Η καταστροφική ισραηλινή επίθεση στην καρδιά του Ιράν φέρνει το καθεστώς των μουλάδων αντιμέτωπο με μια υπαρξιακή κρίση.
Πέρα από τις ανθρώπινες απώλειες, τα ισραηλινά πλήγματα αποκάλυψαν βαθιές αδυναμίες στον μηχανισμό ασφαλείας που έχει κρατήσει στην εξουσία τον Ανώτατο Ηγέτη Αλί Χαμενεΐ για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες.
Η Τεχεράνη απάντησε την Παρασκευή και το πρωί του Σαββάτου εκτοξεύοντας δεκάδες βαλλιστικούς πυραύλους. Όμως, οι περισσότεροι αναχαιτίστηκαν ή προκάλεσαν ελάχιστες ζημιές. Μία ημέρα νωρίτερα, ισραηλινά μαχητικά είχαν εξαπολύσει αλλεπάλληλα χτυπήματα σε στόχους σε ολόκληρη την ιρανική επικράτεια, πλήττοντας πυρηνικές εγκαταστάσεις και σκοτώνοντας ανώτατους στρατιωτικούς διοικητές και επιστήμονες.
Επώδυνες επιλογές
Η επιχείρηση του Ισραήλ θεωρείται το βαρύτερο πλήγμα στη σύγκρουση που ξεκίνησε στις 7 Οκτωβρίου 2023. Παρά τη φραστική αδιαλλαξία, το Ιράν μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να απαντήσει ισότιμα. Έτσι ο Χαμενεΐ βρίσκεται πλέον αντιμέτωπος με δύσκολες και επώδυνες επιλογές, επισημαίνει σε ανάλυσή της η Wall Street Journal.
Η πολεμική ικανότητα της Ισλαμικής Δημοκρατίας έχει φθαρεί. Η συνέχιση των επιθέσεων ίσως αποτύχει να αποτρέψει νέα ισραηλινά πλήγματα και να οδηγήσει σε ακόμη πιο σφοδρές απώλειες. Επιθέσεις κατά πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα ή κατά αμερικανικών στόχων ενέχουν τον κίνδυνο άμεσης εμπλοκής των ΗΠΑ – κάτι που ο Χαμενεΐ πάντα επεδίωκε να αποφύγει.
Την ίδια ώρα, μια υποχώρηση μέσω πυρηνικής συμφωνίας με την Ουάσινγκτον θα θεωρηθεί προδοσία από τους σκληροπυρηνικούς που στηρίζουν τον ηγέτη και στους οποίους έχει πλέον στηρίξει την πολιτική του επιβίωση.
Στην Τεχεράνη, διαδηλωτές μετά την προσευχή της Παρασκευής κρατούσαν πορτραίτα του Χαμενεΐ και φώναζαν συνθήματα κατά του Ισραήλ. Αλλά η εικόνα του απόλυτου ελέγχου έχει ραγίσει.
Αρχιτέκτονας της επεκτατικής στρατηγικής
Ο ίδιος ο Χαμενεΐ, όπως θυμίζει η WSJ, υπήρξε αρχιτέκτονας της επεκτατικής στρατηγικής του Ιράν στη Μέση Ανατολή, αξιοποιώντας τους Φρουρούς της Επανάστασης και ένα δίκτυο συμμάχων πολιτοφυλακών. Μέσα στο Ιράν έχτισε ένα αστυνομικό κράτος που ανταμείβει τη νομιμοφροσύνη και συντρίβει την αντίσταση. Σήμερα, όμως, ο 85χρονος ηγέτης δίνει μάχη όχι για να επεκτείνει την επιρροή του, αλλά για να σώσει το ίδιο το οικοδόμημά του.
«Αν είναι ειλικρινής με τον εαυτό του, θα παραδεχθεί πως έχει χάσει», λέει ο καθηγητής Άφσον Οστόβαρ. «Το πλοίο που κυβερνούσε έχει προσαράξει.»
Το Ιράν επεδείκνυε ισχύ, αλλά δεν είχε ποτέ δοκιμαστεί σε πόλεμο τέτοιας έντασης. Αυτό άλλαξε μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, που προκάλεσε την ισραηλινή αντεπίθεση. Από τότε, το Ισραήλ έχει σκοτώσει σχεδόν δώδεκα ανώτατους Ιρανούς στρατηγούς –ανάμεσά τους τον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων, τον επικεφαλής των Φρουρών και τον υπεύθυνο του πυραυλικού προγράμματος. Παράλληλα, εξουδετέρωσε τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ, ενώ ο Άσαντ στη Συρία –τρίτος πυλώνας της ιρανικής επιρροής– ανατράπηκε τον Δεκέμβριο.
Οι ισραηλινές υπηρεσίες ασφαλείας φαίνεται πως έχουν διεισδύσει βαθιά στο ιρανικό κράτος. Σύμφωνα με Ισραηλινό αξιωματούχο, μέρος των επιθέσεων σε αντιαεροπορικά συστήματα και εκτοξευτές πυραύλων πραγματοποιήθηκε με εκρηκτικά drones και κατευθυνόμενα όπλα που είχαν περάσει εντός Ιράν από πράκτορες της Μοσάντ.
Ανώτατα στελέχη του ιρανικού στρατού χτυπήθηκαν στα σπίτια τους, γεγονός που υποδηλώνει επικίνδυνη αυτοπεποίθηση ή και αμέλεια. «Δεν είναι δυνατόν να μην τους είχαν μεταφέρει σε ασφαλείς τοποθεσίες», σχολιάζει ο αναλυτής Χαμιντρεζά Αζίζι.
Αν ο στόχος του Νετανιάχου είναι η εξουδετέρωση του στρατιωτικού σκέλους του πυρηνικού προγράμματος και η ανατροπή του καθεστώτος, όπως λένε πολλοί ειδικοί, τότε ίσως αυτό που ζούμε να είναι μόνο η αρχή.
Ο ίδιος ο Χαμενεΐ εμφανιζόταν ως εγγυητής της ασφάλειας. Παρά την καταπίεση, το ιρανικό καθεστώς είχε καταφέρει για δεκαετίες να προστατεύσει τη χώρα από τις φλόγες των πολέμων που κατέκαψαν τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Τώρα, όμως, η προστατευτική αυτή «ομπρέλα» καταρρέει.
Από το 2010 έως το 2012, τέσσερις Ιρανοί πυρηνικοί επιστήμονες σκοτώθηκαν εντός Ιράν – η Τεχεράνη κατηγόρησε το Ισραήλ. Το 2020, ο πατέρας του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, Μοχσέν Φαχριζαντέχ, σκοτώθηκε σε φονική ενέδρα με τηλεκατευθυνόμενο πολυβόλο. Από την 7η Οκτωβρίου 2023 και μετά, οι απώλειες αυξάνονται εκθετικά.
Το όπλο της καταστολής
Παρότι η ιρανική κοινωνία δείχνει θυμωμένη, δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα εξέγερση. Όπως επισημαίνει ο Οστόβαρ, το καθεστώς έχει ακόμα ένα δυνατό όπλο: την καταστολή. «Το Ιράν μπορεί να μη μπορεί πια να πολεμήσει τους εχθρούς του, αλλά σίγουρα μπορεί να πολεμήσει τον ίδιο του τον λαό».
Στο εξωτερικό, η στρατηγική του Ιράν έχει σχεδόν καταρρεύσει. Οι πολιτοφυλακές-δορυφόροι έχουν εξουδετερωθεί. Οι δύο απόπειρες μαζικών πυραυλικών επιθέσεων απέτυχαν.
Κι όμως, το καθεστώς δυσκολεύεται να στραφεί στη διπλωματία. Οι σκληροπυρηνικοί που περιβάλλουν τον Χαμενεΐ απαιτούν αντίποινα και υπερηφάνεια, όχι υποχωρήσεις. Οι διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα –που επρόκειτο να ξαναρχίσουν την Κυριακή– φαίνονται πλέον αβέβαιες.
Ο Χαμενεΐ μοιάζει παγιδευμένος ανάμεσα στον ολοκληρωτικό πόλεμο και την άνευ όρων παράδοση. Και μέσα στο καθεστώς, όλοι καταλαβαίνουν πια πως ό,τι κι αν επιλέξει… το Ισραήλ δεν πρόκειται να σταματήσει.
