Τoυ Γεώργιου Καρακατσάνη, EVOTROPIA Economic Architectures P.C. Founder, Director & Chief Economist Head of Research & Academy Division
Η βιοποικιλότητα των φυσικών οικοσυστημάτων συνδυαστικά με τη σύγχρονη βιο-μοριακή τεχνολογία προσφέρουν μια άνευ προηγουμένου δυνατότητα δημιουργίας φαρμακευτικών προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Η αναβάθμιση της οικονομικής αξίας της βιοποικιλότητας, ωστόσο, συνοδεύεται κι από τη σύγχρονη πρόκληση της βιοπειρατείας που ορίζεται ως η εκούσια απόσπαση γενετικού υλικού από φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς του φυσικού περιβάλλοντος που ανήκει στην επικράτεια κυριαρχίας ενός κράτους, δίχως την άδειά του, για ερευνητικούς κι εμπορικούς σκοπούς.
1. Η σύνθεση της πλανητικής βιοποικιλότητας
Η βιοποικιλότητα συνίσταται στη γενετική διαφοροποίηση (genetic diversification) κατά την προσαρμογή των οργανισμών στις ιδιαίτερες γεωκλιματικές συνθήκες κάθε περιοχής και την εκδήλωση μακροσκοπικών ιδιοτήτων (π.χ. υψηλότερη κλιματική ανθεκτικότητα).
2. Η διεθνής προστασία της βιοποικιλότητας
Το διεθνές πλαίσιο προστασίας της βιοποικιλότητας και δίκαιης αξιοποίησης των παραγώγων προϊόντων της ορίζεται από τη Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα (Convention for Biological Diversity | CBD) [2] και των δύο πρωτοκόλλων της: το Πρωτόκολλο της Cartagena για τη βιοασφάλεια (biosafety) από την ανάπτυξη Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (ΓΤΟ) και το Πρωτόκολλο της Nagoya για την αποτροπή τής μη εγκεκριμένης απόσπασης φυσικών βιολογικών δειγμάτων για ανάπτυξη προϊόντων.
3. Η διεθνής οικονομία της βιοπειρατείας
Η βιοπειρατεία συνιστά μια σύγχρονη εκδοχή του «χάνδρες για ιθαγενείς», βασισμένη σε πρακτικές εξαπάτησης και διαφθοράς από κράτη και πολυεθνικές επιχειρήσεις που προμηθεύονται φυτογενετικό υλικό σε εξευτελιστικές τιμές δίχως να αποκαλύπτουν στις τοπικές κοινότητες την αξία των τελικών εφαρμογών τους που στην πλειονότητά τους αφορούν φαρμακευτικά σκευάσματα ειδικού σκοπού με παράλληλη κατάθεση βιοτεχνολογικής ευρεσιτεχνίας κι αποκλειστικά δικαιώματα διάθεσης και πώλησης.
Η βιοπειρατεία είναι έτσι μια αυτοσυντηρούμενη οικονομία με αξία που για το 2021 εκτιμήθηκε στο 1,35 τρισ. ευρώ, αντιστοιχώντας στο ~1,37% του διεθνούς ΑΕΠ. Για την αποτροπή της βιοπειρατείας έχουν αναπτυχθεί ελκυστικά επενδυτικά εργαλεία προστασίας της βιοποικιλότητας των δασών ως κρίσιμου στοιχείου της φυσικής αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CO2), όπως τα προγράμματα REDD και REDD+ που έχουν αποφέρει μέχρι σήμερα έσοδα 100 δισ. δολαρίων.
4. Βιοποικιλότητα και βιοπειρατεία στην Ελλάδα
Σε καταγραφές 23.000 ειδών πανίδας ξηράς και γλυκού νερού, 3.500 θαλάσσιων ειδών, καθώς και 5.800 ειδών χλωρίδας, διαπιστώθηκε πως στην Ελλάδα απαντάται το 40% της βιοποικιλότητας της ευρωπαϊκής χλωρίδας και το ~18% της πανίδας, με κάποιες εκτιμήσεις να δίνουν ακόμη και υπερδιπλάσιο αριθμό και για τις δύο κατηγορίες. Περαιτέρω, η ελλη νική βιοποικιλότητα χαρακτηρίζεται από σημαντική ενδημικότητα, καθώς από το ως άνω 40%, το 17% απαντά ται μόνον στην Ελλάδα. Αντίστοιχα, από το 18% της πανίδας, το 9% είναι ενδημικό. Η πιο ενδεικτική ιστορική περίπτωση βιοπειρατείας στην Ελλάδα είναι αυτή της γερμανικής κατοχής 1941 1944. Η σχετική μελέτη του δρ. Ροί κου Θανόπουλου εκτιμά το μέγε θος της κλοπής σε 1.578 δείγματα από συνολικά 3 γερμανικές αποστολές στο διάστημα 1941-1942 που διατηρούνται και πολλαπλασιάζονται μέχρι σήμερα σε τράπεζα γενετικού υλικού στη Γερμανία.
Η βιοπειρατεία στην Ελλάδα ωστόσο εξακολουθεί να υφίσταται παρά την επικύρωση του Πρωτοκόλλου της Nagoya, την εφαρμογή των ΕΚ 511/2014, ΕΚ 1866/2015 και της εθνικής νομοθεσίας (ΠΔ 80/1990, Ν 2204/1994, Ν 3939/2011), συνιστώ ντας μια οικονομική αιμορραγία για την Ελλάδα. Σχετική ήταν η ερώτηση του τέως βουλευτή Θωμά Ψύρρα το 2014 για περιπτώσεις φαρμακευτικών βιομηχανιών που συνέλεγαν δείγματα για παραγωγή σκευασμάτων με υψηλή τιμή λιανικής πώλησης. Πιο πρόσφατα, οι Krigas et al. χαρτογράφησαν το μέγεθος του διεθνούς διαδικτυακού εμπορίου εν δημικών φυτών της Ελλάδας. Η έρευνά τους εντόπισε 588 περιπτώσεις εμπορίας 147 ενδημικών φυτών από 73 φυτώρια σε τρεις διαφορετικές ηπείρους -Ευρώπη (με το ΗΒ), Β. Αμερική κι Αυστραλία- δίχως κρατική άδεια και τιμές που κυμαίνονταν από 1 ευρώ ανά σπόρο μέχρι 44 ευρώ ανά γραμμάριο.
Συμπεράσματα και προτάσεις για την Ελλάδα
Για τη βέλτιστη αξιοποίηση της πλούσιας βιοποικιλότητας της Ελλάδας, προτείνονται τρία μέτρα. Πρώτον, η ίδρυση εθνικού σώματος φυσιοδιφών-δασοφυλάκων (Rangers) για την καταγραφή και δειγματοληψία φυτογενετικού υλικού προς εργαστηριακή μελέτη και οικονομική αξιοποίηση. Δεύτερον, η ψηφιακή καταχώριση και θεσμική κατοχύρωση ενδημικότητας, καθώς δίχως οποιαδήποτε τέτοια πράξη η στοιχειοθεσία μιας πιθανής δικαστικής υπόθεσης καθίσταται αδύνατη, ακόμη κι εντός Ε.Ε. Τρίτον, η ανάπτυξη εφαρμογών βιοπληροφορικής, με χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) και δια φανείς διεθνείς συνεργασίες προς ανταλλαγή τεχνογνωσίας. Συνολικά, η ελληνική νομοθεσία θα πρέπει να αποτυπώνει την αντίληψη ότι την προστασία του βιολογικού πόρου θα πρέπει να συνοδεύει η γνώση και υποδομή της βέλτιστης οικονομικής αξιοποίησής του.
Αναφορές: 1 Karakatsanis, G.; Mamassis, N. Energy, Trophic Dynamics and Ecological Discounting. Land 2023, 12(10), 1928. Doi: . 2. United Nations Environmental Program (UNEP). Convention on Biological Diversity (CBD); Secretariat of the Convention on Biological Diversity; Montreal, Canada, 2011. Available online: <https://www.cbd.int/convention/text>.
