Εκατομμύρια τηλεθεατές ετοιμάζονται να παρακολουθήσουν το αγαπημένο τους «Bonanza». Ξαφνικά, η ροή του προγράμματος διακόπτεται.
Στην οθόνη εμφανίζεται ο Ρίτσαρντ Νίξον. Με σταθερή φωνή, μιλά για «μια νέα ευημερία χωρίς πόλεμο».
Είναι το βράδυ της Κυριακής, 15 Αυγούστου 1971. Σε λίγα λεπτά ο πρόεδρος των ΗΠΑ θα ανακοινώσει την πιο ριζοσπαστική οικονομική απόφαση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έχει επιλέξει εκείνη την ημέρα και ώρα, ώστε οι αγορές να είναι κλειστές.
Γιατί οι αγορές, όχι μόνο των ΗΠΑ, αλλά του κόσμου ολόκληρου δεν θα είναι ποτέ ξανά οι ίδιες.
Το σύστημα που έμοιαζε άτρωτο
Από το 1944, η παγκόσμια οικονομία λειτουργεί με βάση το σύστημα του Bretton Woods. Όλα τα νομίσματα είναι σταθερά συνδεδεμένα με το δολάριο και το δολάριο με τον χρυσό, στα 35 δολάρια η ουγγιά.
Η ισοτιμία αυτή φέρνει σταθερότητα, ενισχύει το εμπόριο και υποστηρίζει την ανοικοδόμηση της Ευρώπης και της Ιαπωνίας.
Για 25 χρόνια, το δολάριο είναι «όσο καλό όσο ο χρυσός». Κανείς δεν αμφισβητεί την αμερικανική κυριαρχία.
Η κρίση ωριμάζει
Στη δεκαετία του ’60, οι ισορροπίες αρχίζουν να κλονίζονται. Οι ΗΠΑ ξοδεύουν τεράστια ποσά για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, για ξένη βοήθεια και για επενδύσεις στο εξωτερικό. Κυκλοφορούν πλέον τέσσερις φορές περισσότερα δολάρια απ’ ό,τι χρυσός στα αμερικανικά θησαυροφυλάκια.
Οι αγορές καταλαβαίνουν ότι η ισοτιμία είναι τεχνητή. Στο παρασκήνιο, κεντρικές τράπεζες και επενδυτές αρχίζουν να ανταλλάσσουν δολάρια με χρυσό. Το ενδεχόμενο μιας υποτίμησης πλανάται σαν σκιά.
Το μυστικό Σαββατοκύριακο στο Camp David
Στις 13 Αυγούστου 1971, ο Νίξον αποσύρεται στο προεδρικό θέρετρο Camp David. Μαζί του, μια μικρή ομάδα οικονομικών συμβούλων: ο υπουργός Οικονομικών Τζον Κόναλι, ο Πολ Βόλκερ, ο Τζορτζ Σουλτς και λίγοι ακόμη.
Απόντες οι άνθρωποι της εξωτερικής πολιτικής — ούτε ο Χένρι Κίσινγκερ, ούτε ο υπουργός Εξωτερικών Γουίλιαμ Ρότζερς.
Η αποστολή τους είναι σαφής: να σώσουν το δολάριο, να προστατεύσουν την αμερικανική οικονομία και να το κάνουν αιφνιδιαστικά, πριν οι αγορές προλάβουν να αντιδράσουν.
Η απόφαση
Μετά από δύο ημέρες έντονων διαβουλεύσεων, το σχέδιο παίρνει μορφή. Το δολάριο παύει να είναι μετατρέψιμο σε χρυσό. Το Bretton Woods τελειώνει εδώ.
Στο πακέτο μπαίνει και ένα 90ήμερο πάγωμα μισθών και τιμών για να συγκρατηθεί ο πληθωρισμός, καθώς και ένας έκτακτος δασμός 10% σε όλες τις εισαγωγές, για να πιεστούν οι εμπορικοί εταίροι να ανατιμήσουν τα νομίσματά τους.
Η ανακοίνωση-σοκ
Το βράδυ της 15ης Αυγούστου, ο Νίξον απευθύνεται στον αμερικανικό λαό με διάγγελμα.
«Θα προστατεύσουμε το δολάριο από τις επιθέσεις διεθνών κερδοσκόπων», δηλώνει. Ανακοινώνει τα μέτρα ένα προς ένα.
Στο εσωτερικό, οι αντιδράσεις είναι ενθουσιώδεις. Οι πολίτες βλέπουν έναν πρόεδρο που παίρνει αποφάσεις και υπόσχεται σταθερότητα.
Στο εξωτερικό, όμως, η είδηση πέφτει σαν βόμβα. Οι σύμμαχοι μιλούν για μονομερή ενέργεια που υπονομεύει το διεθνές εμπόριο.
Οι πρώτες συνέπειες
Τον Δεκέμβριο του 1971, οι χώρες του G–10 υπογράφουν τη «Συμφωνία του Σμιθσόνιαν» με νέες ισοτιμίες και υποτιμημένο δολάριο. Είναι η τελευταία προσπάθεια να σωθεί το σύστημα των σταθερών ισοτιμιών.
Μέσα σε 15 μήνες, όμως, η πίεση των αγορών επιστρέφει. Τον Μάρτιο του 1973, οι μεγάλες οικονομίες εγκαταλείπουν οριστικά το Bretton Woods και υιοθετούν κυμαινόμενες ισοτιμίες — το πλαίσιο που ισχύει ακόμη σήμερα.
Η νέα εποχή
Η κίνηση του Νίξον – που θα μείνει γνωστή στην Ιστορία ως Nixon Shock (το σοκ του Νίξον) δίνει στις κυβερνήσεις μεγαλύτερη ευελιξία στη νομισματική πολιτική, αλλά και ανοίγει τον δρόμο για μεγαλύτερη αστάθεια.
Η δεκαετία του ’70 φέρνει στασιμοπληθωρισμό, πετρελαϊκές κρίσεις και νομισματικές διακυμάνσεις.
Πολλοί βλέπουν στο Nixon Shock την απαρχή ενός κόσμου όπου οι αγορές συναλλάγματος αποκτούν τεράστια δύναμη και οι κρίσεις μπορούν να ξεσπάσουν μέσα σε ώρες.
Μισόν αιώνα μετά
Σήμερα, οι οικονομολόγοι συνεχίζουν να διαφωνούν: ήταν αναγκαία κίνηση ή βραχυπρόθεσμο πολιτικό στοίχημα;
Το βέβαιο είναι ότι εκείνο το βράδυ του Δεκαπενταύγουστου, ο Νίξον άλλαξε μονομερώς τους κανόνες του παιχνιδιού — και ο κόσμος μπήκε σε μια νέα οικονομική εποχή, χωρίς τον χρυσό ως άγκυρα.
