Η ελληνική φαρμακοβιομηχανία, αξιοποιώντας τα κίνητρα του Ταμείου Ανάκαμψης αλλά και με ίδια κεφάλαια, υλοποιεί ένα φιλόδοξο επενδυτικό πρόγραμμα ύψους 1,5 δισ. ευρώ μέχρι το 2026. Ο κλάδος αποτελεί τα τελευταία έτη μοχλό ανάπτυξης και αυτονομίας τόσο σε Εθνικό όσο και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.
Με αφορμή την αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων πόρων– όπως το RFF- τα τελευταία χρόνια η ελληνική φαρμακοβιομηχανία προχωράει σε σημαντικές επενδύσεις ύψους €1,2 δισ. με ορίζοντα το 2026. Όλα ξεκίνησαν από τη Δράση που υλοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης –Next Generation EU και αφορά στο συμψηφισμό αυτόματης επιστροφής clawback με ποσοστά επί των δαπανών έρευνας και ανάπτυξης και των δαπανών επενδυτικών σχεδίων ανάπτυξης προϊόντων ή υπηρεσιών ή γραμμών παραγωγής. Ως ποσό υποκείμενο σε συμψηφισμό με ενισχύσεις για έργα Έρευνας & Ανάπτυξης και επενδυτικών σχεδίων, θεωρείται και η έκπτωση την οποία χορηγούν οι Κ.Α.Κ. ή οι φαρμακευτικές εταιρείες στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων τους με την Επιτροπή διαπραγμάτευσης Τιμών και Φαρμάκων του Ε.Ο.Π.Υ.Υ. και η οποία αντιστοιχεί έως το ποσό αυτόματης επιστροφής (clawback) που θα καταλογιζόταν σε βάρος τους εάν δεν είχαν ενταχθεί σε κλειστό προϋπολογισμό.
Σύμφωνα με τον υπουργό Υγείας Άδωνι Γεωργιάδη, το 12% του παραγωγικού δυναμικού της Ευρώπης βρίσκεται στη χώρα μας. Σε αυτό έχει συντελέσει και το μέτρο του επενδυτικού clawback, το οποίο σημείωσε τεράστια επιτυχία, αναδεικνύοντάς το ως το πιο επιτυχημένο μέτρο του RRF. Όπως ανάφερε στο συνέδριο Economist «με βάση το επενδυτικό clawback με κινητοποιήθηκαν επενδύσεις €1,6 δις στον χώρο του φαρμάκου ενώ με τις μονάδες που έχουν αναπτυχθεί ή βρίσκονται υπό ανάπτυξη στην περιοχή της Τρίπολης θα την μετεξελίξουν σε πρωτεύουσα του ελληνικού φαρμάκου». Ενώ ανακοίνωσε επίσης έναν νέο γύρο επενδύσεων στο φάρμακο την επόμενη τριετία με επιπλέον χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό, καθώς και για την εφαρμογή «φίλτρου» στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση που θα επιτρέψει ετήσια εξοικονόμηση €300 εκατ. από φάρμακα που δεν χρησιμοποιούνται.
Η δυναμική της εγχώρια παραγωγής
Η ελληνική φαρμακοβιομηχανία έχει τη δυνατότητα να καλύψει πάνω από το 70% των φαρμακευτικών αναγκών των Ελλήνων ασθενών με ποιοτικές οικονομικές θεραπείες και, παράλληλα, να αυξήσει το σημαντικό εξαγωγικό της αποτύπωμα, όπως ανακοίνωσε στο πρόσφατο συνέδριο του Economist ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ) τακτικό μέλος της Medicines for Europe, Θεόδωρος Τρύφων.
Αυτή τη στιγμή η Ελλάδα διαθέτει 45 εργοστάσια, 72 μονάδες παραγωγής, 202 γραμμές παραγωγής και 27 ερευνητικά κέντρα στον τομέα του φαρμάκου. Ωστόσο, με τις σημαντικές επενδύσεις που υλοποιούνται, ως τα τέλη του 2025 αλλά και μέσα στο 2026, θα προστεθούν 10 νέα εργοστάσια, 22 νέες μονάδες παραγωγής, 60 νέες γραμμές παραγωγής και 19 νέα ερευνητικά κέντρα αυξάνοντας το αποτύπωμα του κλάδου κατά 35% και δημιουργώντας 5.500 νέες θέσεις εργασίας. Με μόλις 26% μερίδια αγοράς σε όγκο και 14,5% σε αξία οι ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες αναλογούν στο 65% της συνολικής απασχόλησης και το 90% των επενδύσεων του κλάδου. Το ελληνικό φάρμακο είναι το 2ο εξαγώγιμο προϊόν της ελληνικής οικονομίας.
Συγκεκριμένα, οι επενδύσεις των 26 ελληνικών φαρμακοβιομηχανιών θα φτάσουν στο σύνολό τους τα 1,287 δισ. ενώ αναμένεται με την προσθήκη των επενδύσεων ετών 2024-2025 το συνολικό ύψος να ανέλθει στο 1,6 δις ευρώ.
Με αφορμή τις επενδύσεις στην Τρίπολη ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος, DEMO, αντιπρόεδρος της ΠΕΦ, Δημήτρης Δέμος αποκάλυψε ότι 4 στα 11 κρίσιμα φάρμακα της Ευρώπης που είναι στον κατάλογο των Critical medicine στο άμεσο μέλλον θα καλύπτονται 100% από την παραγωγής των εργοστασίων της Τρίπολης. Όπως είπε στο Economist, με τις επενδύσεις στην περιοχή θα ανοίξουν 8.000 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας γι’ αυτό η ΠΕΦ προσανατολίζεται να φτιάξει εκεί Σχολή Ανώτερης Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΣΑΕΚ) για εργαζόμενους στο φάρμακο.
Ωστόσο, το γεωγραφικό αποτύπωμα των επενδύσεων του κλάδου μαζί με τις νέες επενδύσεις είναι τέτοιο που θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας σε όλη την επικράτεια της χώρας, από τις Σάππες, την Χαλκιδική, την Θεσσαλονίκη και τα Γιάννενα, μέχρι τα Τρίκαλα και την Λαμία, τον Βόρειο και Ανατολικό τομέα της Αττικής, έως την Κόρινθο, την Πάτρα και την Τρίπολη.
Για παράδειγμα έχουν φτιαχτεί η ακόμα φτιάχνονται:
- 3 νέες γραμμές παραγωγής της Αdelco στο Μοσχάτο,
- 2 νέα εργοστάσια της Βennett σε Μεταμόρφωση και Κορωπί καθώς επίσης το ερευνητικό κέντρο και 4 γραμμές παραγωγής,
- 2 νέες γραμμές παραγωγής της ΒΙΑΝΕΞ στην Αττική και ένα νέο ερευνητικό κέντρο στην Πάτρα,
- νέο εργοστάσιο παραγωγής ραδιοφαρμάκων της Βιοκόσμος στη Χαλκιδική και στο Λαύριο,
- επέκταση της Demo με νέο εργοστάσιο στο Κρυονέρι, 4 νέα εργοστάσια παραγωγής στην Τρίπολη, νέες μονάδες παραγωγής σε Αττική & Τρίπολη, 1 κέντρο έρευνας και ανάπτυξης στην Θεσσαλονίκη και 1 κέντρο βιοτεχνολογίας στον Αγ. Στέφανο κ.α.
- επέκταση της ELPEN με νέο εργοστάσιο παραγωγής στην Κερατέα, νέο εργοστάσιο φαρμάκων στο Κορωπί, νέες γραμμές παραγωγής, νέο κέντρο έρευνας στα Σπάτα και κέντρο εκπαίδευσης και επέκταση και εκσυγχρονισμό του εργοστασίου φαρμάκων στο Πικέρμι κ.α.
- νέο εργοστάσιο της Win Medica με 3 γραμμές παραγωγής, 2 γραμμές συσκευασίας, 1 γραμμή γέμισης φιαλιδίων και μικροβιολογικό εργαστήριο στην Τρίπολη,
- νέα μονάδα παραγωγής συν 4 γραμμές και 1 ερευνητικό κέντρο της Iasis στο Κορωπί,
- 2 νέες παραγωγικές μονάδες στο Κρυονέρι και τη Χαλκίδα & ερευνητικά προγράμματα της Galenica,
- επέκταση των μονάδων της Pharmathen στις Σάπες Κομοτηνής και μονάδα οφθαλμικών στην Αττική,
- νέο εργοστάσιο της Pharmazac στην Κερατέα, 2 μονάδες παραγωγής και 1 εργοστάσιο παραγωγής ραδιοφαρμάκων στη Λαμία,
- νέες «πράσινες» κτιριακές εγκαταστάσεις και ένα νέο κέντρο έρευνας και ανάπτυξης της Rafarm στην Παιανία και επέκταση του εργοστασίου φαρμάκων στην ίδια περιοχή,
- νέο εργοστάσιο παραγωγής ραδιοφαρμάκων και νέα γραμμή παραγωγής της Syn Innovation στην Κόρινθο,
- μεγάλη επένδυση ενός Ευρωπαϊκού Διαχειριστικού Κόσμου της Accord στο Σχηματάρι,
- 2 νέες γραμμές παραγωγής και 1 συσκευασίας της Anfarm στο Σχηματάρι συν νέα ερευνητικά προγράμματα,
- νέες γραμμές παραγωγής και συσκευασίας της Famar στην Ανθούσα,
- αναβάθμιση της γραμμής παραγωγής και των κτιριακών εγκαταστάσεων και εκσυγχρονισμός μηχανημάτων της Πετσιάβας στην Κηφισιά,
- νέα γραμμή παραγωγής της Faran την Τρίπολη και νέα ερευνητικά προγράμματα,
- νέα γραμμή παραγωγής της Help στα Ιωάννινα και ερευνητικά προγράμματα,
- 2 νέες γραμμές παραγωγής και ένα νέο ερευνητικό κέντρο της Labomed στη Κορωπί,
- νέο εργοστάσιο και νέο ερευνητικό κέντρο της Libytec στην Κερατέα,
- 1 νέα παραγωγική μονάδα της Medicair στα Οινόφυτα και νεα ερευνητικά προγράμματα,
- 5 νέες γραμμές παραγωγής και 5 γραμμές συσκευασίας της Rontis στη Λάρισα,
- νέες γραμμές παραγωγής διαδερμικών της Lavipharm στην Παιανία
- επέκταση εργοστασίου και 2 νέες γραμμές παραγωγής καθώς και δημιουργία νέου R&D της Genepharm στην Παλλήνη.
Επενδυτικό κενό και προκλήσεις
Στο ίδιο συνέδριο ο κ. Τρύφων, τόνισε ότι μπορεί η φαρμακοβιομηχανία να ήταν μέσα στους 3 κλάδους σε προστιθέμενη αξία από την αξιοποίηση κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης, παρόλα αυτά, υπάρχει ακόμα επενδυτικό κενό το οποίο σε συνδυασμό με την εξάρτηση της χώρας από τις υπηρεσίες και το δημογραφικό χάσμα, μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε νέο μνημόνιο, αν δεν αντιμετωπιστεί. Με τον κ. Δέμο να συμπληρώνει ότι η πολιτική του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τράμπ να ρίξει τι τιμές στα φάρμακα ή να τους βάλει δασμούς, λογχεύει κινδύνους για την Ευρώπη καθώς οι ΗΠΑ εισάγουν το 90% των φαρμάκων τους από Ινδία. Αν μπουν δασμοί τότε η Ινδία θα στραφεί στην Ευρώπη και θα δημιουργήσει προβλήματα στην παραγωγή.
Δυσαρέσκεια στη φαρμακοβιομηχανία
Πρόβλημα όμως επέφεραν στην αγορά και τα νέα σημειώματα των υποχρεωτικών επιστροφών για το 2024. Παρά τις προσπάθειες της πολιτείας, ιδιαίτερα κατά το τελευταίο διάστημα, προκειμένου να σταθεροποιηθούν οι επιστροφές, δυστυχώς το κενό στη χρηματοδότηση της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης παραμένει τεράστιο. Αυτό σύμφωνα με την ΠΕΦ οφείλεται κυρίως σε δύο λόγους στο μεγάλο κενό της δημόσιας χρηματοδότησης από την περίοδο των Μνημονίων που σωρευτικά φθάνει το 1,5 δις. ευρώ. Και επίσης, στο γεγονός ότι, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη, η φαρμακευτική δαπάνη αυξάνεται κάθε χρόνο με μέσο ρυθμό ~8% λόγω δημογραφικών και επιδημιολογικών παραγόντων, αλλά και λόγω του υψηλού κόστους των νέων θεραπειών. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2022, η δημόσια κατά κεφαλή φαρμακευτική δαπάνη στην Ελλάδα (~230 ευρώ) ήταν 35% χαμηλότερη από τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό μέσο όρο (353 ευρώ). Η ΠΕΦ ζητά από την κυβέρνηση να βρεθεί άμεσα βιώσιμη λύση στο πρόβλημα της υποχρηματοδότησης που οδηγεί σε δυσβάστακτες επιστροφές και έμμεση υπερφορολόγηση των φαρμακευτικών επιχειρήσεων. Ειδικά για τις ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες, που έχουν σε εξέλιξη μεγάλα επενδυτικά προγράμματα, οι τεράστιες επιστροφές στερούν σημαντικά επενδυτικά κεφάλαια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
ΟΝΟΜΑ ΠΟΣΟ ΣΚΟΠΟΣ STATUS
ACCORD HEALTHCARE 27εκατ. Hub 2024
ELPEN 155εκατ. Εργοστάσια & νέες γραμμές 2025
BOEHRINGER INGELHEIM 120εκατ. Εργοστάσιο 2026
LAVIPHARM 51,2εκατ. Γραμμές παραγωγής 2026
DEMO 365εκατ. Παραγωγή & R&D 2027
RAFARM 120 εκατ. Εγκαταστάσεις 2027
WIN MEDICA 65εκατ. Εργοστάσια 2025
BIOKOSMOS 12εκατ. Γραμμές παραγωγής Ολοκληρώθηκε
GENEPHARM 32εκατ. Παραγωγή & R&D 2026
BENNETT 40εκατ. Εργοστάσια & Ερευνητικό 2025
PHARMATHEN 100εκατ. Εξαγορά CBL Patras ολοκληρώθηκε
PHARMATHEN 80εκατ. Μονάδα ενέσιμων 2027
PETSIAVAS 1,2εκατ Γραμμή παραγωγής 2024- 2025
GALENICA 6,5εκατ Μονάδες παραγωγής 2025
Παράθυρο για επενδύσεις πολυεθνικών
Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί ότι ανάμεσα στις ελληνικές δυναμικό παρόν στις επενδύσεις στη χώρα μας δίνει η πολυεθνική Boehringer Ingelheim με την κατασκευή ενός ακόμα εργοστασίου στο Κορωπί και η Pfizer με την επέκταση συνεργασιών του Κέντρου Ψηφιακής Καινοτομίας στη Θεσσαλονίκη.
Το 2024 ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης θέλοντας να ανοίξει περαιτέρω δίαυλο συνεργασίας με τις πολυεθνικές δέχθηκε στο γραφείο τους εκπροσώπους μεγάλων εταιρειών φαρμάκου από τη διεθνή αγορά με στόχο να τους παρουσιάσει το επιχειρηματικό περιβάλλον στη χώρα μας. Η συνάντηση έγινε με πρωτοβουλία του προέδρου και CEO της Pfizer, Albert Bourla και παραβρέθηκαν οι CEO: Hubertus von Baumbach Boehringer-Ingelheim, Christopher Boerner-BMS, Elçin Barker Ergun-Menarini, Robert Davis- MSD, Joaquin Duato-Johnson & Johnson, Charl van Zyl- Lundbeck, Richard Francis-TEVA, Lars Fruergaard Jørgensen-Novo Nordisk, Carlos Gallardo-Almirall, Peter Guenter- Merck Group,Hervé Hoppenot-Incyte, Paul Hudson-Sanofi, Daniel O’Day-Gilead, Stefan Oelrich -Bayer, Osamu Okuda-Chugai, Dave Ricks-Eli Lilly, Hiroaki Ueno-Mitsubishi Tanabe, Christopher Viehbacher-Biogen, Christophe Weber-Takeda και οι επικεφαλής των Οργανισμών φαρμάκου Thomas Cueni-IFPMA, David Reddy-IFPMA , Kenshi Kinoshita-JPMA, Nathalie Moll-EFPIA και Steve Ubl-PhRMA. Ενώ από ελληνικής πλευράς τον κλάδο εκπροσώπησαν ο πρόεδρος του ΣΦΕΕ Ολύμπιος Παπαδημητρίου και ο διευθυντής του ΣΦΕΕ Μιχάλης Χειμώνας.
Ο κ. Μητσοτάκης τόνισε στους παρευρισκόμενους ότι η Ελλάδα δίνει έμφαση στη στήριξη της καινοτομίας και είναι πλέον σε θέση να προσφέρει στις εταιρείες που επενδύουν στη δημιουργία νέων φαρμάκων την απαραίτητη προβλεψιμότητα για να διαθέσουν σημαντικούς πόρους προς την ανάπτυξη νέων καινοτόμων φαρμάκων. Έναυσμα για τις προτάσεις είναι για την κυβέρνηση η μεγάλη επένδυση της Pfizer στη Θεσσαλονίκη με το HUB τεχνολογίας καθώς επίσης η επέκταση του εργοστασίου της Boehringer Ingelheim.
Ωστόσο, τα κενά συνεχίσουν να υφίστανται και εκτός του χαμένου επενδυτικού clawback, το υπουργείο όπως εξηγούν οι ειδικοί, πρέπει να βελτιώσει τις προϋποθέσεις συμψηφισμού, να υλοποιήσει το Εθνικό Μητρώο Βιοϊατρικής Έρευνας, να ενισχύσει τα οικονομικά κίνητρα για τις φαρμακευτικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα αλλά και γι’ αυτές που δεν έχουν παρουσία εδώ και να στελεχώσει τον ΕΟΦ και την Εθνική Επιτροπή Δεοντολογίας με επαρκές και κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό.
Επενδύσεις πολυεθνικών στην Ελλάδα
Ένα από τα σημαντικότερα εργοστάσια του ομίλου της Boehringer Ingelheim GmbH για την παραγωγή φαρμάκων για ανθρώπινη χρήση είναι αυτό στο Κορωπί. Με την πραγματοποίηση της επένδυσης 100 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2020-2024 ολοκληρώθηκε η μετατροπή του εργοστασίου σε hub παραγωγής αντιδιαβητικών φαρμάκων. Έτσι, οι εξαγωγές από την Ελλάδα έφτασαν τις 90 χώρες, σπάζοντας το φράγμα του 1 δις. ευρώ, ενώ ανοίχθηκαν πάνω από 100 νέες θέσεις εργασίας την περίοδο αυτή. Ωστόσο η εταιρεία ανακοίνωσε πρόσφατα μια νέα επένδυση με την κατασκευή νέας πτέρυγας εργοστασίου, της τάξης των 130 εκ. ευρώ για παραγωγή, αποκλειστικά στην Ελλάδα, για τις ανάγκες της παγκόσμιας αγοράς 3 νέων καινοτόμων φαρμάκων στις θεραπευτικές κατηγορίες των ψυχικών παθήσεων, της ιδιοπαθούς πνευμονικής ίνωσης και των καρδιομεταβολικών νοσημάτων, ενώ θα παρασκευάζονται τα αντιδιαβητικά της φάρμακα με μορφή κατάλληλη για την Αμερικάνικη αγορά. Τα καινοτόμα αυτά φάρμακα υπολογίζεται να φτάσουν σε περισσότερες από 100 χώρες συμβάλλοντας ακόμα περισσότερο τόσο στην εθνική οικονομία, όσο και στο να γίνει η Ελλάδα ένα παράδειγμα καινοτομίας στην Ευρώπη.
Σημαντική όμως είναι και η επένδυση της Pfizer στη Θεσσαλονίκη, η οποία ξεκίνησε το 2020 και σήμερα αποτελείται 4 παγκόσμιους οργανισμούς: το Κέντρο Ψηφιακής Καινοτομίας, το Κέντρο Οικονομικών & Επιχειρησιακών Λειτουργιών, το Safety Surveillance & Risk Management (ασφάλεια φαρμάκων & φαρμακοεπαγρύπνηση) και το Pfizer Research & Development (τμήμα έρευνας & Ανάπτυξης Κλινικών Μελετών). Και οι 4 αυτοί οργανισμοί συνεργάζονται στενά με τον παγκόσμιο οργανισμό της Pfizer, συνεισφέροντας σημαντικά στην υλοποίηση της στρατηγικής της εταιρείας σε κάθε τομέα που δραστηριοποιούνται. Σύμφωνα με τη μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), για την περίοδο 2020-2030, η συνεισφορά της Pfizer από το σύνολο της δραστηριότητάς της σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη στην ελληνική οικονομία υπολογίζεται σε €2,5 δισ. σε όρους ΑΕΠ. Από αυτό το σύνολο, η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία που δημιουργείται άμεσα από την Pfizer εκτιμάται σε €1,1 δισ. συνολικά την περίοδο 2020-2030. Ως αποτέλεσμα, για κάθε 1€ άμεσης συνεισφοράς της εταιρείας δημιουργούνται συνολικά €2,3 ΑΕΠ στην ελληνική οικονομία. Αναφορικά με την απασχόληση, η δραστηριότητα της Pfizer στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υποστηρίζει συνολικά (άμεσα και έμμεσα) περίπου 3.900 θέσεις εργασίας κατά μέσο όρο για την περίοδο 2020-2030. Η συνολική δραστηριότητα της Pfizer στη Θεσσαλονίκη ενισχύει σημαντικά και την τοπική οικονομία. Ειδικότερα, η επίδραση στο ΑΕΠ της Περιφερειακής Ενότητας Θεσσαλονίκης υπολογίζεται σε €1,14 δισ. συνολικά την περίοδο 2020-2030, στηρίζοντας κατά μέσο όρο περίπου 1.750 θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης τοπικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 55% των εργαζόμενων στη Pfizer στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη είναι γυναίκες, συγκριτικά με το ποσοστό 43% των γυναικών στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας. Παράλληλα, το ποσοστό των εργαζόμενων στη Pfizer με μεταπτυχιακές σπουδές είναι περίπου 7 φορές υψηλότερο συγκριτικά με τον Μ.Ο. στην ελληνική οικονομία.
