Τoυ δρ Μιχαήλ Τοανόγλου, καθηγητή & ακαδημαϊκού δ/ντή ΙΜΗΙ, ESSEC Business School, France & ιδρυτικού μέλους EPOT – Επιστημονική Ομάδα Τουρισμού
Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ αποτελεί έναν από τους πιο δυναμικούς τομείς της παγκόσμιας οικονομίας, στηρίζοντας χιλιάδες τοπικές κοινωνίες, προσφέροντας απασχόληση και ενισχύοντας την τοπική ανάπτυξη.
Ωστόσο, η απουσία συστηματικής παρακολούθησης και τεκμηριωμένου σχεδιασμού ενέχει σοβαρούς κινδύνους για το περιβάλλον, την κοινωνική συνοχή και την πολιτιστική ταυτότητα των προορισμών.
Η ΥΠΕΡΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ επισκεπτών σε συγκεκριμένες περιοχές, η ανεξέλεγκτη τουριστική δραστηριότητα και η αυξανόμενη εξάρτηση από εξωτερικές αγορές προκαλούν πίεση σε φυσικούς πόρους και υποδομές, οδηγώντας συχνά σε φαινόμενα «υπερτουρισμού».
Η ανάγκη για μια πιο ισορροπημένη, βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη είναι πλέον επιτακτική.
ΣΕ ΑΥΤΟ το πλαίσιο, τα παρατηρητήρια βιώσιμου τουρισμού αναδεικνύονται σε καίριο εργαλείο σχεδιασμού και πολιτικής.
Το Διεθνές Δίκτυο Παρατηρητηρίων Βιώσιμου Τουρισμού (INSTO), υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, έχει στόχο την ενίσχυση της διαχείρισης των προορισμών με τεκμηριωμένα δεδομένα.
Μέσω της συλλογής και ανάλυσης δεικτών τα παρατηρητήρια βοηθούν τις τοπικές αρχές και τους φορείς του τουρισμού να αναγνωρίσουν προκλήσεις και να υιοθετήσουν στοχευμένες στρατηγικές.
Η ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ανάλυση που παρουσιάζεται εξετάζει δεκαεννιά ενεργά παρατηρητήρια σε έξι γεωγραφικές περιοχές, παρουσιάζοντας ουσιαστικά ευρήματα σχετικά με τις περιφερειακές προτεραιότητες, τις μεθοδολογικές πρακτικές, τη χρήση τεχνολογίας και το επίπεδο εμπλοκής των τοπικών φορέων.
ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ της ανάλυσης καταδεικνύουν ότι οι παράκτιες και νησιωτικές περιοχές δίνουν προτεραιότητα στην περιβαλλοντική προστασία, λόγω της ευαλωτότητας των οικοσυστημάτων τους.
Στις Αζόρες, για παράδειγμα, δίνεται έμφαση στην ποιότητα των υδάτων και στην παρακολούθηση των φυσικών πόρων, ενώ οι ηπειρωτικοί προορισμοί, όπως το Τιρόλο στην Αυστρία ή η Μπογκοτά στην Κολομβία, επικεντρώνονται στην κοινωνική βιωσιμότητα, αναδεικνύοντας ζητήματα όπως η κοινωνική ένταξη, η στέγαση και η πολιτιστική αναζωογόνηση.
Η διάκριση αυτή αντανακλά τις τοπικές ανάγκες και προτεραιότητες, τονίζοντας τη σημασία της περιφερειακής προσαρμογής των στρατηγικών βιώσιμου τουρισμού.
Η ΨΗΦΙΑΚΗ τεχνολογία – εργαλείο με περιορισμένη αξιοποίηση. Παρότι η τεχνολογία παρέχει δυνατότητες για πιο αποδοτική και σε πραγματικό χρόνο παρακολούθηση της τουριστικής δραστηριότητας, η αξιοποίησή της παραμένει περιορισμένη.
Ελάχιστα παρατηρητήρια κάνουν χρήση τεχνητής νοημοσύνης, αισθητήρων ή δορυφορικών δεδομένων. Ένα από τα λίγα παραδείγματα είναι το παρατηρητήριο AlgSTO στην Πορτογαλία, το οποίο παρακολουθεί τις ροές επισκεπτών σε παραλίες με τη χρήση δορυφόρων.
Η ευρύτερη ενσωμάτωση τεχνολογιών θα μπορούσε να προσφέρει σημαντικά οφέλη, όπως η πρόβλεψη κρίσεων υπερτουρισμού και η αποτελεσματικότερη διαχείριση της τουριστικής πίεσης σε ευάλωτες περιοχές.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ των δεδομένων αναπτύχθηκε ένα σενάριο στη γλώσσα προγραμματισμού Python το οποίο χρησιμοποιεί μοντέλα επεξεργασίας φυσικής γλώσσας (NLP) για την ταξινόμηση και την ανάλυση του περιεχομένου των ιστοσελίδων από τα δεκαεννιά υπό εξέταση παρατηρητήρια βιώσιμου τουρισμού, διαχωρισμένων ανά ήπειρο.
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ των ενδιαφερόμενων φορέων. Ένα ακόμη κρίσιμο στοιχείο είναι η δομή διακυβέρνησης των παρατηρητηρίων.
Οι τοπικές κυβερνήσεις διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά η συμμετοχή της ακαδημαϊκής κοινότητας, των ιδιωτικών επιχειρήσεων και κυρίως των τοπικών κοινωνιών είναι αυτή που προσδίδει αποτελεσματικότητα και κοινωνική αποδοχή.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η συνεργασία με τοπικούς ή γηγενείς πληθυσμούς αποτελεί πρότυπο βιώσιμης διακυβέρνησης.
Στο Γιούκον του Καναδά, για παράδειγμα, το παρατηρητήριο συνεργάζεται με γηγενείς οδηγούς-ξεναγούς για την ανάπτυξη τουριστικών εμπειριών χαμηλής περιβαλλοντικής επίπτωσης.
Παρόμοια πρακτική ακολουθείται και σε τμήματα της Αυστραλίας, όπου συμμετέχουν αυτόχθονες ηγέτες (aboriginals) στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ στην πράξη: Παραδείγματα επιτυχημένων εφαρμογών. Η παρακολούθηση δεικτών βιωσιμότητας έχει ήδη οδηγήσει σε εφαρμογή συγκεκριμένων πολιτικών.
Στη Βαρκελώνη, η ανάλυση των επιπτώσεων της βραχυχρόνιας μίσθωσης τύπου Airbnb συνέβαλε στην επιβολή ορίων και στην επανεπένδυση των τουριστικών εσόδων σε προσιτή στέγαση.
Στο Μπαλί, η καθιέρωση μοντέλου φέρουσας ικανότητας για ιερούς και ιστορικούς χώρους βοήθησε στη διαχείριση της επισκεψιμότητας με σεβασμό προς την πολιτιστική κληρονομιά.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ πολιτικής για ένα βιώσιμο μέλλον. Η ίδρυση και ενίσχυση των παρατηρητηρίων θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα για τις δημόσιες πολιτικές, όχι ως πολυτέλεια, αλλά ως εργαλείο πρόληψης κρίσεων και διατήρησης της ποιότητας των προορισμών.
Η επένδυση σε τεχνολογικά εργαλεία, η ενίσχυση της συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών και η υιοθέτηση ευέλικτων δεικτών που αντικατοπτρίζουν τις πραγματικές ανάγκες κάθε περιοχής, μπορούν να προσδώσουν νέα δυναμική στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη.
Η βιωσιμότητα στον τουρισμό δεν προϋποθέτει τον αποκλεισμό των επισκεπτών, αλλά την καλλιέργεια ενός πλαισίου όπου ο τουρισμός ωφελεί τους ανθρώπους, σέβεται τα όρια του τόπου και προστατεύει το μέλλον του.
