Τoυ Αντωνίου Λιανού, Ph.D., νομικού, πολιτικού επιστήμονα, διευθυντή Γραφείου υφυπουργού Κοινωνικής Ασφάλισης, Άννας Ευθυμίου
ΖΟΥΜΕ σε μια εποχή όπου οι κρίσεις δεν έρχονται μεμονωμένα αλλά συσσωρεύονται, αλληλοτροφοδοτούνται και διαμορφώνουν ένα περιβάλλον γενικευμένης αβεβαιότητας.
Πανδημία, ενεργειακή κρίση, πόλεμος, πληθωρισμός, κλιματική αλλαγή: πρόκειται για ένα σύνθετο φαινόμενο που διεθνώς έχει αρχίσει να περιγράφεται ως polycrisis – πολλαπλή κρίση, η οποία χαρακτηρίζεται από τη σύμπτωση και αλληλεπίδραση διαφορετικών κρίσεων με συστημικό χαρακτήρα.
Οι κρίσεις αυτές επιδρούν σωρευτικά και επιτείνουν προϋπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες.
Στο επίκεντρο των επιπτώσεων βρίσκεται η εργασιακή επισφάλεια, η οποία αποτελεί μία από τις πιο ορατές μορφές κοινωνικού κινδύνου στις σύγχρονες οικονομίες.
ΣΕ ΑΥΤΟ το πλαίσιο, η εργασιακή επισφάλεια δεν αποτελεί πια εξαίρεση, αλλά τείνει να γίνει κανόνας, με δραματικές συνέπειες για την κοινωνική συνοχή, καθώς οι μορφές επισφαλούς απασχόλησης ενισχύουν την κοινωνική ανισότητα και καθιστούν τα άτομα πιο ευάλωτα σε διαδοχικές και παράλληλες κρίσεις.
Η εργασιακή επισφάλεια αναφέρεται στις μορφές απασχόλησης που χαρακτηρίζονται από
αστάθεια, χαμηλούς μισθούς, έλλειψη κοινωνικής προστασίας και αδυναμία μακροπρόθεσμου προγραμματισμού.
Από τις ελαστικές σχέσεις εργασίας μέχρι τη «μαύρη» εργασία ή τα επισφαλή gig jobs, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται σε καθεστώς επαγγελματικής αβεβαιότητας, χωρίς επαρκή δικαιώματα ή προοπτική βελτίωσης.
ΑΥΤΟ το καθεστώς, ωστόσο, δεν περιορίζεται μόνο στην αγορά εργασίας. Η οικονομική ανασφάλεια που προκαλεί επεκτείνεται στον ευρύτερο βιοτικό ορίζοντα: ενοίκια που δεν καλύπτονται, λογαριασμοί που διογκώνονται, δάνεια που δεν εξυπηρετούνται.
Το αποτέλεσμα είναι η κοινωνική ευαλωτότητα – μια κατάσταση όπου τα άτομα δυσκολεύονται να ανταποκριθούν ακόμη και σε μικρές αναταράξεις, πόσο μάλλον σε πολλαπλές κρίσεις.
Η ΠΟΛΛΑΠΛΗ κρίση (polycrisis) εντείνει αυτές τις συνθήκες και δεν αποτελεί απλώς άθροιση διακριτών κρίσεων, αλλά ένα περίπλοκο πλέγμα, που διαταράσσει κοινωνικές και οικονομικές ισορροπίες.
Το φαινόμενο αυτό μετατοπίζει την επισφάλεια από τις περιθωριοποιημένες ομάδες στον γενικό πληθυσμό.
Όταν ένας επισφαλώς εργαζόμενος χάνει τη δουλειά του εν μέσω πανδημίας, αντιμετωπίζει ταυτόχρονα υγειονομικούς, οικονομικούς και ψυχολογικούς κινδύνους.
Όταν μια μονογονεϊκή οικογένεια καλείται να αντεπεξέλθει στο κόστος ζωής με έναν μερικής απασχόλησης μισθό, δεν πρόκειται για ατομική αποτυχία, αλλά για δομική αδυναμία του
κοινωνικού συστήματος να προστατέψει τους πιο ευάλωτους.
Επιπροσθέτως, οι κοινωνικές ανισότητες ενισχύονται. Οι νέοι, οι γυναίκες, οι μετανάστες και τα άτομα χαμηλής μόρφωσης είναι αυτοί που πλήττονται πρώτοι και πιο σκληρά.
Η εργασιακή επισφάλεια δεν διαχέεται οριζόντια. Αντίθετα, εστιάζει και βαθαίνει τις ήδη υπάρχουσες διακρίσεις.
Η δυναμική της αγοράς και οι ανεξέλεγκτες δυνάμεις της δεν διαθέτουν το κατάλληλο αντίδοτο και ο ρόλος της πολιτικής γίνεται καθοριστικός.
ΑΠΕΝΑΝΤΙ σε αυτήν την πραγματικότητα, οι πολιτικές απαντήσεις δεν μπορεί να είναι αποσπασματικές.
Η στήριξη της σταθερής εργασίας, η ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και η δημιουργία δικτύων προστασίας για όλους τους εργαζόμενους είναι αναγκαίες προϋποθέσεις, όχι απλώς επιλογές.
Η κοινωνική ανθεκτικότητα δεν χτίζεται με ευχολόγια, αλλά με έμπρακτη πολιτική βούληση και επενδύσεις στη δημόσια παιδεία, υγεία και πρόνοια.
ΑΝ ΚΑΤΙ μας διδάσκει η εποχή των πολλαπλών κρίσεων, είναι ότι δεν μπορούμε να αφήνουμε κανέναν πίσω.
Η εργασία δεν είναι απλώς μέσο βιοπορισμού. Είναι θεμέλιο κοινωνικής αξιοπρέπειας και συλλογικής σταθερότητας. Και αυτό το θεμέλιο σήμερα κλυδωνίζεται επικίνδυνα.
Η σύνδεση εργασιακής επισφάλειας, οικονομικής ανασφάλειας και κοινωνικής ευαλωτότητας, στο πλαίσιο της πολυκρίσης, αποτελεί κρίσιμη πρόκληση για τις σύγχρονες κοινωνίες.
Η δημιουργία ανθεκτικών κοινωνικών συστημάτων που να προστατεύουν τους εργαζόμενους καθίσταται επιτακτική.
