Του Ευάγγελου Αποστολάκη, Βουλευτή Επικρατείας – πρώην υπουργού Εθνικής Άμυνας – επίτιμου αρχηγού ΓΕΕΘΑ
Τους τελευταίους μήνες, η κυβέρνηση είχε παρουσιάσει την Ανατολική Μεσόγειο ως περιοχή σχετικής σταθερότητας και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις να καταγράφουν αποκλιμάκωση με τα γνωστά «ήρεμα νερά», ωστόσο οι πρόσφατες εξελίξεις αναδεικνύουν μια διαφορετική και πιο σύνθετη εικόνα.
Παρά τη θερινή περίοδο, και ενώ στην Ελλάδα κυριαρχεί θερινή ραστώνη, η περιοχή εμφανίζει αυξημένη κινητικότητα: η προοπτική κύρωσης του τουρκολιβυκού μνημονίου, η στρατιωτική ενίσχυση της Τουρκίας στην Κύπρο, οι ενεργειακές διεργασίες και οι πρωτοβουλίες χωρών όπως το Ισραήλ υπογραμμίζουν ότι η γεωπολιτική ισορροπία παραμένει ρευστή και υπό διαμόρφωση.
Η προγραμματισμένη συζήτηση στην Ανατολική Λιβύη για την κύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019 επαναφέρει στο προσκήνιο ένα ζήτημα που παραμένει αμφιλεγόμενο. Το νομικά αμφισβητούμενο μνημόνιο, το οποίο θεωρείται ασύμβατο με το Δίκαιο της Θάλασσας, εάν τελικά ψηφιστεί, θα ενισχύσει τις τουρκικές διεκδικήσεις, δημιουργώντας ένα πιο σύνθετο περιβάλλον για μελλοντικές διαπραγματεύσεις στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η ενισχυμένη παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη, όπως καταδεικνύουν οι πρόσφατες επαφές υψηλού επιπέδου στη Βεγγάζη, εντάσσεται στην ευρύτερη στρατηγική της Άγκυρας, που επιδιώκει να συνδέσει τη βορειοαφρικανική ακτή με τις δικές της θαλάσσιες διεκδικήσεις και να διαμορφώσει ένα πλέγμα επιρροής που εκτείνεται από τη Μαύρη Θάλασσα έως την Ανατολική Μεσόγειο.
Παράλληλα, υπάρχουν εξελίξεις και στην Κύπρο, καθώς οι αναφορές για αυξημένη τουρκική στρατιωτική παρουσία στα Κατεχόμενα επιβεβαιώνουν την πρόθεση της Άγκυρας να παγιώσει τον ρόλο της στο νησί, κινήσεις που συνδέονται άμεσα με την προσπάθεια της Τουρκίας να ελέγχει κρίσιμες θαλάσσιες περιοχές και να επηρεάζει ενεργειακές διεργασίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η πρόσφατη υπόθεση, αρχές Αυγούστου, με το ερευνητικό σκάφος Fugro Gauss, το οποίο, ενώ διενεργούσε εργασίες εντός της κυπριακής ΑΟΖ υποχρεώθηκε σε διακοπή, λόγω τουρκικής παρέμβασης. Το επεισόδιο αυτό μας υπενθυμίζει τη συνεχιζόμενη πρακτική αμφισβήτησης της Κύπρου από την Τουρκία, ακόμη και σε έργα υποδομών στρατηγικής σημασίας.
Παράλληλα, στον τομέα της ενέργειας, η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ (EuroAsia Interconnector) είναι έργο στρατηγικής σημασίας, το οποίο μπορεί να μεταβάλει ουσιαστικά τον ενεργειακό χάρτη της περιοχής. Η σημασία του, λοιπόν, για την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια επιβεβαιώνεται και από την ένταξή του στα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πρόοδός του δεν αφορά μόνο την κάλυψη ενεργειακών αναγκών αλλά και τη δυνατότητα της περιοχής να καταστεί αξιόπιστος ενεργειακός διάδρομος. Οποιαδήποτε επιπλέον καθυστέρηση στην υλοποίησή του αφήνει περιθώρια αμφισβητήσεων και επιτρέπει σε τρίτες χώρες να το χρησιμοποιήσουν ως ιστορικό προηγούμενο σε μελλοντικές διαπραγματεύσεις. Η ενεργός στήριξη και επιτάχυνση του έργου καθίσταται, λοιπόν, αναγκαία, διότι θα ενισχύσει την ενεργειακή αυτονομία Ελλάδας και Κύπρου, ενδυναμώνοντας παράλληλα την παρουσία τους στις περιφερειακές ισορροπίες.
Στην Ανατολική Μεσόγειο, ένας ακόμη δρων που διαδραματίζει πολυδιάστατο ρόλο είναι το Ισραήλ. Τους τελευταίους μήνες, πέρα από την επίσημη συμμετοχή του στο EuroAsia Interconnector, κινείται διπλωματικά, για να το εντάξει σε ευρύτερα σχέδια διασύνδεσης, όπως ο διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC), και επιπλέον διατηρεί ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας με την Τουρκία. Αν και δεν υπάρχουν επίσημες ανακοινώσεις, οι κινήσεις αυτές καταδεικνύουν μια προσεκτική, πολυεπίπεδη προσέγγιση εκ μέρους του Ισραήλ, η οποία ενισχύει τη σημασία της περιοχής ως πεδίου στρατηγικής διασύνδεσης και ανταγωνισμού.
Όπως λοιπόν μπορούμε να αντιληφθούμε και να συμπεράνουμε, το περιβάλλον της Ανατολικής Μεσογείου παραμένει χώρος διασταυρούμενων στρατηγικών επιδιώξεων και χαρακτηρίζεται από συνεχή αναδιάταξη ισορροπιών. Το τουρκολιβυκό μνημόνιο, η στρατιωτική εδραίωση στην Κύπρο, οι περιφερειακές ενεργειακές πρωτοβουλίες και η κινητικότητα χωρών, όπως το Ισραήλ, συνθέτουν ένα πολύπλοκο πλαίσιο προκλήσεων και ευκαιριών.
Οι πρόσφατες αναφορές για ανεπίσημες επαφές, όπως εκείνες που φέρονται να έγιναν στη Γενεύη αλλά και η προγραμματιζόμενη συνάντηση του πρωθυπουργού με τον Ερντογάν στη Νέα Υόρκη, καθιστούν αναγκαία μια εξωτερική πολιτική με σαφώς καθορισμένες θέσεις, μια εξωτερική πολιτική με περισσότερο διακριτή στρατηγική και πιο ξεκάθαρους στόχους. Η ενδεχόμενη κύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου από τη Λιβύη, η ενίσχυση της τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας στην Κύπρο και η στρατηγική σημασία του EuroAsia Interconnector είναι ζητήματα που δεν επιτρέπουν επικοινωνιακές προσεγγίσεις και σίγουρα απαιτούν διαφάνεια, σταθερή γραμμή και ενεργή διπλωματική παρουσία. Δηλαδή μια πολιτική που θα αποτυπώνει τις εθνικές θέσεις με μεγαλύτερη σαφήνεια και θα εδράζεται σε σταθερές συνεργασίες με εταίρους και συμμάχους, συνδυάζοντας διπλωματική παρουσία με επιχειρησιακές δυνατότητες. Μόνο έτσι θα κατορθώσουμε να συμβάλουμε ενεργά στη διαμόρφωση των εξελίξεων, να διασφαλίσουμε την προστασία των εθνικών συμφερόντων και των κυριαρχικών δικαιωμάτων μας και να καταδείξουμε την ξεκάθαρη και σθεναρή θέση μας σε μια περιοχή που παραμένει κρίσιμη για την ευρωπαϊκή και διεθνή ασφάλεια.
