Πολλούς χαρακτηρισμούς θα μπορούσε να προσδώσει κανείς στον Βλαντίμιρ Πούτιν. Σίγουρα όμως ανάμεσα σε αυτούς δεν περιλαμβάνεται ο χαρακτηρισμός ειρηνοποιός. Κι όμως, κατά ένα ειρωνικό τρόπο, ο Ρώσος ηγέτης έχει καταφέρει να φιλιώσει δύο ορκισμένους εχθρούς, την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν.
Οι δύο χώρες έχουν βίαιο παρελθόν και πάνω από 30 χρόνια αιματηρών συγκρούσεων, μεγάλο μέρος των οποίων είχε λάβει χώρα στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ένα αρμενικό θύλακα που χωρίστηκε από το Αζερμπαϊτζάν μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Το 2023, το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε εκ νέου την περιοχή σε μια επιχείρηση που έληξε μέσα σε μία μέρα με την συνθηκολόγηση των Αρμενίων αυτονομιστών. Τότε οι Αρμένιοι της περιοχής εγκατέλειψαν τα πατρογονικά τους εδάφη.
Ωστόσο, η πρόσφατη επιδείνωση των σχέσεων του Μπακού με τη Μόσχα αλλάζει τα δεδομένα. Το ρήγμα στις σχέσεις Ρωσίας και Αζερμπαϊτζάν έχει φέρει κοντά την δεύτερη με την Αρμενία σε μια προσπάθεια να περιορίσουν την επιρροή του Πούτιν στον Νότιο Καύκασο.
Ο διάδρομος της Ζανγκεζούρ
Στις 10 Ιουλίου, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν. Οι απευθείας συνομιλίες τους επικεντρώθηκαν στον χερσαίο Διάδρομο της Ζανγκεζούρ, μια διαδρομή που αναμένεται να συνδέσει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν μέσω της νότιας Αρμενίας.
Ο θύλακας του Ναχιτσεβάν, όπου κατοικούν περίπου μισό εκατομμύριο Αζέροι, είναι μία λωρίδα αζέρικης περιοχής που βρίσκεται μεταξύ της Αρμενίας, του Ιράν και της Τουρκίας. Ανήκει επομένως στο Αζερμπαϊτζάν αλλά χωρίζεται από την υπόλοιπη χώρα από ένα λεπτό κομμάτι της νότιας Αρμενίας. Μέχρι το 1991 βέβαια δεν είχαν σημασία αυτά τα σύνορα, καθώς τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο διάδρομος θα συνδέσει το Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία και θα αποτελέσει μέρος της εμπορικής διαδρομής του «Μεσαίου Διαδρόμου», μιας εναλλακτικής εμπορικής οδού που θα συνδέει την Ευρώπη με την Κίνα μέσω της Κεντρικής Ασίας.
«Το τελευταίο σημαντικό χαρτί της Ρωσίας»
Σύμφωνα με τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του 2020, μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, η διαδρομή επρόκειτο να παρακολουθείται από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας (FSB) της Ρωσίας. Σήμερα όμως γίνεται προσπάθεια από τον Αλίγιεφ να αποκλείσει τη Μόσχα από τη συμφωνία και να την θέσει πλήρως υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν.
«Αυτό είναι το τελευταίο σημαντικό χαρτί της Ρωσίας στην περιοχή», σχολίασε ο Νιλ Μέλβιν, διευθυντής Διεθνούς Ασφάλειας του Royal United Services Institute (Rusi). «Τους επιτρέπει να ελέγχουν τις εμπορικές οδούς και να αξιοποιούν τις σχέσεις τόσο με την Αρμενία όσο και με το Αζερμπαϊτζάν. Η απώλειά του θα ήταν ένα μεγάλο πλήγμα», εκτίμησε.
Αν και οι συνομιλίες της 10ης Ιουλίου δεν κατέληξαν σε κάποιο συμπέρασμα, η δυναμική στην περιοχή φαίνεται ότι αλλάζει.
Στο μεταξύ, ο Αρμένιος πρόεδρος επισκέφθηκε τον Τούρκο ομόλογό του, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην Κωνσταντινούπολη τον περασμένο μήνα, μια σημαντική συνάντηση αν αναλογιστεί κανείς ότι η Αρμενία και η Τουρκία δεν έχουν επίσημες διπλωματικές σχέσεις.
Στη συνέχεια, ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Αρμενία επιδεικνύει μια «πιο ευέλικτη προσέγγιση» όσον αφορά τον διάδρομο της Ζανγκεζούρ, παρά το γεγονός ότι προηγουμένως είχε αντιταχθεί σε αυτόν.
Παράλληλα, η Δύση έχει ρίξει την ιδέα να θέσει την διαδρομή υπό ουδέτερο διεθνή έλεγχο, όπως μια ελβετική ή αμερικανική εταιρεία, αποκλείοντας ουσιαστικά τη Ρωσία.
Ο διάδρομος Βορρά-Νότου της Ρωσίας
Η ρήξη μεταξύ Μπακού και Μόσχα «ναρκοθετεί» επίσης τον διάδρομο Βορρά-Νότου της Ρωσίας – μια εμπορική διαδρομή που συνδέει τη Μόσχα με το Ιράν και την Ινδία, η οποία διασχίζει το Αζερμπαϊτζάν. Η απώλεια της πρόσβασης στον διάδρομο θα μπορούσε να επιφέρι πραγματικό οικονομικό πλήγμα, ειδικά σε μια φάση που η Ρωσία αναζητά τρόπους να παρακάμψει τις δυτικές κυρώσεις.
Ο Αρκάντι Ντούμπνοφ, ειδικός σε θέματα μετασοβιετικής πολιτικής, έγραψε στο Telegram ότι η κύρια ανησυχία της Μόσχας είναι η διατήρηση αυτού του διαδρόμου. Γνωρίζει, ανέφερε, ότι η πλήρης αποξένωση του Μπακού θα μπορούσε να απειλήσει αυτά τα σχέδια.
Η κρίση στις σχέσεις Αζερμπαϊτζάν- Ρωσίας
Η ρήξη ξεκίνησε με τη σύλληψη επτά υπηκόων του Αζερμπαϊτζάν τον περασμένο μήνα στη ρωσική πόλη Αικατερινούπολη. Συνελήφθησαν στο πλαίσιο έρευνας της Μόσχας για δολοφονίες τύπου μαφίας πριν από 25 χρόνια.
Μέσα σε λίγες μέρες, δύο ύποπτοι, και οι δύο Αζέροι, πέθαναν ενώ βρίσκονταν υπό κράτηση. Άλλοι εμφανίστηκαν στο δικαστήριο με εμφανή σημάδια ότι έχουν ξυλοκοπηθεί.
Το Αζερμπαϊτζάν αντέδρασε έντονα ακυρώνοντας ρωσικές πολιτιστικές εκδηλώσεις, πραγματοποιώντας έφοδο στο γραφείο του πρακτορείου ειδήσεων Sputnik, ιδιοκτησίας του Κρεμλίνου, στο Μπακού και προχωρώντας σε συλλήψεις μιας ομάδας Ρώσων εργαζομένων στον τομέα της πληροφορικής. Τους κατηγορεί για εμπορία ναρκωτικών και κυβερνοεγκλήματα.
Στη συνέχεια ήρθε η απειλή από την ρωσική κρατική τηλεόραση που ανέφερε ότι το Μπακού θα μπορούσε να «καταληφθεί σε τρεις ημέρες». Ο πόλεμος δεν θεωρείται πιθανή εξέλιξη αλλά η ρήξη είναι πραγματική υποδεικνύοντας ότι η Μόσχα χάνει σταδιακά την επιρροή της στον πρώην σοβιετικό χώρο το επί δεκαετίες προπύργιό της στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου.
Για τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, οι μέρες που λάμβανε εντολές από τη Μόσχα φαίνεται να έχουν τελειώσει. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι εκμεταλλεύεται το περιστατικό στην Αικατερινούπολη όχι μόνο για να ζητήσει δικαιοσύνη, αλλά και για να διεκδικήσει την «ανεξαρτησία» της χώρας του.
Και το έκανε με τον πλέον συμβολικό τρόπο: τηλεφωνώντας στον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, σε μια συνομιλία κατά την οποία συζήτησαν τη δημιουργία στενότερων δεσμών. Το τηλεφώνημα αυτό ήταν ένα σαφές μήνυμα από το Αζερμπαϊτζάν, μια χώρα που μέχρι τώρα θεωρείτο σύμμαχος της Μόσχας.
Το Κρεμλίνο πάντως βλέπει πίσω από την ρήξη δυτική πλεκτάνη.
Στην πραγματικότητα πάντως οι ρωγμές στις σχέσεις τους πιθανώς ξεκίνησαν πολύ πριν από την Αικατερινούπολη. Τα περασμένα Χριστούγεννα, η Ρωσία κατέρριψε κατά λάθος ένα αεροσκάφος των Azerbaijan Airlines. Το Μπακού αρνήθηκε να παρακάμψει το περιστατικό, αναγκάζοντας τελικά τον Πούτιν να ζητήσει συγγνώμη και να δώσει αποζημίωση, σε διπλωματική υποχώρηση που σπανίζει για τον Ρώσο ηγέτη.
Έχοντας πλέον πλήρη επίγνωση της δύναμης της δημόσιας αντιπαράθεσης, το Μπακού δεν δίστασε να αντιδράσει έντονα μετά τις συλλήψεις στο Αικατερινούπολη.
Οι σχέσεις Ρωσίας και Αρμενίας
Οι δεσμοί της Αρμενίας με τη Ρωσία έχουν επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια, και ειδικά από το 2023, όταν η Μόσχα,που διαδραμάτιζε ρόλο μεσολαβητή στην περιοχή, απορροφημένη από τον πόλεμο στην Ουκρανία, στάθηκε σε μεγάλο βαθμό στην άκρη κατά τη διάρκεια της αστραπιαίας επίθεσης του Μπακού για την ανακατάληψη της περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Έκτοτε, ο Πασινιάν έχει στραφεί προς τη Δύση και επιδιώκει τη συμφιλίωση με το Μπακού, πιστεύοντας ότι το μέλλον της Αρμενίας θα απειληθεί εάν διατηρήσει εχθρικές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία. Η στάση του δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλήςστην Αρμενία, όπου ο Πασινιάν έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά αποδοχής από οποιονδήποτε άλλο ηγέτη στον κόσμο.
Πάντως, σύμφωνα με τον Νουρλάν Αλίγιεφ, ερευνητής στο College of Europe, ο γεωπολιτικός ανασχηματισμός του Πασινιάν έχει φέρει το Μπακού και το Γιερεβάν πιο κοντά όσον αφορά τη θέση τους απέναντι στη Ρωσία. «Και οι δύο χώρες κατανοούν ότι πρέπει να δημιουργήσουν μια αρχιτεκτονική ασφαλείας στον Νότιο Καύκασο χωρίς τη ρωσική συμμετοχή, μια αρχιτεκτονική που θα υποστηρίζουν τα ίδια τα κράτη της περιοχής», ανέφερε.
«Δεν έχουμε δει ακόμη μια τελική συνθήκη ειρήνης μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, αλλά υπάρχουν θετικά σημάδια. Μια τελική ειρηνευτική συμφωνία θα αποτελούσε σημαντικό πλήγμα για τη θέση της Ρωσίας στον Νότιο Καύκασο», συνέχισε.
