Δύο χρόνια μετά τις φρικαλεότητες της 7ης Οκτωβρίου 2023, οι διαπραγματεύσεις στo Σαρμ ελ Σέιχ φαίνεται να φέρνουν το τέλος ενός πολέμου που κόστισε τη ζωή σε περισσότερους από 68.000 Παλαιστίνιους.
Τα ξημερώματα της Πέμπτης ο Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε πως «Ισραήλ και Χαμάς υπέγραψαν την πρώτη φάση του ειρηνευτικού σχεδίου μας». Λίγο αργότερα, τόσο η Χαμάς όσο και το Ισραήλ επιβεβαίωσαν τη συμφωνία – ένα γεγονός που αλλάζει το τοπίο στη Μέση Ανατολή, αλλά αφήνει ανοιχτά κρίσιμα ερωτήματα.
Η «πρώτη φάση» και το παρασκήνιο του Σαρμ ελ Σέιχ
Η συμφωνία, που επιτεύχθη ύστερα από τρεις ημέρες διαπραγματεύσεων, προβλέπει την απελευθέρωση των τελευταίων περίπου είκοσι Ισραηλινών ομήρων, την ανταλλαγή τους με Παλαιστίνιους κρατούμενους, την άμεση εισροή ανθρωπιστικής βοήθειας και την μερική αποχώρηση του ισραηλινού στρατού από τις μεγάλες πόλεις της Γάζας.
Το Ισραήλ θα υποχωρήσει μέχρι μια «συμφωνημένη γραμμή», όπως ανέφερε ο Αμερικανός πρόεδρος, δημιουργώντας για πρώτη φορά εδώ και δύο χρόνια μια σταθερή γραμμή κατάπαυσης του πυρός.
Στο παρασκήνιο, οι διαμεσολαβητές από τις ΗΠΑ, την Αίγυπτο, το Κατάρ και την Τουρκία δούλευαν αδιάκοπα, πιέζοντας τις δύο πλευρές να αποδεχθούν το κείμενο. Ήταν το αποκορύφωμα μιας μαραθώνιας διαδικασίας που ξεκίνησε από τις αρχές Σεπτεμβρίου, όταν ο Τραμπ παρουσίασε στη Νέα Υόρκη το «20-σημείων σχέδιό» του για τη Μέση Ανατολή.
Η σύλληψή του γεννήθηκε μέσα από κρίση — τις ισραηλινές επιθέσεις στο Κατάρ που εξόργισαν τον Λευκό Οίκο και ανάγκασαν την Ουάσιγκτον να αναλάβει ξανά ενεργό ρόλο.
Το ρίσκο και η επιμονή του Τραμπ
Η προσωπική εμπλοκή του Αμερικανού προέδρου ήταν καθοριστική. Παρά τις αντιρρήσεις του Μπενιαμίν Νετανιάχου και τους δισταγμούς των Αράβων ηγετών, ο Τραμπ προχώρησε, συχνά αγνοώντας προειδοποιήσεις των ίδιων του των συμβούλων. Το έκανε όπως γνωρίζει καλύτερα — με την αποφασιστικότητα του διαπραγματευτή και του «επιχειρηματία» των deals.
Όταν η Χαμάς απάντησε ότι θα απελευθερώσει τους ομήρους χωρίς να αποδέχεται πλήρως όλους τους όρους του σχεδίου, ο Νετανιάχου θεώρησε ότι πρόκειται για απόρριψη. Ο Τραμπ, αντίθετα, το ερμήνευσε ως «έτοιμότητα για ειρήνη» και διέταξε την παύση των ισραηλινών βομβαρδισμών.
Το αποτέλεσμα ήταν ένα απροσδόκητο βήμα προόδου – και μια επίδειξη ισχύος από έναν πρόεδρο που θεωρεί την ειρήνη στη Γάζα προσωπικό στοίχημα. «Αν η συμφωνία πετύχει», σχολίαζε Αμερικανός αξιωματούχος, «θα είναι η στιγμή που ο Τραμπ θα γράψει το δικό του Όσλο».
Η επόμενη φάση
Η συμφωνία αυτή, όμως, δεν κλείνει τον κύκλο – τον ανοίγει. Η δεύτερη φάση προβλέπει τη δημιουργία μιας τεχνοκρατικής κυβέρνησης για τη Γάζα, υπό διεθνή εποπτεία, χωρίς συμμετοχή της Χαμάς. Η οργάνωση θα πρέπει να αφοπλιστεί, η ασφάλεια να περάσει σε διεθνή δύναμη και ο Τραμπ θα προεδρεύει ενός «συμβουλίου εποπτείας».
Αν και στα χαρτιά μοιάζει με την αρχή μιας νέας εποχής, η εφαρμογή του σχεδίου θα είναι εξαιρετικά δύσκολη. Η παλαιστινιακή κοινωνία είναι βαθιά τραυματισμένη, το Ισραήλ παραμένει διχασμένο, και η κοινή γνώμη και στις δύο πλευρές είναι περισσότερο καχύποπτη από ποτέ.
Μόνο το 25% των Ισραηλινών υποστηρίζει σήμερα τη λύση των δύο κρατών, ενώ οι μισοί Παλαιστίνιοι δηλώνουν ότι εγκρίνουν τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου.
Ο τερματισμός του πολέμου μπορεί να προκαλέσει ανατροπές στην ηγεσία και των δύο πλευρών. Στο Ισραήλ, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο Νετανιάχου δύσκολα θα επιβιώσει πολιτικά, καθώς οι εκλογές πρέπει να διεξαχθούν μέσα στους επόμενους 12 μήνες.
Στην παλαιστινιακή πλευρά, η Χαμάς θα πιεστεί να αποσυρθεί από την κυβερνητική διαχείριση της Γάζας, ανοίγοντας τον δρόμο για μια μεταβατική αρχή με διεθνή στήριξη.
Η μεγαλύτερη πρόκληση, ωστόσο, είναι η κοινωνική αποδοχή. Καμία πολιτική συμφωνία δεν θα σταθεί χωρίς μια αλλαγή νοοτροπίας — χωρίς την αποδοχή ότι ειρήνη δεν σημαίνει ήττα, αλλά επιβίωση.
Τι διακυβεύεται τώρα
Η επιτυχία της συμφωνίας δεν θα κριθεί στα χαρτιά, αλλά στα πεδία όπου κατέρρευσε κάθε προηγούμενη απόπειρα. Ο Τραμπ έχει υποσχεθεί να επισκεφθεί τη Μέση Ανατολή για να «επιβλέψει προσωπικά» την έναρξη εφαρμογής της. Εάν το κάνει, η εικόνα του Αμερικανού προέδρου ανάμεσα σε Ισραηλινούς και Παλαιστίνιους ηγέτες θα σηματοδοτήσει μια ιστορική στροφή – ή μια ακόμη χαμένη ευκαιρία.
Οι Άραβες χρηματοδότες είναι έτοιμοι να αναλάβουν το κόστος της ανοικοδόμησης. Η Ουάσιγκτον πιέζει το Ισραήλ να περιορίσει τους εποικισμούς και να αποδεχθεί μια πραγματική παλαιστινιακή διοίκηση.
Οι Ευρωπαίοι ζητούν διασφαλίσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όμως στο τέλος, η σταθερότητα θα εξαρτηθεί από το αν η Γάζα μπορέσει να κυβερνηθεί χωρίς μίσος και το Ισραήλ χωρίς φόβο.
Ειρήνη ή ανακωχή;
Ο πόλεμος ίσως τελειώνει, αλλά η ειρήνη δεν έχει ακόμη αρχίσει. Η «πρώτη φάση» είναι ένα βήμα προς την αποκλιμάκωση – όχι το τέλος της σύγκρουσης.
Αν το πείραμα της τεχνοκρατικής Γάζας αποτύχει, ο κύκλος της βίας θα επιστρέψει πιο σκληρός. Αν όμως πετύχει, μπορεί να γίνει το πρώτο βήμα για κάτι που δεν κατόρθωσε ποτέ το Όσλο: μια ειρήνη που θα στηρίζεται όχι σε υπογραφές, αλλά στην πραγματική βούληση δύο λαών να ζήσουν χωρίς πόλεμο.
