Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αποσύρονται από τη διεθνή σκηνή, η ισχυρότερη πολιτική συμμαχία του παγκόσμιου Νότου έχει συγκεντρωθεί αυτή την εβδομάδα στη Βραζιλία, σε μια προσπάθεια να αναβιώσει και να επανεφεύρει μια συλλογική προσέγγιση στα προβλήματα του κόσμου.
Η σύνοδος της ομάδας BRICS στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στην άκρη του κόλπου Γκουαναμπάρα στο Ρίο ντε Τζανέιρο, λειτουργεί τόσο ως πρόβα τζενεράλε για τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα Cop30 που θα πραγματοποιηθεί στο Μπελέμ τον Νοέμβριο, όσο και ως μομφή προς τις πλουσιότερες χώρες που έχουν αποσυρθεί σε «καταφύγια», εκτοξεύουν πυραύλους και έχουν διακόψει τη βοήθεια προς φτωχότερες περιοχές.
Τι είπε ο πρόεδρος της Βραζιλίας
Ανοίγοντας τη διάσκεψη των BRICS την Κυριακή, ο Λουίς Ινάσιου Λούλα ντα Σίλβα περιέγραψε με μελανά χρώματα το παγκόσμιο σκηνικό. Ογδόντα χρόνια μετά την ήττα του φασισμού και τη δημιουργία του ΟΗΕ, «έχουμε γίνει μάρτυρες μιας άνευ προηγουμένου κατάρρευσης του πολυμερισμού», είπε ο πρόεδρος της Βραζιλίας στους ηγέτες. «Κεκτημένα με κόπο επιτεύγματα, όπως τα καθεστώτα για το κλίμα και το εμπόριο, βρίσκονται υπό απειλή.»
Προειδοποίησε επίσης ότι η αυτονομία της ομάδας BRICS αμφισβητείται.
Ο Ντόναλντ Τραμπ επέβαλε βαρείς δασμούς σε αρκετές χώρες των BRICS και απείλησε με ακόμη αυστηρότερα μέτρα, αν η ομάδα συνεχίσει να αναζητά εναλλακτικές λύσεις αντί του δολαρίου για το διεθνές εμπόριο.
Οι στρατιωτικές εντάσεις αυξάνονται. Οι ΗΠΑ εξαπέλυσαν πυραυλικές επιθέσεις εναντίον μίας χώρας των BRICS, του Ιράν, τις οποίες ο Λούλα καταδίκασε, μαζί με τη «γενοκτονία που διαπράττει το Ισραήλ στη Γάζα», την επίθεση στην Ουκρανία – από τη Ρωσία, ιδρυτικό μέλος των BRICS – και την απόφαση του ΝΑΤΟ να διαθέσει το 5% του ΑΕΠ του σε στρατιωτικές δαπάνες. «Πάντα είναι πιο εύκολο να επενδύεις στον πόλεμο παρά στην ειρήνη», είπε. «Ο φόβος μιας πυρηνικής καταστροφής έχει επιστρέψει στην καθημερινή ζωή».
Αλλαγή σκυτάλης στη παγκόσμια ηγεμονία οραματίζονται οι Βραζιλιάνοι
Οι Βραζιλιάνοι διπλωμάτες βλέπουν τη συμμαχία των BRICS ως μέρος μιας αναδυόμενης νέας παγκόσμιας τάξης. Καθώς ο Τραμπ οδηγεί τις ΗΠΑ σε μια πιο απομονωτική προσέγγιση του τύπου «πρώτα η Αμερική», διακρίνουν μια ευκαιρία ώστε η παλιά υπερδύναμη – ηγεμονία να παραχωρήσει τη θέση της σε ένα πιο δίκαιο, πολυπολικό σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Και θεωρητικά, η ομάδα BRICS έχει το εκτόπισμα για να επιβάλει αλλαγές. Τα 11 πλήρη μέλη της αντιπροσωπεύουν το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και της οικονομίας, και πάνω από το ήμισυ των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου — σε όλους αυτούς τους τομείς υπερτερεί της ομάδας G7, των πλουσιότερων και ιδεολογικά καπιταλιστικών χωρών του παγκόσμιου Βορρά.
Με ηχηρές απουσίες η σύνοδος των BRICS
Ωστόσο, οι χώρες των BRICS είναι διχασμένες και άνισες. Η Κίνα έχει σχεδόν το ίδιο ΑΕΠ και εκπομπές CO₂ όσο όλα τα υπόλοιπα μέλη μαζί.
Γι’ αυτό και προκάλεσε απογοήτευση η απόφαση του προέδρου Σι Τζινπίνγκ να μην παραστεί στις συνομιλίες στο Ρίο αυτή την εβδομάδα. Αυτή είναι η πρώτη φορά που απουσιάζει από σύνοδο των BRICS, χωρίς να δοθεί σαφής εξήγηση, γεγονός που τροφοδότησε εικασίες ότι ο ενθουσιασμός της Κίνας για τον οργανισμό ίσως έχει μειωθεί.
«Οι εσωτερικές εντάσεις στους κόλπους των BRICS έχουν αυξηθεί αισθητά από το 2014», δήλωσε ο Όλιβερ Στουένκελ, αναπληρωτής καθηγητής στη Σχολή Διεθνών Σχέσεων του Fundação Getulio Vargas (FGV) στο Σάο Πάολο. «Και η κατάσταση έχει γίνει ακόμη πιο δύσκολη από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία».
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν συμμετείχε μόνο διαδικτυακά, προφανώς λόγω του εντάλματος σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Άλλες αξιοσημείωτες απουσίες ήταν του προέδρου της Αιγύπτου, Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, και του προέδρου του Ιράν, Μασούντ Πεζεσκιαν, ο οποίος επρόκειτο να παραστεί πριν από τις επιθέσεις των ΗΠΑ και του Ισραήλ στη χώρα του τον Ιούνιο και τελικά εκπροσωπήθηκε από τον υπουργό Εξωτερικών του.
Ποια στάση θα κρατήσουν οι BRICS στη Διάσκεψη για το Κλίμα;
Η 31σέλιδη Διακήρυξη του Ρίο ντε Τζανέιρο, που εκδόθηκε από τους ηγέτες την Κυριακή, καταδίκασε τις στρατιωτικές επιθέσεις στο Ιράν, τις επιθέσεις στη Γάζα και την επιβολή δασμών, όμως η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε ήταν σχετικά ήπια, ενώ υπήρξαν και καθησυχαστικές δηλώσεις για τη σημασία του δολαρίου. Οι αναλυτές επισημαίνουν ότι η Βραζιλία δεν θέλει να τραβήξει ξανά την προσοχή των δασμών του Τραμπ ούτε να προκαλέσει άλλες χώρες πριν τη σύνοδο Cop30. «Υπήρξε μια γενική αίσθηση “ας το κρατήσουμε όσο πιο χαμηλό γίνεται”», δήλωσε ο Στουένκελ. «Η Βραζιλία θεωρεί την Cop30 ως την πιο σημαντική συνάντηση της χρονιάς. Έχει αναγνωρίσει την κλιματική αλλαγή ως πεδίο στο οποίο μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο.»
Το μπλοκ των BRICS βλέπει τον εαυτό του ως φωνή του παγκόσμιου Νότου, ο οποίος πλήττεται δυσανάλογα από την κλιματική κρίση. Αυτό δίνει ένα ισχυρό κίνητρο για την προσπάθεια επαναπροσέγγισης των πλουσιότερων περιοχών του κόσμου στο πλαίσιο μιας πολυμερούς προσέγγισης στο κοινό πρόβλημα. Η ομάδα είχε πιστωθεί θετικό ρόλο στη συμφωνία του Παρισιού πριν από 10 χρόνια.
Πριν από τη σύνοδο, η περιβαλλοντική ΜΚΟ Greenpeace κάλεσε τους ηγέτες των BRICS να καλύψουν το ηγετικό κενό για το κλίμα που άφησαν οι ΗΠΑ. «Αυτή είναι μια σεισμική ευκαιρία να προωθήσουν τολμηρή, συνεργατική ηγεσία του παγκόσμιου Νότου. Οι χώρες των BRICS, πολλές από τις οποίες είναι εξαιρετικά ευάλωτες στο κλίμα, πρέπει να αδράξουν τη στιγμή και να πάρουν αποφασιστική στάση υπέρ των ανθρώπων και του πλανήτη», δήλωσε η Άννα Κάρκαμο της Greenpeace Βραζιλίας.
Στη διακήρυξή τους, οι ηγέτες εξέφρασαν την υποστήριξή τους στον πολυμερισμό ως μέσο για την αντιμετώπιση της κλιματικής απειλής και επιβεβαίωσαν την ενότητά τους για την επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας των Παρισίων. Ζήτησαν «πρόσβασιμη, έγκαιρη και προσιτή» χρηματοδότηση για το κλίμα, ώστε να διασφαλιστεί μια δίκαιη ενεργειακή μετάβαση. Παράλληλα, χαιρέτισαν τα σχέδια της Βραζιλίας να εγκαινιάσει ένα ταμείο στην Cop30, με στόχο την εξασφάλιση μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης για την προστασία του περιβάλλοντος.
Το ποιος θα πληρώσει παραμένει ασαφές. «Ενθαρρύναμε τις δυνητικές χώρες-δωρητές να ανακοινώσουν φιλόδοξες συνεισφορές», αναφέρει η ανακοίνωση. Σύμφωνα με πληροφορίες, η Βραζιλία έχει ζητήσει από την Κίνα και από χώρες-μέλη των BRICS στη Μέση Ανατολή να είναι ανάμεσα στους αρχικούς χρηματοδότες του ταμείου. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων αναμένεται να προέλθει από τις πλούσιες χώρες του βόρειου ημισφαιρίου, που φέρουν και τη μεγαλύτερη ευθύνη για την κλιματική κρίση.
Υπήρξε επίσης αντίδραση απέναντι στην ΕΕ. Η διακήρυξη εξέφρασε λύπη για αυτό που αποκάλεσε «διακριτικά προστατευτικά μέτρα με πρόσχημα τις περιβαλλοντικές ανησυχίες», όπως οι προσαρμογές άνθρακα στα σύνορα και οι πρωτοβουλίες για προώθηση εμπορίου χωρίς αποψίλωση – και τα δύο αποτελούν βασικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν έγινε καμία αναφορά σε χρονοδιάγραμμα για την κατάργηση του πετρελαίου, του άνθρακα και του φυσικού αερίου. Αντίθετα, η διακήρυξη αναγνώρισε ότι «τα ορυκτά καύσιμα θα εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα». Οι BRICS πλέον περιλαμβάνουν μερικούς από τους μεγαλύτερους παραγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου παγκοσμίως, αν και παραμένουν πίσω από την G7 – ιδιαίτερα τις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Αυστραλία – όσον αφορά στα σχέδια για αύξηση της παραγωγής.
Οι ηγέτες των BRICS φαίνεται να είναι περισσότερο ενωμένοι στην απογοήτευσή τους απέναντι στα δύο μέτρα και σταθμά και τις αποκλειστικές πρακτικές. Η αναθεώρηση των κανόνων της παγκόσμιας διακυβέρνησης αποτελεί κεντρικό στόχο της Βραζιλίας, η οποία έχει ζητήσει μεταρρύθμιση του ΟΗΕ ώστε να γίνει «πιο δημοκρατικός, αντιπροσωπευτικός, αποτελεσματικός και αποδοτικός» και να αυξηθεί η εκπροσώπηση των αναπτυσσόμενων χωρών στα βασικά όργανα λήψης αποφάσεων. Το ζήτημα αυτό βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα των BRICS εδώ και χρόνια και ευθυγραμμίζεται εν μέρει με τις πρόσφατες εκκλήσεις επιστημόνων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών για ριζική αλλαγή στις δομές του ΟΗΕ – ιδίως στη διαδικασία για το κλίμα, η οποία πέρυσι επικρίθηκε έντονα ως υπερφορτωμένη με λόμπι ορυκτών καυσίμων και «ανίκανη να επιτελέσει τον σκοπό της».
Ωστόσο, αν η φετινή σύνοδος αποτελεί ένδειξη, το ενδιαφέρον για λογοδοσία ή διαφάνεια στους κόλπους των BRICS είναι ελάχιστο. Την πρώτη μέρα, η πρόσβαση των μέσων ενημέρωσης στις εθνικές αντιπροσωπείες περιορίστηκε αυστηρά. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ήταν απούσες, πιθανώς αποθαρρυμένες από τις σειρές στρατιωτικών οχημάτων με κανόνια νερού και τους εκατοντάδες στρατιώτες στους αποκλεισμένους δρόμους, οπλισμένους με αυτόματα.
Η Βραζιλία, που υπήρξε παραδοσιακά ένθερμη υποστηρίκτρια του πολυμερισμού, προσπάθησε αυτή την εβδομάδα να καλύψει τις ρωγμές εντός και εκτός της συνόδου, αλλά θα βρεθεί αντιμέτωπη με ένα ακόμη μεγαλύτερο ρήγμα στην Cop30, τον Νοέμβριο. Οι προπαρασκευαστικές συνομιλίες στη Βόννη τον περασμένο μήνα λίγο έλειψε να καταρρεύσουν λόγω χρηματοδότησης, καθώς η ΕΕ και άλλες πλούσιες χώρες αρνήθηκαν να καλύψουν το κενό που άφησε η αποχώρηση των ΗΠΑ. Το ζήτημα αυτό – μαζί με τη διεύρυνση των πολεμικών ζωνών – αναμένεται να στοιχειώσει τη σύνοδο στο Μπελέμ, όταν ο παγκόσμιος Νότος ίσως αναρωτηθεί αν η «νέα παγκόσμια τάξη» αποτελεί ευκαιρία ή ψευδαίσθηση.
Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ
