Των Θοδωρή Αντωνίου, διευθυντή Μονάδας εκτροφής ιχθύων και Δημήτρη Πάφρα, υποψ. διδάκτορα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
ΗΓΕΣΙΑ στον 21ο αιώνα σημαίνει διαχείριση αβεβαιότητας. Ο όρος VUCA (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity) εισήχθη από τον αμερικανικό στρατό τη δεκαετία του 1990 και σήμερα περιγράφει την καθημερινότητα των επιχειρήσεων: συνεχείς τεχνολογικές αλλαγές, γεωπολιτικές αναταράξεις, κλιματική κρίση, πανδημίες, δημογραφικές μεταβολές.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, το παραδοσιακό μοντέλο ηγεσίας, που στηριζόταν στη μονοδιάστατη αξιοποίηση της λογικής και της γνωστικής νοημοσύνης (IQ), δεν επαρκεί.
Η ανάλυση δεδομένων, η στρατηγική και η ορθολογική σκέψη εξακολουθούν να είναι απαραίτητες, αλλά δεν είναι πλέον αρκετές.
Η νέα πραγματικότητα απαιτεί ηγέτες που συνδυάζουν γνώση με ενσυναίσθηση, στρατηγική με κατανόηση, αυστηρότητα με αυθεντικότητα.
Αυτή η μετάβαση οδήγησε στην ανάδειξη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης (EQ) και, πιο πρόσφατα, της Ολιστικής Νοημοσύνης (HQ) ως καθοριστικών παραμέτρων αποτελεσματικής ηγεσίας και οργανωσιακής ανθεκτικότητας.
Από το IQ στο EQ και HQ
Ο ΔΕΙΚΤΗΣ νοημοσύνης (IQ) αποτέλεσε για περισσότερο από έναν αιώνα το βασικό κριτήριο αξιολόγησης γνωστικών δεξιοτήτων.
Έρευνες έδειξαν ότι το IQ σχετίζεται με ακαδημαϊκή επίδοση και επαγγελματική επιτυχία σε τεχνικά πεδία. Ωστόσο, μετα-αναλύσεις κατέδειξαν ότι το IQ εξηγεί μόνο το 20% της ηγετικής και επαγγελματικής απόδοσης.
Συναισθηματική Νοημοσύνη (EQ)
ΟΙ SALOVEY και Mayer (1990) όρισαν τη συναισθηματική νοημοσύνη ως «την ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να
εκφράζουμε με ακρίβεια τα συναισθήματα, να τα κατανοούμε, να τα ρυθμίζουμε και να τα χρησιμοποιούμε για να καθοδηγούμε τη σκέψη και τη δράση».
Ο Daniel Goleman (1995, 1998) διεύρυνε την έννοια, εισάγοντας πέντε πυλώνες:
1. ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ – επίγνωση των συναισθημάτων, αδυναμιών και προκαταλήψεων.
2. ΑΥΤΟΡΡΥΘΜΙΣΗ – ικανότητα ελέγχου παρορμήσεων και διαχείρισης συναισθηματικών αντιδράσεων.
3. ΚΙΝΗΤΡΟ – εσωτερική παρακίνηση για επίτευξη στόχων πέρα από εξωτερικές ανταμοιβές.
4. ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ – κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων.
5. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ – δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης & συνεργασίας.
Η Ολιστική Νοημοσύνη (HQ)
Η ΟΛΙΣΤΙΚΗ Νοημοσύνη (Holistic Intelligence – HQ) δεν είναι απλώς άθροισμα IQ και EQ. Είναι η ικανότητα ενσωμάτωσης γνωστικών, συναισθηματικών και κοινωνικών παραμέτρων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Η HQ προσθέτει στη στρατηγική διάσταση της ηγεσίας μια διάσταση ηθικής, ανθρωποκεντρικής και συστημικής κατανόησης.
Αυτογνωσία και ενσυναίσθηση
ΠΑΡΑ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ, η αυτογνωσία είναι σπάνιο προσόν. Έρευνα της Eurich (2018) δείχνει ότι ενώ το 95% των ανθρώπων πιστεύει ότι είναι «αυτογνωσιακοί», μόνο 10%-15% πράγματι διαθέτουν ουσιαστική αυτογνωσία.
Αυτό το «παράδοξο» είναι ιδιαίτερα έντονο σε ηγετικές θέσεις, όπου η εξουσία περιορίζει την αυθεντική ανατροφοδότηση.
Η ενσυναίσθηση δεν είναι απλώς «καλοσύνη». Είναι στρατηγική ικανότητα. Σε μελέτη της Google (Project Aristotle), η ψυχολογική ασφάλεια -η αίσθηση ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να εκφραστούν χωρίς φόβο- αναδείχθηκε ως ο σημαντικότερος παράγοντας υψηλής απόδοσης ομάδων.
Οφέλη για τις επιχειρήσεις
1. ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ – Οργανισμοί με υψηλό EQ εμφανίζουν μεγαλύτερη αφοσίωση και μειωμένο turnover.
2. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ – Η ύπαρξη HQ δημιουργεί περιβάλλον όπου οι εργαζόμενοι τολμούν να προτείνουν νέες ιδέες.
3. ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ – Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, τράπεζες που επένδυσαν σε coaching κατάφεραν να διατηρήσουν εμπιστοσύνη πελατών.
4. ESG ΚΑΙ ΦΗΜΗ – Εταιρείες με HQ ηγεσία ενισχύουν την κοινωνική αποδοχή, κριτήριο όλο και πιο σημαντικό για
επενδυτές.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ επιχειρηματική πραγματικότητα προσφέρει παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι η ενσωμάτωση της Συναισθηματικής και Ολιστικής Νοημοσύνης μπορεί να αποτελέσει καταλύτη αλλαγής.
Στις οικογενειακές επιχειρήσεις, όπου η έλλειψη θεσμοθετημένης ανατροφοδότησης συχνά οδηγεί σε στασιμότητα ή συγκρούσεις μεταξύ γενεών, η υιοθέτηση εργαλείων όπως τα 360° feedbacks και τα προγράμματα coaching συνέβαλε σε ομαλότερες διαδικασίες διαδοχής και σε πιο ανοιχτή κουλτούρα.
Στον τουριστικό κλάδο, μεγάλοι ξενοδοχειακοί όμιλοι που επένδυσαν σε εκπαίδευση προσωπικού γύρω από την ενσυναίσθηση και την ενεργητική ακρόαση πέτυχαν υψηλότερους δείκτες ικανοποίησης πελατών και βελτιωμένες αξιολογήσεις σε διεθνείς πλατφόρμες, αποδεικνύοντας ότι η ποιότητα της ανθρώπινης επαφής αποτελεί κρίσιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Στον πρωτογενή τομέα, η ισορροπία ανάμεσα στη χρήση επιστημονικής τεχνογνωσίας (IQ) και στη διατήρηση σχέσεων εμπιστοσύνης με τις τοπικές κοινωνίες και τους καταναλωτές (EQ) λειτούργησε ως ασπίδα απέναντι σε κοινωνικές αντιδράσεις και ενίσχυσε την αποδοχή των προϊόντων στην αγορά.
Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν ότι η εφαρμογή του EQ και του HQ στην Ελλάδα δεν είναι θεωρητική επιλογή, αλλά πρακτικός δρόμος για βιώσιμη ανάπτυξη και διατήρηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος σε ένα περιβάλλον που αλλάζει διαρκώς.
Συγκριτική διεθνής εμπειρία
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ δείχνει καθαρά ότι η Συναισθηματική Νοημοσύνη δεν αποτελεί θεωρητικό σχήμα, αλλά πρακτικό εργαλείο που μεταμορφώνει την απόδοση οργανισμών.
Η Google, μέσω του Project Aristotle, κατέληξε ότι η ψυχολογική ασφάλεια -δηλαδή η αίσθηση πως τα μέλη μιας ομάδας μπορούν να εκφράσουν ιδέες και ανησυχίες χωρίς φόβο- είναι πιο καθοριστική για την αποτελεσματικότητα από τις ατομικές δεξιότητες των μελών.
Η Microsoft επένδυσε σε προγράμματα EQ προκειμένου να αλλάξει ριζικά την εταιρική της κουλτούρα, περνώντας από τη λογική του «knowit-all» στη νοοτροπία του «learn-it-all», δίνοντας έμφαση στη συνεχή μάθηση και τη συνεργασία.
Η Unilever, τέλος, ενσωμάτωσε τη συναισθηματική νοημοσύνη στα προγράμματα ανάπτυξης ηγεσίας, υπογραμμίζοντας την αξία της αυθεντικής επικοινωνίας και της ανθρώπινης διάστασης στη διοίκηση, γεγονός που της επέτρεψε να ισχυροποιήσει το employer brand της και να προσελκύσει ταλέντα παγκοσμίως.
Το Holistic Intelligence – The New Balance of Mind, Heart, Body & Spirit είναι το αποτέλεσμα της κοινής μας διαδρομής και του διαλόγου μας γύρω από το τι σημαίνει πραγματικά «νοημοσύνη».
Δεν πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος ορίζεται μόνο από το IQ του. Για εμάς, η αληθινή δύναμη βρίσκεται στην ισορροπία του νου, της καρδιάς, του σώματος και της ψυχής.
Με αυτό το βιβλίο θέλουμε να προσφέρουμε ένα πρακτικό και ταυτόχρονα εμπνευσμένο εργαλείο για όποιον αναζητά πληρότητα, ανθεκτικότητα και νόημα στη ζωή του.
Στρατηγικές εφαρμογής
Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ της Συναισθηματικής και Ολιστικής Νοημοσύνης σε έναν οργανισμό δεν είναι αφηρημένη έννοια, αλλά απαιτεί συγκεκριμένες στρατηγικές.
Καταρχάς, είναι κρίσιμο να ενταχθούν μετρήσεις EQ και HQ στις ετήσιες αξιολογήσεις, ώστε να υπάρχει σαφής εικόνα για το πώς οι ηγέτες διαχειρίζονται ανθρώπινες σχέσεις και καλλιεργούν εμπιστοσύνη.
Παράλληλα, η εκπαίδευση ηγετών σε δεξιότητες όπως η ενσυναίσθηση, η ενεργητική ακρόαση και η διαχείριση συγκρούσεων αποτελεί απαραίτητη επένδυση, καθώς αυτές οι ικανότητες δεν είναι έμφυτες αλλά καλλιεργούνται.
Εξίσου σημαντική είναι η αναγνώριση ότι κάθε εργαζόμενος αντιλαμβάνεται διαφορετικά την επιβράβευση, γι’ αυτό και η διοίκηση χρειάζεται να προσαρμόζεται στις «γλώσσες αναγνώρισης» – από τη λεκτική επιβράβευση και τη στήριξη στην πράξη μέχρι τον ποιοτικό χρόνο με τον προϊστάμενο ή τα μικρά συμβολικά δώρα.
Στο ίδιο πλαίσιο, η καθιέρωση συνηθειών, όπως τακτικά 1:1 meetings, έρευνες pulse και σύντομες ανατροφοδοτικές συζητήσεις, ενισχύει την κουλτούρα διαφάνειας και συνεργασίας.
Τέλος, η σύνδεση του EQ και του HQ με τους στόχους ESG αποτελεί στρατηγική επιλογή, καθώς σήμερα η κοινωνική υπευθυνότητα και η βιωσιμότητα δεν είναι απλώς ηθικές αξίες αλλά καθοριστικοί δείκτες που επηρεάζουν την εικόνα μιας εταιρείας και την πρόσβασή της σε κεφάλαια και επενδυτές.
Η ηγεσία του μέλλοντος δεν μπορεί να περιορίζεται στη λογική ή στην εξουσία. Χρειάζεται σύνδεση, αυθεντικότητα και κατανόηση.
Η Συναισθηματική Νοημοσύνη (EQ) μας δείχνει ότι η επιτυχία ξεκινά από την αυτογνωσία και καταλήγει στην εμπιστοσύνη.
Η Ολιστική Νοημοσύνη (HQ) ενώνει λογική και ανθρωπιά, στρατηγική και ενσυναίσθηση.
Σε έναν κόσμο VUCA, οι ηγέτες με HQ δεν είναι απλώς πιο αποτελεσματικοί· είναι οι μόνοι που μπορούν να χτίσουν οργανισμούς ανθεκτικούς, καινοτόμους και πραγματικά ανθρώπινους.
