Η Νέα Υόρκη ετοιμάζεται να ζήσει από τα πιο δραματικά Σαββατοκύριακα της σύγχρονης οικονομικής ιστορίας.
Η Lehman Brothers, ένας επενδυτικός οίκος με ιστορία 158 ετών, βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού. Είναι σαν σήμερα, 10 Σεπτεμβρίου 2008 , όταν ακούγονται οι πρώτοι ψίθυροι καταστροφής.
Στους διαδρόμους της Fed Νέας Υόρκης, οι ισχυρότεροι τραπεζίτες του κόσμου προσπαθούν να βρουν λύση. Όμως ο υπουργός Οικονομικών Χένρι Πόλσον είναι κατηγορηματικός: «Δεν θα υπάρξει δημόσιο χρήμα για τη διάσωση της Lehman».
Το «όχι» πέφτει σαν κεραυνός. Μέσα σε λίγες ώρες, η Lehman καταρρέει – και μαζί της παρασύρει τη Wall Street και ολόκληρο τον πλανήτη σε μια κρίση που θα αφήσει βαθιά σημάδια για χρόνια.
Από το βαμβάκι στη Wall Street
Η Lehman Brothers ιδρύεται το 1850 από τρεις Γερμανούς μετανάστες στη Νέα Υόρκη. Από μικρή εμπορική επιχείρηση βαμβακιού εξελίσσεται σε έναν από τους ισχυρότερους επενδυτικούς οίκους των Ηνωμένων Πολιτειών. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα συμμετέχει σε μεγάλες συμφωνίες, σε αναδιάρθρωση βιομηχανιών, στη χρηματοδότηση κρατών και κολοσσών.
Μετά το 2000 όμως, η Lehman «φορτώνεται» ακίνητα. Η φούσκα της αμερικανικής στέγης μοιάζει ατελείωτη: εκατομμύρια δάνεια δίνονται χωρίς ουσιαστικό έλεγχο, οι τιμές των σπιτιών εκτινάσσονται, τα κέρδη διογκώνονται. Οι τίτλοι που εκδίδει η Lehman και πουλούνται σε όλο τον κόσμο παρουσιάζονται σαν ασφαλείς επενδύσεις.
Όταν το 2007 η αγορά γυρίζει, οι ισολογισμοί της γεμίζουν τοξικά χαρτιά. Στα χαρτιά κρατά assets αξίας 600 δισ. δολαρίων· στην πραγματικότητα όμως κανείς δεν ξέρει τι αξίζουν.
Οι μοιραίες ημέρες
Τετάρτη 10 Σεπτεμβρίου ακούγονται οι πρώτοι ψίθυροι. Παρασκευή, 12 Σεπτεμβρίου η Lehman έχει ήδη χάσει την εμπιστοσύνη της αγοράς. Η μετοχή της βυθίζεται, τα κεφάλαια εξαφανίζονται, η φημολογία για πτώχευση κορυφώνεται. Στο κτίριο της Fed στη Νέα Υόρκη καλούνται οι επικεφαλής των μεγαλύτερων τραπεζών για «διάσωση».
Όλοι πιστεύουν ότι το κράτος θα μπει στο παιχνίδι, όπως είχε κάνει λίγους μήνες πριν με τη Bear Stearns. Όμως ο Πόλσον τους απογοητεύει:
«Δεν θα υπάρξει διάσωση. Αν θέλετε να σωθεί η Lehman, θα το κάνετε με δικά σας χρήματα».
Η ατμόσφαιρα βαραίνει. Οι τραπεζίτες καταλαβαίνουν ότι αυτό δεν είναι μια απλή κρίση ρευστότητας· είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για τη Wall Street.
Η μάχη για αγοραστή
Όλο το Σαββατοκύριακο οι συζητήσεις παίρνουν φωτιά. Barclays και Bank of America εμφανίζονται ως πιθανές σωτήριες. Αλλά καμία δεν δέχεται να βάλει δισεκατομμύρια σε μια τρύπα χωρίς κυβερνητική εγγύηση.
Η Bank of America τελικά στρέφεται στη Merrill Lynch, μια συμφωνία που γράφεται μέσα σε λίγες ώρες. Η Barclays χρειάζεται το «ναι» των βρετανικών αρχών· στο Λονδίνο, όμως, η κυβέρνηση αρνείται να εγκρίνει συμφωνία-εξπρές.
Η Lehman μένει μόνη. Οι επιλογές εξαντλούνται.
Η κατάρρευση
Κυριακή βράδυ, 14 Σεπτεμβρίου. Οι συζητήσεις έχουν φτάσει σε αδιέξοδο. Δεν υπάρχει αγοραστής, δεν υπάρχει σωσίβιο.
Δευτέρα, 15 Σεπτεμβρίου. Η Lehman καταθέτει αίτηση πτώχευσης. Είναι η μεγαλύτερη στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, με χρέη 613 δισ. δολαρίων.
Στην Broad Street της Νέας Υόρκης, οι υπάλληλοι βγαίνουν στους δρόμους με χαρτόκουτες. Οι φωτογραφίες κάνουν τον γύρο του κόσμου και γίνονται το εμβληματικό στιγμιότυπο της κρίσης.
Το ντόμινο στις αγορές
Η πτώση της Lehman πυροδοτεί σεισμικό κύμα. Ο Dow Jones χάνει 504 μονάδες σε μία μέρα – η μεγαλύτερη πτώση από την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Η εμπιστοσύνη εξαφανίζεται. Οι τράπεζες παγώνουν τα διατραπεζικά δάνεια, τα χρηματοπιστωτικά συστήματα σε Ευρώπη και Ασία ακολουθούν.
Η Lehman δεν είναι απλώς μια τράπεζα. Είναι αντίβαρο σε χιλιάδες συναλλαγές, σε παράγωγα, σε swaps. Με την κατάρρευσή της, εκατομμύρια συμβόλαια χάνουν το αντίκρισμα τους. Ολόκληρο το παγκόσμιο οικοδόμημα τρίζει.
Και τότε συμβαίνει η ειρωνεία: μέσα σε λίγες εβδομάδες, η κυβέρνηση που είπε «όχι» στη Lehman αναγκάζεται να πει «ναι» σε όλους τους υπόλοιπους. Τρισεκατομμύρια δολάρια δαπανώνται για τη διάσωση της AIG, της General Motors, δεκάδων τραπεζών. Το «όχι» στη Lehman γίνεται τελικά η πιο ακριβή απόφαση στην ιστορία των ΗΠΑ.
Γιατί είπαν «όχι»;
Ο Πόλσον υποστηρίζει ότι δεν υπήρχε νομική βάση να χρησιμοποιηθεί δημόσιο χρήμα. Χωρίς αγοραστή και χωρίς εγγυήσεις, η κυβέρνηση δεν μπορούσε να ρίξει δισεκατομμύρια σε μια άβυσσο.
Άλλοι μιλούν για πολιτική επιλογή. Η κοινωνία ήταν εξοργισμένη με τη Wall Street και μια ακόμη διάσωση θα ήταν πολιτικά εκρηκτική. Έπρεπε να σταλεί το μήνυμα ότι ούτε οι γίγαντες είναι άτρωτοι.
Το αποτέλεσμα όμως ήταν καταστροφικό. Το κόστος της πτώσης της Lehman αποδείχθηκε πολλαπλάσιο από μια πιθανή διάσωσή της. Η παγκόσμια ύφεση που ακολούθησε διέλυσε οικογένειες, κράτη, οικονομίες.
Η κληρονομιά
Η Lehman Brothers παραμένει συνώνυμο της κρίσης του 2008. Και οι ημέρες από τις 10 έως τις 15 Σεπτεμβρίου μένουν χαραγμένες στη μνήμη ως η στιγμή που η παγκόσμια οικονομία άλλαξε βίαια πορεία.
Και το ερώτημα αιωρείται ακόμη: Τι θα είχε συμβεί αν η Lehman είχε σωθεί;
