Τoυ Γιάννη Πούπκου, γραμματέα Χρηματοπιστωτικού Συστήματος ΟΤΟΕ
Η ΕΠΟΧΗ της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) έχει ήδη ξεκινήσει, με τον τραπεζικό τομέα να είναι από τους πρώτους που υιοθετούν και επενδύουν στη νέα τεχνολογία.
Σύμφωνα με στοιχεία, το 83% των ευρωπαϊκών τραπεζών ήδη εφαρμόζει ΤΝ. Οι επενδύσεις των τραπεζών στον συγκεκριμένο τομέα αποσκοπούν στην αύξηση της αποδοτικότητας και της ανταγωνιστικότητας, στην αυτοματοποίηση υπηρεσιών και στη μείωση του κόστους.
Ωστόσο, η υιοθέτηση της ΤΝ δεν αφορά μόνο τα οφέλη για τις επιχειρήσεις ή τις τράπεζες ούτε είναι απλώς ένα τεχνικό θέμα.
Είναι μία βαθύτατη οικονομική και κοινωνική διαδικασία, που έχει ήδη ξεκινήσει να αλλάζει τη φύση της εργασίας και αναμένεται να επηρεάσει δραστικά τα επόμενα χρόνια τους εργαζομένους στον τραπεζικό τομέα.
ΓΙΑ ΝΑ μετατραπεί αυτό το νέο τεχνολογικό βήμα σε ευκαιρία για όλους είναι αναγκαίο να υπάρξει δημοκρατική, συμπεριληπτική και ανθρωποκεντρική διαχείριση των αλλαγών, με την ενεργό συμμετοχή των συνδικάτων και των εργαζομένων, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι εργαζόμενοι θα είναι δικαιούχοι και όχι θύματα της τεχνολογικής προόδου.
Εφαρμογές της ΤΝ στον τραπεζικό τομέα
ΟΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ της ΤΝ στις τράπεζες είναι ήδη εκτεταμένες και περιλαμβάνουν:
- Πρόληψη και ανίχνευση απάτης και ξεπλύματος χρήματος.
- Αυτοματοποιημένη εξυπηρέτηση πελατών (chatbots).
- Αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανότητας και διαχείριση χαρτοφυλακίων (robo-advisors).
- Αυτοματοποιημένη διαπραγμάτευση στις αγορές.
- Ψηφιακή ταυτοποίηση πελατών.
- Ανάλυση Big Data για πρόβλεψη τάσεων.
- Διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού με χρήση ΤΝ.
Οι τράπεζες αναπτύσσουν εσωτερικά πολιτικές Υπεύθυνης ΤΝ, ενώ σημαντικός είναι και ο ρόλος του ευρωπαϊκού Κανονισμού για την ΤΝ (AI Act), ο οποίος ορίζει επίπεδα κινδύνου για κάθε εφαρμογή ΤΝ και επιβάλλει κανόνες ασφάλειας και προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Επιπτώσεις στην εργασία – Δυνατότητες και κίνδυνοι
Η ΤΝ επιφέρει ριζικές αλλαγές στην εργασία, τόσο σε επίπεδο ρόλων όσο και απαιτούμενων δεξιοτήτων. Οι κυριότερες προκλήσεις που εντοπίζονται είναι:
1. Απώλεια θέσεων εργασίας: Ορισμένοι ρόλοι και εργασίες που εκτελούνται σήμερα από ανθρώπους, κινδυνεύουν με εξαφάνιση λόγω αυτοματοποίησης.
2. Άγχος και εντατικοποίηση της εργασίας: Η χρήση αλγορίθμων για μέτρηση απόδοσης ή παρακολούθηση στόχων, αυξάνει την πίεση στους εργαζομένους, οδηγώντας σε εργασιακή εξουθένωση.
3. Προσωπικά δεδομένα και επιτήρηση: Η ΤΝ απαιτεί συλλογή και ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων. Υπάρχει κίνδυνος παραβίασης της ιδιωτικότητας, αν δεν διασφαλιστεί η διαφάνεια.
4. Μεροληψία και αδιαφάνεια: Οι αλγόριθμοι μπορεί να λαμβάνουν μεροληπτικές αποφάσεις, επηρεάζοντας προσλήψεις, προαγωγές και αξιολογήσεις χωρίς επαρκείς εξηγήσεις.
5. Ψηφιακός αποκλεισμός: Εργαζόμενοι χωρίς ψηφιακές δεξιότητες ή μεγαλύτερης ηλικίας κινδυνεύουν με περιθωριοποίηση.
Δυνατότητες για τους εργαζομένους
ΑΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΘΕΙ σωστά, η ΤΝ μπορεί να:
- Αναβαθμίσει τις δεξιότητες των εργαζομένων.
- Βελτιώσει την ισορροπία εργασίαςζωής, οδηγώντας ακόμη και σε τετραήμερη εργασία ή μείωση ωραρίου (35 ώρες εβδομαδιαίως), χωρίς μείωση αποδοχών.
- Ενισχύσει τη δημιουργικότητα και τη λήψη αποφάσεων.
Τα οφέλη της αναμενόμενης αυξημένης παραγωγικότητας πρέπει όμως να μεταφραστούν σε όφελος για τους εργαζομένους και όχι απλώς σε αύξηση των κερδών των τραπεζών και των μετόχων.
Πρέπει να υπάρξει δίκαιη κατανομή της παραγωγικότητας μέσω θεσμοθετημένου διαλόγου.
Ο ρόλος των συνδικάτων και της πολιτείας
ΤΑ ΣΥΝΔΙΚΑΤΑ καλούνται να διασφαλίσουν ότι:
- Οι εργαζόμενοι εκπαιδεύονται κατάλληλα στις νέες τεχνολογίες.
- Υπάρχει προστασία απέναντι στην αλγοριθμική αδικία και στον εργασιακό αποκλεισμό.
- Εφαρμόζεται η ανθρώπινη εποπτεία σε συστήματα ΤΝ.
- Τα νέα μοντέλα εργασίας ενσωματώνουν την κοινωνική διάσταση, με στόχο ένα ανθρώπινο μέλλον της εργασίας.
Ο ρόλος της πολιτείας είναι επίσης καθοριστικός, καθώς πρέπει να διασφαλίσει την κατάλληλη νομοθεσία, την εποπτεία και την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων, ώστε η ΤΝ να μη γίνει εργαλείο εκμετάλλευσης αλλά μοχλός κοινωνικής προόδου.
Προτάσεις για έναν δίκαιο και ανθρώπινο μετασχηματισμό
Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ της ΤΝ στις τράπεζες μπορεί να είναι ευκαιρία για συνολική αναβάθμιση του εργασιακού περιβάλλοντος, μόνο αν εφαρμοστεί με δικαιοσύνη, διαφάνεια και ανθρωποκεντρική προσέγγιση.
Απαιτούνται λοιπόν συγκεκριμένες ενέργειες και μέτρα από εργοδότες, πολιτεία και συνδικάτα, όπως:
1. Εκπαίδευση και επανακατάρτιση
- Συστηματική επιμόρφωση όλων των εργαζομένων σε νέες ψηφιακές δεξιότητες, με ευθύνη των τραπεζών, με ειδικά προγράμματα για τις πιο ευάλωτες ομάδες.
- Σχέδιο μετάβασης ανά ρόλο, ώστε κανείς να μην αιφνιδιαστεί ή αποκλειστεί από την τεχνολογική αλλαγή.
2. Αναδιαμόρφωση του εργασιακού χρόνου και καλύτεροι μισθοί
- Αξιοποίηση της αύξησης παραγωγικότητας για μείωση ωραρίου χωρίς μείωση αποδοχών (π.χ. 35ωρο ή 4ήμερη εργασία). Ενίσχυση της ισορροπίας εργασίας – ζωής.
- Συστηματική διαπραγμάτευση για τη δίκαιη διανομή των ωφελειών παραγωγικότητας και κερδών, με καλύτερους μισθούς και καλύτερη ποιότητα εργασίας.
3. Διαφανείς και δίκαιοι αλγόριθμοι
- Απαίτηση εξηγήσιμων συστημάτων ΤΝ («Explainable AI») σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν εργαζομένους.
- Ανθρώπινη εποπτεία και δυνατότητα αμφισβήτησης αποφάσεων που στηρίζονται σε ΤΝ.
4. Προστασία προσωπικών δεδομένων
- Διαφάνεια για ποια δεδομένα συλλέγονται, πώς χρησιμοποιούνται και για ποιο σκοπό.
- Αυστηρή συμμόρφωση με τον GDPR.
5. Κοινωνικός διάλογος και συναπόφαση
- Θεσμοθέτηση της συμμετοχής των συνδικάτων στον σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών ΤΝ στις τράπεζες.
- Πλήρης ενημέρωση, πρόβλεψη και συστηματική διαβούλευση πριν από την εισαγωγή κάθε νέας εφαρμογής.
6. Ρυθμιστικό πλαίσιο και εποπτεία
- Άμεση ενσωμάτωση του AI Act στην ελληνική νομοθεσία, με εξειδίκευση για τον τραπεζικό τομέα.
- Ενεργός ρόλος των εποπτικών αρχών στον έλεγχο χρήσης της ΤΝ από τις τράπεζες.
ΓΙΑ ΝΑ μη μετατραπεί η ΤΝ σε μηχανισμό υποβάθμισης των εργασιακών δικαιωμάτων, η ΤΝ πρέπει να μπει υπό δημοκρατικό έλεγχο και διαφάνεια.
Η ΟΤΟΕ είναι η πρώτη Ομοσπονδία που πέτυχε να εντάξει στην Κλαδική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας 2025-2027 ρυθμίσεις για την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στην εργασία.
Είναι στο χέρι των εργαζομένων και των συνδικάτων να υπερασπιστούν τη σημαντικότητα που έχει για το σύγχρονο τραπεζικό σύστημα ο παράγοντας άνθρωπος, με τη συμβολή του στην επιτυχία του εγχειρήματος να παραμένει καθοριστική.
Η ΕΡΓΑΣΙΑ όχι μόνο στις τράπεζες αλλά συνολικά πρέπει να συνεχίσει και στη νέα εποχή να είναι ο βασικός μηχανισμός κοινωνικής ενσωμάτωσης και ανόδου.
Να μη λογίζεται ως κόστος αλλά ως επένδυση στην κοινωνική συνοχή.
