρυσός να γίνεται κι όχι το ανάποδο.
