Του Δημήτριου Κυριαζή, επίκουρου καθηγητή της Νομικής Σχολής ΑΠΘ και δικηγόρου Αθηνών παρ’ Αρείω Πάγω
Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ για την καθαρή βιομηχανία (Clean Industrial Deal) αποτελεί ένα από τα πλέον φιλόδοξα σχέδια της νέας Επιτροπής, προαναγγελθέν από την πρόεδρο Φον ντερ Λάιεν ήδη
με τις πολιτικές της κατευθύνσεις (18/7/2024), και έχει ως δεδηλωμένο στόχο την επιτάχυνση της απανθρακοποίησης, την προώθηση της κυκλικής οικονομίας και τη στήριξη της επανεκβιομηχάνισης.
ΤΟ CLEAN INDUSTRIAL DEAL καθορίζει διάφορες νομοθετικές και κανονιστικές πρωτοβουλίες για τη στήριξη των ευρωπαϊκών βιομηχανιών.
Μεταξύ αυτών είναι και το νέο πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις, βάσει της συμφωνίας για καθαρή βιομηχανία (εφεξής «CISAF» – Clean Industrial State Aid Framework).
ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ, το CISAF θα αποτελέσει έναν από τους χρηματοδοτικούς βραχίονες της συμφωνίας για καθαρή βιομηχανία, η οποία συνολικό στόχο έχει να κινητοποιήσει πάνω από 100 δισεκατομμύρια ευρώ.
Τρεις δίαυλοι χρηματοδοτήσεων θα αξιοποιηθούν:
1) περισσότερη χρηματοδότηση σε επίπεδο Ε.Ε. (ενωσιακοί πόροι), 2) μόχλευση ιδιωτικών επενδύσεων (ιδιωτικοί πόροι) και 3) ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των κρατικών ενισχύσεων (κρατικοί πόροι).
ΤΟ CISAF, το οποίο εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιούνιο του 2025, έρχεται να αντικαταστήσει το προσωρινό πλαίσιο TCTF και θα ισχύει έως το τέλος του 2030.
Στόχος του είναι να καθορίσει με σαφήνεια ποιες κρατικές ενισχύσεις θεωρούνται αποδεκτές, προσφέροντας ένα ενιαίο και προβλέψιμο περιβάλλον στα κράτη-μέλη.
ΤΟ CISAF επικεντρώνεται κυρίως στην επιτάχυνση της ανάπτυξης της καθαρής ενέργειας/ΑΠΕ και των καυσίμων χαμηλών εκπομπών (με απλοποιημένες διαδικασίες και ταχύτερη υλοποίηση) και στην προσωρινή μείωση των τιμών ενέργειας για τους ενεργοβόρους χρήστες, με σκοπό την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους σε διεθνές επίπεδο.
Εξίσου βασική εστίαση έχει στην απανθρακοποίηση των υφιστάμενων βιομηχανικών
εγκαταστάσεων με εξηλεκτρισμό, στην ανάπτυξη της παραγωγικής ικανότητας καθαρής τεχνολογίας και την μείωση του επενδυτικού ρίσκου στην καθαρή ενέργεια, την απανθρακοποίηση, την κατασκευή υποδομών καθαρών τεχνολογιών και στα έργα που στηρίζουν την κυκλική οικονομία.
TO CISAF υιοθετεί την προσέγγιση «4*50», που επιτρέπει επιδότηση του ενεργειακού κόστους για ενεργοβόρες βιομηχανίες υπό όρους: για το 50% της κατανάλωσης μπορεί να δοθεί επιδότηση έως 50%, υπό την προϋπόθεση ότι η τελική τιμή δεν πέφτει κάτω από τα 50 €/MWh και ότι το 50% της ενίσχυσης κατευθύνεται σε έργα πράσινης μετάβασης.
Θετικά σημεία
ΑΡΧΙΚΑ, στα αναντίρρητα θετικά στοιχεία του CISAF εντάσσεται η επιτάχυνση της μετάβασης προς μια πιο πράσινη βιομηχανία, ενώ επίσης διευκολύνεται η επιδότηση καθαρών
τεχνολογιών, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, χαμηλού άνθρακα καυσίμων και decarbonisation σε ενεργοβόρες βιομηχανίες.
ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ γίνονται πιο σταθεροί, λόγω της σχετικά μεγάλης διάρκειας σε σύγκριση με τα προσωρινά πλαίσια μετά την πανδημία (έως το τέλος του 2030), με πιο σαφείς διαδικασίες και
ταχύτερες εγκρίσεις. Επιπλέον, παρέχονται κίνητρα για ιδιωτικές επενδύσεις, με εργαλεία «de-risking» και φορολογικά κίνητρα, όπως επιτάχυνση απόσβεσης ή φοροελαφρύνσεις. Τέλος, στηρίζονται σημαντικά οι ενεργοβόροι φορείς.
Προβληματισμοί και προκλήσεις
ΠΑΡΑ ταύτα, ορισμένα ζητήματα προκαλούν προβληματισμό. Πρώτον, ο κανόνας «4*50» ίσως δεν αντιμετωπίζει επαρκώς τις αυξανόμενες τιμές ενέργειας, δηλαδή το κόστος παραγωγής θα συνεχίσει να παραμένει υψηλό συγκριτικά με ανταγωνιστές εκτός Ε.Ε.
Δεύτερον, τα μέτρα για τις κυρώσεις και την επαλήθευση της συμμόρφωσης είναι κάπως ασαφή. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετική εφαρμογή ή ερμηνεία του CISAD από χώρα σε χώρα.
Τρίτον, το γνωστό πρόβλημα κάθε γενναιόδωρου πλαισίου παραμένει: οι δημοσιονομικά ισχυρές χώρες, όπως η Γερμανία, ενδέχεται να ωφεληθούν περισσότερο, ενώ μικρότερες χώρες, με περιορισμένο προϋπολογισμό, μπορεί να μην μπορούν να επωφεληθούν εξίσου.
ΤΕΤΑΡΤΟΝ, ορισμένες τεχνολογίες, όπως η πυρηνική ενέργεια, δεν είναι πλήρως ενσωματωμένες στο νέο πλαίσιο.
Ειδικότερα, η πυρηνική ενέργεια δεν περιλαμβάνεται στα καθεστώτα ενίσχυσης για την ανάπτυξη καθαρής ενέργειας.
Ως εκ τούτου, παρά την αναγνώριση του δικαιώματος των κρατών-μελών να καθορίζουν το ενεργειακό τους μίγμα, η αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας δεν αντικατοπτρίζεται πλήρως στους νέους κανόνες, καθώς αυτοί καλύπτουν την ενίσχυση για τις πυρηνικές τεχνολογίες, αλλά δεν περιλαμβάνουν την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας.
Τέλος, βασικό πρόβλημα αποτελεί η έμφαση στο επενδυτικό κόστος, χωρίς εξίσου ισχυρή πρόβλεψη μηχανισμών για τη στήριξη του λειτουργικού κόστους.
Συμπέρασμα
ΤΟ ΝΕΟ πλαίσιο CISAF είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση και ευθυγραμμίζεται με τους στόχους της Κομισιόν για μια καθαρή βιομηχανία.
ΩΣΤΟΣΟ, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, στην Ειδική Έκθεση 21/2024, είχε σωστά επισημάνει ότι τα πλαίσια κρατικών ενισχύσεων που εκδίδονται σε περιόδους κρίσης (όπως το
CISAF) παρουσιάζουν ελλείψεις στην παρακολούθηση από την Επιτροπή και ασυνέπειες αναφορικά με τη στήριξη των στόχων της βιομηχανικής πολιτικής της Ε.Ε.
Μένει να δούμε αν οι εν λόγω ανησυχίες θα επιβεβαιωθούν κατά την εφαρμογή και του νέου πλαισίου.
