Ο αέρας είναι γαλήνιος, οι δρόμοι άδειοι, και όλο το Ισραήλ είναι βυθισμένο στη σιωπή του Γιομ Κιπούρ – της ιερότερης μέρας του εβραϊκού ημερολογίου, μέρας νηστείας, προσευχής και συγχώρεσης.
Κανείς δεν φαντάζεται ότι, σε λίγες ώρες, η γαλήνη θα σπάσει από τον ήχο των σειρήνων και τον βόμβο των μαχητικών αεροσκαφών.
Το ημερολόγιο γράφει 6 Οκτωβρίου 1973. Λίγο μετά το μεσημέρι, ο ουρανός ανοίγει. Οι σειρήνες ουρλιάζουν πάνω από τη σιωπή των συναγωγών. Οι πρώτες βόμβες πέφτουν στο Σινά και στα υψώματα του Γκολάν. Ο πόλεμος ξεκινά. Ξανά.
Το σοκ της επίθεσης
Η Αίγυπτος και η Συρία εξαπολύουν ταυτόχρονη επίθεση εναντίον του Ισραήλ, εκμεταλλευόμενες το ιερό της ημέρας. Στον νότο, χιλιάδες Αιγύπτιοι στρατιώτες διασχίζουν τη Διώρυγα του Σουέζ, στήνουν γέφυρες μέσα σε λίγες ώρες και καταλαμβάνουν τα ισραηλινά φυλάκια.
Στον βορρά, τα συριακά άρματα μάχης προελαύνουν στα υψώματα του Γκολάν, σπάζοντας τις αμυντικές γραμμές.
Το Ισραήλ αιφνιδιάζεται όσο ποτέ άλλοτε. Οι πληροφορίες υπήρχαν, αλλά κανείς δεν πίστεψε ότι οι Άραβες θα τολμούσαν επίθεση μέσα σε μια μέρα νηστείας και προσευχής.
Οι πρώτες ώρες είναι χαώδεις. Οι εφεδρείες δεν έχουν κληθεί, οι διοικητές σαστίζουν. Για πρώτη φορά από το 1948, η ίδια η ύπαρξη του κράτους φαίνεται να απειλείται.
Οι πρώτες μάχες
Στην έρημο του Σινά, ο στρατηγός Σαντάτ βλέπει το σχέδιο να λειτουργεί: οι αιγυπτιακές σημαίες κυματίζουν στην ανατολική όχθη του Σουέζ, για πρώτη φορά μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών.
Οι στρατιώτες προχωρούν μέσα από τα χαρακώματα με αντιαρματικούς πυραύλους και κραυγές θριάμβου.
Στα υψώματα του Γκολάν, οι Σύροι φτάνουν σε απόσταση αναπνοής από τη λίμνη Γαλιλαία. Για λίγες ώρες, όλα μοιάζουν να γέρνουν προς τη Δαμασκό και το Κάιρο.
Μα τότε το Ισραήλ ανασυντάσσεται. Ο Μοσέ Νταγιάν, με το χαρακτηριστικό του μάτι καλυμμένο από το μαύρο κάλυμμα, επιστρέφει στο υπουργείο Άμυνας και δίνει εντολή για πλήρη κινητοποίηση. Εκατοντάδες εφεδρείες καλούνται μέσα σε λίγες ώρες.
Το κύμα γυρίζει
Μέχρι τις 10 Οκτωβρίου, οι ισραηλινές δυνάμεις αρχίζουν να αντεπιτίθενται. Στο Γκολάν, τα συριακά άρματα καταστρέφονται το ένα μετά το άλλο. Οι πιλότοι της ισραηλινής αεροπορίας πετούν δεκάδες εξόδους την ημέρα, στα όρια της αντοχής.
Στον νότο, ο στρατηγός Αριέλ Σαρόν, παρακούοντας διαταγές, επιχειρεί μια τολμηρή κίνηση: περνά το Σουέζ και εισβάλλει στο αιγυπτιακό έδαφος.
Οι ρόλοι αντιστρέφονται. Το Ισραήλ, που βρέθηκε στην άμυνα, βρίσκεται ξανά ένα βήμα από την πρωτεύουσα του εχθρού. Ο Νάσερ δεν υπάρχει πια· ο Ανουάρ Σαντάτ γνωρίζει ότι κάθε μέρα που περνά αλλάζει τους όρους της διαπραγμάτευσης.
Ο πόλεμος που ξεκίνησε για να ξαναφέρει περηφάνια στον αραβικό κόσμο αρχίζει να γλιστρά σε αδιέξοδο.
Οι υπερδυνάμεις μπαίνουν στο παιχνίδι
Η Ουάσιγκτον και η Μόσχα παρεμβαίνουν ανοιχτά. Οι Σοβιετικοί ανεφοδιάζουν την Αίγυπτο και τη Συρία, ενώ οι ΗΠΑ στέλνουν αερογέφυρα με όπλα στο Ισραήλ.
Τα φορτία των C-5 Galaxy προσγειώνονται διαρκώς στα αεροδρόμια του Τελ Αβίβ. Η ένταση αγγίζει τα όρια πυρηνικής κρίσης: ο Κίσινγκερ προειδοποιεί ότι η κατάσταση μπορεί να ξεφύγει.
Η διπλωματία τρέχει πιο γρήγορα από τα άρματα. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ επιβάλλει κατάπαυση πυρός στις 25 Οκτωβρίου.
Ο απολογισμός είναι φρικτός: πάνω από 2.600 νεκροί στο Ισραήλ, σχεδόν 20.000 στους αραβικούς στρατούς. Αλλά η ήττα αυτή τη φορά δεν είναι καθαρή. Η Αίγυπτος έχει αποδείξει ότι μπορεί να πολεμήσει. Ο αραβικός κόσμος, ο οποίος είχε ταπεινωθεί από τη συντριπτική ήττα στον Πόλεμο των Ημερών, ένιωσε ψυχολογικά δικαιωμένος από τη σειρά των νικών στην αρχή της σύγκρουσης. Το αίσθημα αυτό επιτρέπει να ανοίξει τελικά ο δρόμος προς την ειρήνη.
Από την ήττα στη συμφιλίωση
Ο Σαντάτ, λίγα χρόνια μετά, ταξιδεύει στην Ιερουσαλήμ και μιλά στην Κνεσέτ. Είναι η πρώτη φορά που Άραβας ηγέτης πατά το πόδι του εκεί.
Ο Μπεγκίν τον υποδέχεται με σφιγμένα χείλη· αλλά το Camp David ακολουθεί. Το 1979, Αίγυπτος και Ισραήλ υπογράφουν ειρηνευτική συμφωνία. Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ έχει φέρει χιλιάδες νεκρούς, αλλά και την πρώτη μόνιμη ειρήνη στη σύγχρονη Μέση Ανατολή.
Η ειρωνεία είναι σκληρή: ο Σαντάτ δολοφονείται στις 6 Οκτωβρίου 1981, ακριβώς οκτώ χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου, στη διάρκεια στρατιωτικής παρέλασης. Οι σφαίρες που τον βρίσκουν είναι το τίμημα της ειρήνης που τόλμησε να υπογράψει.
Πενήντα δύο χρόνια μετά – οι σκιές επιστρέφουν
Ο χρόνος κυλά, αλλά οι πληγές της Μέσης Ανατολής δεν κλείνουν. Πενήντα δύο χρόνια μετά, η Γάζα φλέγεται ξανά. Φλόγες, καπνός, άμαχοι που τρέχουν να σωθούν. Κάθε γενιά ζει τη δική της εκδοχή του ίδιου κύκλου βίας.
Σήμερα υπάρχει μια αμυδρή ελπίδα ότι ο κύκλος μπορεί να σπάσει. Το «σχέδιο Τραμπ» που συζητείται το τελευταίο διάστημα επιδιώκει να επιβάλει παύση των εχθροπραξιών.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να αξιοποιήσουν την επιρροή τους στο Τελ Αβίβ, την πίεση των αραβικών κρατών και το βάρος της κοινής γνώμης για να σταματήσει ο πόλεμος.
Ο Νετανιάχου φαίνεται αιφνιδιασμένος από το εύρος της πρότασης, αλλά γνωρίζει πως η διεθνής στήριξη εξαντλείται. Η Χαμάς, πιεσμένη στρατιωτικά, κάνει και εκείνη κάποια βήματα. Ο Τραμπ μιλά για «ιστορική ευκαιρία»· οι διπλωμάτες για «παράθυρο μερικών ημερών».
Η ειρήνη ως δοκιμασία αντοχής
Η ιστορία μοιάζει να επαναλαμβάνεται, αλλά ποτέ δεν είναι ακριβώς ίδια. Το 1973, ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ λειτούργησε ως καταλύτης.
Η ειρήνη δεν είναι ποτέ προϊόν αδυναμίας· είναι πράξη υπέρβασης. Και αν το Γιομ Κιπούρ συμβολίζει τη συγχώρεση, ίσως αυτή η μέρα θυμίσει στους λαούς της περιοχής πως ακόμα και οι πιο «ιεροί» πόλεμοι πρέπει κάποτε να τελειώνουν.
Οι στιγμές που αλλάζουν τον κόσμο δεν ξεκινούν πάντα από τα πεδία των μαχών — αλλά από τη σιωπή που ακολουθεί.
