Τoυ Ισίδωρου Μέντη, Φαρμακοποιού ΕΟΠΥΥ (ΕΚΠΑ), κατόχου Μεταπτυχιακού Τίτλου Σπουδών στα Οικονομικά της Υγείας (ΕΚΠΑ), υποψήφιου διδάκτορα Ιατρικής Σχολής Αθηνών
Τι σημαίνει να εισάγεται ένα νέο φάρμακο στα ράφια των φαρμακείων ή να υιοθετείται μια νέα ιατρική τεχνολογία σε ένα δημόσιο νοσοκομείο; Πόσοι άνθρωποι χρειάζονται για να ληφθεί αυτή η απόφαση; Και με τι κριτήρια εκτιμάται εάν μια θεραπεία αξίζει τα λεφτά της;
Σε έναν κόσμο στον οποίο οι υγειονομικές ανάγκες διαρκώς αυξάνονται, οι διαθέσιμοι πόροι όμως παραμένουν περιορισμένοι, η λήψη αυτών των αποφάσεων δεν είναι εύκολη υπόθεση, περιλαμβάνοντας -εκτός από επιστημονικές παραμέτρους- πολιτικές, οικονομικές και ηθικές διαστάσεις.
Η χάραξη υγειονομικής πολιτικής στηρίζεται σε συγκράτηση κόστους ή/και αυξημένη χρηματοδότηση υπηρεσιών υγείας για παροχή ποιοτικών υγειονομικών υπηρεσιών με τη μικρότερη δυνατή επένδυση πόρων, αντιμετωπίζοντας προκλήσεις, όπως ζήτηση χρήσης νέων τεχνολογιών υγείας (διαδικασίες-οργανωτικά συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, φάρμακα, ιατροτεχνολογικές συσκευές για προ αγωγή υγείας/πρόληψη-θεραπεία-διαχείριση νόσων). Δεδομένου ότι κάθε νέα τεχνολογία υγείας δεν είναι απαραίτητα καινοτόμος, ενώ έχει κόστος, διενεργείται οικονομική αξιολόγηση, με σύγκριση κόστους σε χρήμα, με όφελος όχι μόνο οικονομικό αλλά και κλινικό και σε ποιότητα ζωής.
Εδώ έρχεται στο προσκήνιο η Αξιολόγηση Τεχνολογιών Υγείας (ΑΤΥ) ως διαδικασία αναζήτησης απαντήσεων για λήψη ορθολογικών αποφάσεων υγειονομικής πολιτικής, δηλαδή εφαρμογή -ή όχι- νέων τεχνολογιών υγείας, με συνεκτίμηση ιατρικών-οι κονομικών-κοινωνικών-ηθικών επιπτώσεων χρήσης τους και στοιχείων αξίας (κόστος-κίνδυνοι-οφέλη) υφισταμένων-νέων τεχνολογιών, αποτρέποντας επένδυση σε αναποτελεσματικές τεχνολογίες υγείας και με συνεκδοχικό θετικό δημοσιονομικό αντίκτυπο. Πρόκειται για «φίλτρο» που εξετάζει εάν μια τεχνολογία υγείας είναι ασφαλής, αποτελεσματική και παράγει ουσιαστικό όφελος για τον ασθενή συγκριτικά με το κόστος της.
Ο άγνωστος μηχανισμός πίσω από την υγειονομική μας ασφάλεια
Οι περισσότεροι θεωρούν ότι τα διαθέσιμα φάρμακα είναι χρήσιμα και ελεγμένα. Και όντως είναι. Όμως, το ποια φάρμακα αποζημιώνει το κράτος και πόσο πληρώνει για αυτά συνιστά περίπλοκη εξίσωση. Χώρες όπως η Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία και η Γαλλία έχουν εδώ και χρόνια θεσμοθετήσει ανεξάρτητους συμβουλευτικούς οργανισμούς, που συγκρίνουν και αποφασίζουν ποιες θεραπείες αξίζουν να χρηματοδοτούνται. Πίσω από κάθε απόφαση κρύβεται σειρά ερωτημάτων (εάν η νέα θεραπεία είναι καλύτερη από τις υφιστάμενες, πόσο κοστίζει στο κράτος, πόσο κερδίζει ο ασθενής σε ποιότητα ζωής, εάν υφίστανται ηθικά/κοινωνικά ζητήματα που οφείλουν να συνεκτιμηθούν). Τα αξιολογούμενα στοιχεία είναι επιβάρυνση από ασθένειες, αποτελεσματικότητα χρήσης τεχνολογίας, ασφάλεια (διαγνωστική θεραπευτική), επίπεδο καινοτομίας, κοινωνικοοικονομικός αντίκτυπος, πρόσβαση στην υγειονομική παρέμβαση, αποδοτικότητα χρήσης βάσει διαθεσίμων πόρων, δεοντολογικές ηθικές παράμετροι χρήσης, πηγές αποδεικτικών στοιχείων και διαθεσιμότητα πληροφοριών.
Ενδεικτικά, το NICE (National Institute for Health and Care Excellence) αποτελεί σημείο αναφοράς, προσδιορίζοντας την κλινική αποτελεσματικότητα μιας υπό αξιολόγηση θεραπείας συγκριτικά με το επαγόμενο κόστος στο αγγλικό υγειονομικό σύστημα, το IQWIG (Institut für Qualität und Wirtschaftlichkeit im Gesundheitswesen), γερμανικός φορέας, εκδίδει κατευθυντήριες γραμμές με κριτήριο τη θεραπευτική υπεροχή (έναντι υφισταμένων θεραπειών) των αξιολογούμενων υγειονομικών παρεμβάσεων και το HAS (Haute Autorité de Santé), συμβουλευτικό όργανο για τις γαλλικές δημόσιες αρχές, αξιολογεί κλινικά οφέλη βάσει συγκριτικής βελτίωσης δια γνωστικού ή θεραπευτικού οφέλους από την αξιολογούμενη υγειονομική παρέμβαση (Amelioration du Service Medical Rendu-ASMR). Συχνά, η διαφοροποιημένη αποτύπωση αξίας εθνικής προτεραιοποίησης παράγει διακρατική ετερογένεια αποφάσεων και δεδομένου ότι κανένα μοντέλο ΑΤΥ δεν είναι καθολικά εφαρμόσιμο, οι διαδικασίες πρέπει να προσαρμόζονται στις ανάγκες κάθε χώρας, βάσει των χαρακτηριστικών της (μορφή υγειονομικού συστήματος, εύρος πληθυσμού, διοικητικές δομές, διαθέσιμοι πόροι).
Η Ελλάδα στη μετάβαση
Ενώ στη χώρα μας η παροχή καθολικής υγειονομικής κάλυψης ήταν διαχρονικά αποσυνδεδεμένη από συνεκτίμηση κόστους-αποτελεσματικότητας υπηρεσιών υγείας, ο Ν. 4512/2018 ήταν ένα σημαντικό βήμα, μέσω σύστασης επιτροπής αξιολόγησης-αποζημίωσης φαρμάκων για έκδοση γνωμοδότησης προς ένταξη/από-ένταξη από τον Κατάλογο Αποζημιούμενων Φαρμάκων, επιτροπής διαπραγμάτευσης τιμών/ εκπτώσεων φαρμάκων που αποζημιώνονται από τον ΕΟΠΥΥ/προμηθεύονται τα δημόσια νοσοκομεία, σύναψης συμφωνιών με κατόχους αδειών κυκλοφορίας και εισήγησης επίπτωσης αποζημίωσης φαρμάκων στον εθνικό προϋπολογισμό και επιτροπής δια πραγμάτευσης τιμών ιατροτεχνολογικών υλικών-αμοιβών συμβαλλομένων παρόχων και όρων συμβάσεων. Όμως, χρειάζεται συνέχεια και καθώς η ΑΤΥ απευθύνεται σε κρατικούς φορείς, επαγγελματίες υγείας, νοσοκομεία, συλλόγους ασθενών, την ακαδημαϊκή κοινότητα και ιατροφαρμακευτική βιομηχανία, απαιτείται συμπερίληψη όλων για ευρεία αποδοχή της διαδικασίας, μείωση χρόνου αξιολόγησης επίσπευση έγκρισης κυκλοφορίας φαρμάκων υψηλού κόστους-σπάνιων ασθενειών, έγκαιρη πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες (γονιδιακές-κυτταρικές) με προσιτό κόστος και εστίαση στην κλινική προστιθέμενη αξία.
Για δίκαιη και σύγχρονη υγεία
Σε διεθνώς αναδυόμενες προκλήσεις (πανδημία Covid-19), αναδείχθηκε ότι οι έγκαιρες και τεκμηριωμένες υγειονομικές αποφάσεις δεν αποτελούν πολυτέλεια, αλλά συνιστούν όρο επιβίωσης. Η ΑΤΥ, ως οδηγός στην αποτελεσματική επένδυση των διαθεσίμων πόρων και προτεραιοποίηση των τεχνολογιών υγείας που κάνουν ουσιαστική διαφορά και ως απάντηση στο αυξανόμενο υγειονομικό κόστος, με εξοικονόμηση πόρων δυνητικά κατευθυνόμενων σε άλλες κοινωνικές υπηρεσίες (παιδεία), βελτιώνει δείκτες υγείας και μειώνει ανισότητες, μεγιστοποιώντας το κοινωνικό όφελος, διασφαλίζοντας οικονομικά προσιτές θεραπείες και υγειονομική αυτάρκεια.
Εάν θέλουμε ένα βιώσιμο και εξελισσόμενο σύστημα υγείας με σεβασμό στον πολίτη, χρειαζόμαστε περισσότερη διαφάνεια και λογική στις αποφάσεις, με την αρωγή της ΑΤΥ, η οποία δεν είναι μόνο τεχνική διαδικασία αλλά έκφραση πολιτισμού, κοινωνικής ευθύνης και σύγχρονης δημόσιας πολιτικής, ως το εργαλείο που θέτει τις σωστές ερωτήσεις, ώστε οι απαντήσεις να οδηγούν όχι μόνο σε υψηλότερο επίπεδο υγείας, αλλά και σε περισσότερη δικαιοσύνη
