Στη μικρή πόλη Γκρίνoκ της Σκωτίας, το 1736, ένα παιδί γεννιέται σε μια οικογένεια ναυπηγών. Ο James Watt είναι μικρόσωμος, φιλάσθενος, με συχνούς πονοκεφάλους.
Μα βρίσκει παρηγοριά στον πάγκο με τα εργαλεία του πατέρα του. Εκεί, ανάμεσα σε κατσαβίδια, ξύλα και μέταλλα, φτιάχνει μινιατούρες μηχανισμών, δοκιμάζει, σπάει, ξαναφτιάχνει.
Ο κόσμος γύρω του μοιάζει τεράστιος, αλλά στο μικρό του εργαστήριο μπορεί να τον εξηγήσει.
Σπουδές, μαθητεία και ασθένειες
Στα 17 αποφασίζει: θέλει να γίνει κατασκευαστής μαθηματικών οργάνων. Ταξιδεύει στη Γλασκώβη και αργότερα στο Λονδίνο. Η μαθητεία είναι σκληρή· δουλειά δέκα ωρών την ημέρα, κρύο, φτώχεια, λιγοστό φαγητό.
Η υγεία του καταρρέει, μα η γνώση μένει. Όταν επιστρέφει στη Σκωτία, ανοίγει εργαστήριο μέσα στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης. Φτιάχνει όργανα μέτρησης, γνώμονα και πυξίδες, αλλά κερδίζει και κάτι πιο σημαντικό: τη φιλία σπουδαίων επιστημόνων, όπως του χημικού Joseph Black, που θα του ανοίξουν δρόμους.
Η στιγμή της έμπνευσης
Είναι 1764 όταν του ζητούν να επισκευάσει ένα μικρό μοντέλο ατμομηχανής Newcomen. Ο Watt παρατηρεί πως η μηχανή ξοδεύει αλόγιστα ατμό· κάθε φορά που ο κύλινδρος γεμίζει, ψύχεται, μετά ξαναζεσταίνεται. «Είναι σαν να βράζεις νερό σε ένα σουρωτήρι», σκέφτεται.
Μήνες ολόκληρους βασανίζεται με το πρόβλημα. Μέχρι που ένα Σαββατιάτικο απόγευμα, περπατώντας σε ένα λιβάδι, του έρχεται η ιδέα: «Και αν η συμπύκνωση γίνει σε ξεχωριστό δοχείο, χωρίς να κρυώνει ο κύλινδρος;».
Την επόμενη μέρα δοκιμάζει μια πρόχειρη κατασκευή με μια χάλκινη σύριγγα. Και δουλεύει. Είναι η στιγμή που αλλάζει την ιστορία.
Η πρώτη απογοήτευση
Το να έχεις μια ιδέα δεν σημαίνει πως μπορείς να τη φτιάξεις. Τα πρώτα του μεγάλα μοντέλα αποτυγχάνουν.
Ο ατμός διαφεύγει, τα έμβολα μπάζουν· ο Watt προσπαθεί να τα σφραγίσει με λάδια, τσόχα, ακόμη και… κοπριά αλόγων. Οι μηχανές δεν δουλεύουν όπως πρέπει. Χρέη συσσωρεύονται. Σχεδόν τα παρατά.
Όμως η τύχη τού χαμογελά. Γνωρίζει τον βιομήχανο Matthew Boulton, που βλέπει στο ταπεινό του σχέδιο μια επανάσταση. Ο Boulton έχει το κεφάλαιο και την οργάνωση· ο Watt έχει την ιδέα. Το 1775 ενώνουν τις δυνάμεις τους.
Η συμμαχία που αλλάζει τον κόσμο
Στο εργοστάσιο του Boulton, κοντά στο Μπέρμιγχαμ, γεννιούνται οι πρώτες βιομηχανικές ατμομηχανές.
Το 1776, μία μηχανή τοποθετείται σε ανθρακωρυχείο του Στάφορντσάιρ: αντλεί νερά με ταχύτητα και οικονομία που κανείς δεν είχε φανταστεί. Οι εργάτες χειροκροτούν, οι εφημερίδες γράφουν για το «θαύμα».
Η ζήτηση εκτοξεύεται. Σύντομα, οι μηχανές του Watt δεν περιορίζονται στα ορυχεία· κινούν μύλους, υφαντουργεία, χαλυβουργεία, αποστακτήρια. Η παραγωγή παίρνει φωτιά. Η Βιομηχανική Επανάσταση επιταχύνεται.
Από την ατμομηχανή στο «άλογο» και το «watt»
Ο Watt δεν σταματά στις πρώτες βελτιώσεις. Επινοεί το «διπλής ενέργειας έμβολο», την «παράλληλη κίνηση», τον φυγόκεντρο ρυθμιστή.
Για να μετρήσει τη δύναμη των μηχανών του, καθιερώνει την έννοια της «ιπποδύναμης». Αιώνες αργότερα, το όνομά του θα γίνει η μονάδα ισχύος που όλοι γνωρίζουμε: το watt.
Παρά την τεράστια επιτυχία, ο James Watt παραμένει ντροπαλός και σεμνός. «Θα προτιμούσα να αντιμετωπίσω κανόνι παρά να κάνω παζάρια», γράφει κάποτε σε επιστολή του. Προτιμά το εργαστήριό του από τις αίθουσες των επιχειρήσεων.
Στα γεράματά του ασχολείται με παράξενα χόμπι: φτιάχνει μηχανές που χαράζουν γλυπτά, πειραματίζεται με τη ροή του νερού.
Η κληρονομιά
Ο James Watt πεθαίνει σαν σήμερα, 25 Αυγούστου 1819, στο σπίτι του κοντά στο Μπέρμιγχαμ, σε ηλικία 83 ετών.
Μέχρι το τέλος, παραμένει ο σιωπηλός μάστορας που άλλαξε τον κόσμο όχι με θόρυβο, αλλά με επιμονή, μεθοδικότητα και φαντασία.
Η μηχανή του άναψε το καμίνι της Βιομηχανικής Επανάστασης, χάρισε δύναμη σε εργοστάσια και πλοία, άνοιξε τον δρόμο για έναν νέο αιώνα. Κι έμεινε για πάντα σύμβολο: κάθε φορά που μετράμε ενέργεια σε watts, θυμόμαστε εκείνον τον Σκωτσέζο που, ένα απόγευμα του 1765, σταμάτησε να περπατά στο λιβάδι και άρχισε να αλλάζει τον κόσμο.
