Του Άγγελου Χρυσόγελου, αναπληρωτή καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο London Metropolitan University
ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ του δεύτερου γύρου των πρόσφατων προεδρικών εκλογών στην Πολωνία αποτέλεσε ένα σοκ για το ευρωπαϊκό κατεστημένο.
Αν και ο πρόεδρος στην Πολωνία έχει περιορισμένες εξουσίες, η νίκη του συντηρητικού εθνικιστή Κάρολ Ναβρότσκι επί του φιλελεύθερου δημάρχου της Βαρσοβίας Ράφαλ Τσασκόφσκι, σε μια εκλογή με ρεκόρ συμμετοχής, συμβολίζει την απόρριψη τόσο της πολιτικής της κυβέρνησης Τουσκ, η οποία στήριξε τον Τσασκόφσκι, όσο και των βασικών επιλογών της Ε.Ε.
Μερικές εβδομάδες αφού η Ε.Ε. «την γλίτωσε» στη Ρουμανία με την εκλογή του φιλελεύθερου δημάρχου του Βουκουρεστίου στην προεδρία, το ανάποδο σενάριο λαμβάνει χώρα στην πολύ σημαντικότερη για την Ευρω-ατλαντική ισορροπία Πολωνία.
ΤΟ ΑΠΟΤΈΛΕΣΜΑ φυσικά έχει πολλαπλές ερμηνείες, κάποιες εκ των οποίων αφορούν πολωνικές ιδιαιτερότητες, π.χ. τη χαμηλή δημοτικότητα του Τσασκόφσκι έξω από τη «φούσκα» των εύπορων προαστίων της Βαρσοβίας ή το ότι στην Πολωνία οι προεδρικές εκλογές έχουν χαρακτήρα εκλογών δεύτερης τάξης, δηλαδή οι πολίτες τις χρησιμοποιούν για να εκφράσουν δυσαρέσκεια με χαλαρή ψήφο.
Σε αυτήν την εκλογή όμως η πόλωση ήταν πρωτοφανής και το αποτέλεσμα αναδεικνύει τάσεις που διατρέχουν όλες τις δυτικές δημοκρατίες.
Ο ΕΚΛΟΓΙΚΟΣ χάρτης της Πολωνίας πλέον είναι σχεδόν πανομοιότυπος με αυτόν των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ, όπως ήταν και της Ρουμανίας, της Γερμανίας και άλλων χωρών στις δικές τους πρόσφατες εκλογές.
Πίσω από τη μεγάλη εικόνα των μεγάλων περιφερειακών διαφορών -στην Πολωνία αυτό αφορά το χάσμα μεταξύ πλούσιας Δύσης και φτωχής Ανατολής- μια πιο λεπτομερής ανάλυση δείχνει ότι η πραγματική διαχωριστική γραμμή είναι μεταξύ πλούσιων και κοσμοπολίτικων αστικών κέντρων από τη μια και εγκαταλελειμμένης επαρχίας και αποβιομηχανοποιημένων πόλεων από την άλλη.
Αυτό το χάσμα κέντρου/περιφέρειας -εμφανές σε όλες τις εκλογές στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική- απορροφά πλέον και τις περισσότερες άλλες διαχωριστικές τομές για τις οποίες είχαμε μάθει να μιλάμε, στην περίπτωση της Πολωνίας ιδιαίτερα για τη θρησκεία και τον ρόλο της Εκκλησίας.
ΑΥΤΟ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΕΙ τη δεύτερη τάση, η οποία αφορά το μεταβαλλόμενο πρόσωπο του δεξιού λαϊκισμού.
Στην Πολωνία, ο νέος πρόεδρος σίγουρα θα πάρει θέσεις συντηρητικές σε κοινωνικά ζητήματα όπως αυτό της άμβλωσης. Αυτό θα δημιουργήσει την εντύπωση στο εξωτερικό ότι η θρησκεία και η Εκκλησία δίνουν τον τόνο στην άνοδο της λαϊκιστικής δεξιάς.
Όμως αυτό είναι μια λάθος ανάγνωση. Στην πραγματικότητα ο ρόλος της θρησκείας στην Πολωνία έχει μειωθεί δραστικά, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων. Περισσότερο από τον Ναβρότσκι και το εθνο-συντηρητικό κόμμα του, ο πραγματικός νικητής ήταν μια σκληρή νέα ακροδεξιά, εθνικιστική, οικονομικά νεοφιλελεύθερη και αντισημιτική, η οποία στον πρώτο γύρο είχε πάρει ένα πρωτοφανές 20%.
Σε μεγάλο ποσοστό αυτοί οι ψηφοφόροι κατευθύνθηκαν στον δεύτερο γύρο προς τον Ναβρότσκι και του έδωσαν τη νίκη, όμως σε βάθος χρόνου η τάση είναι αυτή η ακροδεξιά να υποκαταστήσει την παλιά συντηρητική δεξιά ως ο αντίπαλος πόλος των φιλελεύθερων ελίτ.
ΟΙ ΕΚΛΟΓΙΚΕΣ αναλύσεις έδειξαν ότι αυτή η ακροδεξιά είναι εξαιρετικά δημοφιλής μεταξύ των νέων, ιδιαίτερα των ανδρών.
Κόντρα στο στερεότυπο ότι η δεξιά στην ανατολική Ευρώπη είναι υπόθεση των ηλικιωμένων, των συνταξιούχων και των θρήσκων, το προφίλ της νέας ακροδεξιάς είναι δυναμικό, διεθνοποιημένο και ψηφιακά δικτυωμένο.
Ο υποψήφιός της Σλάβομιρ Μέντζεν είναι μόλις 38 χρόνων, έχει εκπομπή στο Youtube και είχε έρθει πρώτος στους ψηφοφόρους 18-25 ετών, τόσο στην Πολωνία όσο και στην ψήφο του εξωτερικού.
Όπως έδειξε και η ψήφος για τον Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, η νέα ακροδεξιά μοιάζει όλο και λιγότερο με την παλιά.
Αξίες όπως το έθνος και η θρησκεία χρησιμοποιούνται ακόμα, περισσότερο όμως ως συμβολικά εξαρτήματα μιας νέας σκληρής ιδεολογίας που διαμορφώνεται στο διαδίκτυο και συχνά κάτω από ισχυρές αμερικανικές επιρροές.
ΣΤΗΝ ΠΟΛΩΝΙΑ, το πόσο αυτή η νέα ακροδεξιά διαφέρει από τη συντηρητική δεξιά του Ναβρότσκι φαίνεται στο Ουκρανικό. Κόντρα στο κονσένσους όλων των πολωνικών ελίτ -φιλελεύθερων, συντηρητικών και κεντροαριστερών- η πολωνική ακροδεξιά απεχθάνεται την Ουκρανία, επιζητεί να σταματήσει η στήριξη προς το Κίεβο και καλεί για την απέλαση των Ουκρανών μεταναστών που ήρθαν στην Πολωνία τα τελευταία χρόνια.
Θα είναι ενδιαφέρον πώς ο νέος πρόεδρος, ο οποίος πήρε την ευλογία του Ντόναλντ Τραμπ πριν από τις εκλογές όμως προέρχεται από ένα βαθιά αντιρωσικό και φιλοατλαντικό κόμμα, θα ισορροπήσει μεταξύ αυτών των αντικρουόμενων πιέσεων.
ΤΟ ΑΠΟΤΈΛΕΣΜΑ στην Πολωνία όμως είναι και ένας γρίφος γιατί ανατρέπει το τετριμμένο μοτίβο ότι η ακροδεξιά φουντώνει σε συνθήκες οικονομικής κρίσης.
Αυτό είναι παράδοξο για την Πολωνία, μια χώρα που βρίσκεται σε συνθήκες σχεδόν αδιάλειπτης οικονομικής ανάπτυξης εδώ και 30 χρόνια.
Η Πολωνία ουσιαστικά δεν υπέστη ποτέ τις συνθήκες της οικονομικής κρίσης του 2008-09, ούτε φυσικά της κρίσης του ευρώ, το οποίο δεν χρησιμοποιεί. Είναι μια χώρα με τακτοποιημένα δημόσια οικονομικά, ακμάζοντα βιομηχανικό τομέα, κέντρο οικονομικών υπηρεσιών για όλη
την ανατολική Ευρώπη, και με ηγετικό ρόλο στο Ευρω-ατλαντικό σύστημα ασφάλειας.
Ακόμα και οι θεωρούμενες «φτωχές» περιφέρειες της χώρας έχουν αναπτυχθεί ραγδαία σε σχέση με το παρελθόν. Προς τι λοιπόν η δυσαρέσκεια;
Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ίσως έχει να κάνει με το ότι καμιά φορά η άνιση ανάπτυξη, η οποία ευνοεί συγκριτικά κάποιους περισσότερο από άλλους, απειλεί την πολιτική ισορροπία περισσότερο και από μια γενικευμένη κρίση που χτυπά όλους λίγο-πολύ στον ίδιο βαθμό.
Μια τέτοια ανάπτυξη, όπου τα κέρδη συσσωρεύονται σε λίγα αστικά κέντρα, που συντελεί σε μια δυναμική ανατροπή πληθυσμιακών δεδομένων με τη φυγή των νέων προς το εξωτερικό και την αντικατάστασή τους στο εσωτερικό από φθηνότερους ξένους μετανάστες, και που στηρίζεται στην κυριαρχία ξένων επενδύσεων σε στρατηγικούς τομείς της οικονομίας, εμπεριέχει τους σπόρους της ριζοσπαστικοποίησης και της ανατροπής.
Αυτό ίσως είναι και ένα μάθημα των πολωνικών εκλογών για την Ελλάδα.
