Στη Wall Street επικρατεί πυρετός. Έμποροι, τραπεζίτες, μικροεπενδυτές – όλοι αγοράζουν χρυσό σαν να μην υπάρχει αύριο. Οι τιμές ανεβαίνουν ώρα με την ώρα.
Στα καφενεία του χρηματιστηριακού κέντρου της Νέας Υόρκης κυκλοφορεί η φήμη ότι «η αγορά είναι στημένη». Και πράγματι είναι.
Το ημερολόγιο γράφει Παρασκευή 24 Σεπτεμβρίου 1869. Δύο άνδρες, ο Τζέι Γκουλντ και ο Τζιμ Φισκ, έχουν στήσει μια γιγαντιαία κερδοσκοπική επιχείρηση. Με τις γνωριμίες τους στον Λευκό Οίκο και την πεποίθηση ότι η κυβέρνηση δεν θα τολμήσει να παρέμβει, αγοράζουν μαζικά χρυσό για να ανεβάσουν την τιμή. Ολόκληρη η Αμερική παρασύρεται στο παιχνίδι τους.
Οι αρχιτέκτονες της φούσκας
Ο Γκουλντ και ο Φισκ δεν είναι τυχαίοι παίκτες. Ο πρώτος, σκληρός και κυνικός, θεωρείται ήδη «ο πειρατής των σιδηροδρόμων». Ο δεύτερος, θεατρικός και εκκεντρικός, δεν διστάζει να προκαλεί με φανταχτερές εμφανίσεις. Μαζί, συγκροτούν ένα δίδυμο ικανό να αναστατώσει τις αγορές.
Με μυστικές συναντήσεις, πιέσεις και μίζες, εξασφαλίζουν πρόσβαση σε ανθρώπους του προέδρου Οδυσσέα Γκραντ. Πείθουν αξιωματούχους ότι η χώρα χρειάζεται υψηλή τιμή χρυσού για να στηρίξει τις εξαγωγές. Στην πραγματικότητα, το μόνο που θέλουν είναι να κερδίσουν δισεκατομμύρια.
Η απληστία στήνει παγίδα
Οι τιμές εκτοξεύονται. Από τα 130 δολάρια η ουγγιά, φτάνουν σχεδόν στα 160. Οι μικροεπενδυτές μπαίνουν στον χορό, πιστεύοντας ότι σε λίγες ώρες θα γίνουν πλούσιοι. Ουρές σχηματίζονται έξω από τις τράπεζες. «Ευκαιρία» είναι η λέξη που κυριαρχεί σε κάθε συζήτηση.
Αλλά πίσω από την άνοδο κρύβεται μόνο απληστία. Τα αποθέματα χρυσού δεν επαρκούν για να καλύψουν την τρέλα της αγοράς.
Κι όσο πιο ψηλά ανεβαίνει η τιμή, τόσο πιο επικίνδυνη γίνεται η πτώση που όλοι φοβούνται και κανείς δεν θέλει να παραδεχτεί.
Ο Γκραντ αποφασίζει να δράσει
Στον Λευκό Οίκο, ο πρόεδρος Οδυσσέας Γκραντ παρακολουθεί με ανησυχία. Ξέρει ότι αν αφήσει την κατάσταση ανεξέλεγκτη, ολόκληρη η αμερικανική οικονομία θα τιναχτεί στον αέρα. Οι φτωχοί θα γονατίσουν, οι αγρότες δεν θα μπορούν να πουλήσουν τα προϊόντα τους, και η χώρα θα βυθιστεί σε χάος.
Με μια αιφνιδιαστική κίνηση, το πρωί της 24ης Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση ανακοινώνει ότι θα πουλήσει τεράστιες ποσότητες χρυσού από τα αποθέματα του Θησαυροφυλακίου. Είναι το χτύπημα που κανείς δεν περίμενε.
Η κατάρρευση
Σε λίγα λεπτά η αγορά γκρεμίζεται. Η τιμή κατρακυλά. Ο πανικός σαρώνει το χρηματιστήριο. Έμποροι τρέχουν σαν παρανοϊκοί, ουρλιάζουν, κάποιοι λιποθυμούν. Επενδυτές που πριν λίγες ώρες έκαναν όνειρα για πλούτη, βλέπουν τώρα τις περιουσίες τους να εξαϋλώνονται.
Οι δρόμοι γύρω από τη Wall Street γεμίζουν με πλήθος απελπισμένων. Κάποιοι ζητούν δανεικά για να καλύψουν τις ζημιές. Άλλοι βρίζουν και καταριούνται. Οι εφημερίδες μιλούν για «μαζική υστερία». Μέσα σε μία μέρα, ολόκληρες οικογένειες καταστρέφονται.
Η «Μαύρη Παρασκευή»
Η μέρα μένει στην ιστορία ως «Black Friday». Ήταν μία πρώτες χρηματιστηριακές κρίσεις στην Αμερική, ένα σοκ που αποκάλυψε την αδυναμία των θεσμών να προστατεύσουν την κοινωνία από τους κερδοσκόπους.
Εταιρείες πτωχεύουν. Αγρότες βλέπουν τα εισοδήματά τους να καταρρέουν. Η δυσπιστία απέναντι στο χρηματιστήριο εξαπλώνεται. Κι όμως, οι δύο υπεύθυνοι – Γκουλντ και Φισκ – βγαίνουν σχεδόν αλώβητοι. Οι πολιτικές τους διασυνδέσεις τους προστατεύουν από σοβαρές διώξεις.
Το μάθημα που δεν έμαθαν ποτέ
Η φήμη τους βέβαια δεν ξεπλένεται. Για χρόνια, τα ονόματά τους θα είναι συνώνυμα της χειραγώγησης. Ο κόσμος καταλαβαίνει με τον πιο σκληρό τρόπο τι σημαίνει ανεξέλεγκτη απληστία.
Η «Μαύρη Παρασκευή» γίνεται προειδοποίηση: όταν η κερδοσκοπία υπερισχύει της λογικής, η κατάρρευση είναι αναπόφευκτη.
Κι όμως, η ιστορία δεν τελειώνει εκεί. Οι ίδιες παθογένειες θα επιστρέψουν ξανά και ξανά: στη Μεγάλη Ύφεση του 1929, στην κρίση του 2008, στις σύγχρονες «φούσκες» των αγορών. Η ρίζα παραμένει η ίδια – η ανθρώπινη απληστία.
Ένα μόνιμο δίλημμα
Από εκείνη τη μέρα, η Wall Street δεν είναι πια μόνο σύμβολο ευκαιρίας. Είναι και προειδοποίηση. Για κάθε επενδυτή που ονειρεύεται πλούτη, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της κατάρρευσης. Για κάθε νέα «φούσκα», η σκιά της Black Friday πλανιέται από πάνω.
Το 1869 έδειξε ότι η πολιτική και οι αγορές είναι δεμένες με αόρατα νήματα. Όταν αυτά τα νήματα κινούνται από την απληστία, οι συνέπειες μπορούν να τινάξουν στον αέρα ολόκληρες κοινωνίες. Και αυτό το μάθημα, όσο κι αν το ξεχνάμε, επιστρέφει πάντα την πιο κρίσιμη στιγμή.
