Τoυ Γεωργίου Πάνου, καθηγητή Χρηματοοικονομικής Διοίκησης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και αντεπιστέλλοντος μέλους της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Κόμβος – Δίκτυα του Παγκόσμιου Ελληνισμού
Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ δεν είναι μόνο οι αγορές, τα ελλείμματα και οι στρατηγικές επενδύσεις.
Είναι και οι μικρές καθημερινές αποφάσεις που παίρνουμε ως πολίτες: το αν θα αποταμιεύσουμε ή θα καταναλώσουμε, αν θα ζητήσουμε απόδειξη ή όχι, αν θα πληρώσουμε φόρους ή θα ενδώσουμε στην αδήλωτη εργασία.
Η Ελλάδα της περιόδου 2025-2040 θα διαμορφωθεί όχι μόνο από τις πολιτικές πρωτοβουλίες, αλλά και από τις εκατομμύρια ατομικές επιλογές που λαμβάνονται σιωπηλά και διαρκώς.
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ του πολίτη είναι βαθιά χρηματοοικονομική. Από τη διαχείριση του νοικοκυριού μέχρι την αποδοτικότητα των αποταμιεύσεων, όλα συνδέονται με τη μακροοικονομική σταθερότητα και την κοινωνική ανθεκτικότητα.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της HFCS της ΕΚΤ, το 44,2% των ελληνικών νοικοκυριών δεν διαθέτει αποταμιεύσεις για έκτακτα έξοδα, ενώ στο EU-SILC της Eurostat το ποσοστό φτάνει το 52,3%.
Παρότι η ιδιοκατοίκηση αγγίζει το 72,5%, μόλις 11% δηλώνει ότι διαθέτει επενδυτικά προϊόντα.
Επιπλέον, σύμφωνα με την ΑΑΔΕ, σχεδόν το 25% των ελεύθερων επαγγελματιών δήλωσε το 2023 εισόδημα κάτω των 5.000 ευρώ, δείγμα απόκλισης από την οικονομική πραγματικότητα.
Η ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ παιδεία αποτελεί κρίσιμο παράγοντα αυτής της εικόνας.
Η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις του ΟΟΣΑ, με μέσο όρο 12,2/21 σε βασικές γνώσεις, έναντι 14,3 του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Σε πανελλαδική έρευνα του ΙΟΒΕ και της Τράπεζας της Ελλάδος (2022), μόνο το 29% των ενηλίκων απάντησε σωστά σε ερωτήσεις για τον πληθωρισμό, τον σύνθετο τόκο και τη διαφοροποίηση.
Η άγνοια αυτή οδηγεί σε αδυναμία αξιοποίησης χρηματοοικονομικών εργαλείων και αποξένωση από τον επίσημο τραπεζικό τομέα.
ΤΗΝ ΙΔΙΑ στιγμή η παραοικονομία συναντά υψηλή κοινωνική ανοχή. Έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (2022) δείχνει ότι το 53% θεωρεί «λογικό» να παρακαμφθεί ο ΦΠΑ για μικρής αξίας υπηρεσίες, ενώ το 35% έχει συμμετάσχει σε άτυπες συναλλαγές. Η φοροδιαφυγή εμφανίζεται άλλοτε ως μέσο επιβίωσης και άλλοτε ως έκφραση δυσπιστίας απέναντι στο κράτος.
Πρόκειται για συμπεριφορές που δεν αλλάζουν μόνο με ελέγχους, αλλά προϋποθέτουν παιδεία και κοινωνική μετατόπιση.
Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ δεν είναι η ηθικολογία, αλλά στοχευμένες παρεμβάσεις.
Πρώτον, απαιτείται η καθολική εισαγωγή της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στα σχολεία και στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης.
Το υπάρχον πρόγραμμα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής πρέπει να αποκτήσει σταθερότητα και αξιολόγηση.
Στόχος είναι, έως το 2030, τουλάχιστον το 80% των νέων να κατανοεί βασικές έννοιες, όπως επιτόκια, χρέος, ασφαλιστικά προϊόντα και αποταμίευση. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι αυτό δεν είναι ουτοπία.
Στην Αυστραλία η χρηματοοικονομική εκπαίδευση ενσωματώθηκε στο εθνικό πρόγραμμα σπουδών ήδη από το 2011, με το πρόγραμμα «MoneySmart Schools».
Η Εσθονία καθιέρωσε σχετικό μάθημα στο Λύκειο από το 2014, φθάνοντας στην κορυφή της κατάταξης του Διεθνούς Προγράμματος για την Αξιολόγηση των Μαθητών PISA 2018 για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό.
Στις ΗΠΑ, πολιτείες όπως η Φλόριντα και η Τζόρτζια έχουν νομοθετήσει την υποχρεωτική διδασκαλία προσωπικών οικονομικών από το 2022, με μετρήσιμα αποτελέσματα σε αποταμίευση και φοιτητικό δανεισμό.
ΔΕΥΤΕΡΟΝ, η φορολογική συμμόρφωση δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στον φόβο προστίμων.
Απαιτείται κοινωνική εκστρατεία που να συνδέει τη συναλλαγή με το συλλογικό συμφέρον –
όπως συνέβη με τις καμπάνιες για τη ζώνη ασφαλείας ή το κάπνισμα.
Ότι η μη έκδοση απόδειξης δεν αποστερεί απλώς δημόσια έσοδα, αλλά αποδυναμώνει τις τοπικές υπηρεσίες – τα σχολεία, τα νοσοκομεία, την καθημερινότητά μας.
ΤΡΙΤΟΝ, η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να λειτουργήσει ως πυλώνας χρηματοοικονομικής ενημέρωσης.
Πρωτοβουλίες όπως τα εργαστήρια του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού σε τοπικές κοινωνίες και οι ψηφιακές πλατφόρμες, σε συνεργασία με την Τράπεζα της Ελλάδος, αποδεικνύουν ότι ακόμη και μικρής εμβέλειας παρεμβάσεις μπορούν να ενδυναμώσουν την\ κατανόηση βασικών εννοιών.
Η επέκταση τέτοιων εργαλείων, με θεσμική υποστήριξη και τοπική εφαρμογή, μπορεί να γίνει μοχλός κοινωνικής κινητικότητας.
Η Ελλάδα του 2040 χρειάζεται πολίτες που δεν αρκούνται στην ατομική επιβίωση, αλλά κατανοούν τον συστημικό χαρακτήρα των πράξεών τους.
Ο προϋπολογισμός του νοικοκυριού, η επένδυση του περισσεύματος, η έκδοση απόδειξης είναι μορφές συμμετοχής στην οικονομία.
Η χρηματοοικονομική παιδεία, η τεχνολογία και οι θεσμικές συνέργειες μπορούν να μετατρέψουν αυτήν τη συμμετοχή σε συλλογική πρόοδο.
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ δημοσιονομική στρατηγική που να πετύχει χωρίς τη συνδρομή των πολιτών. Το κράτος μπορεί να ρυθμίζει, να επιβλέπει και πρέπει να μεταρρυθμίζει ενημερωμένα και πεφωτισμένα, αλλά η ευημερία θεμελιώνεται στην ατομική υπευθυνότητα.
Ο οικονομικός πατριωτισμός των επόμενων δεκαετιών δεν θα είναι ιδεολογικός. Θα κρίνεται στο λογιστήριο, στο ιατρείο, στο δικηγορικό ή τεχνικό γραφείο, στο συνεργείο. Εκεί πρέπει να στοχεύσουμε.
