Δύο στιγμές που θεωρήθηκαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου γέννησαν αυταπάτες, στρατηγικά κενά και μια νέα εποχή ισχύος για τη Ρωσία. Και στις δύο αυτές στιγμές, το ημερολόγιο έγραφε 12 Ιουνίου.
Βερολίνο, 12 Ιουνίου 1987:
Στην καρδιά της Ευρώπης, στην Πύλη του Βρανδεμβούργου, ο Ρόναλντ Ρέιγκαν στέκεται μπροστά σε ένα από τα πιο φορτισμένα σύμβολα του 20ού αιώνα και απευθύνεται στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ:
«Κύριε Γκορμπατσόφ, γκρεμίστε αυτό το τείχος!». Η Δύση πανηγυρίζει. Η φράση γίνεται προφητεία: δύο χρόνια αργότερα, το Τείχος του Βερολίνου όντως πέφτει. Η Γερμανία ενοποιείται. Η Σοβιετική Ένωση αρχίζει να διαλύεται. Ο Ψυχρός Πόλεμος μοιάζει να τελειώνει.
Μόσχα, 12 Ιουνίου 1990: Η διακήρυξη της εθνικής κυριαρχίας
Τρία χρόνια μετά, στο Ανώτατο Σοβιέτ της Μόσχας, η Ρωσική Ομοσπονδία ανακηρύσσει την κρατική της κυριαρχία. Η 12η Ιουνίου γίνεται εθνική εορτή της νέας Ρωσίας.
Ο Μπόρις Γέλτσιν υπόσχεται δημοκρατία και οικονομική απελευθέρωση. Οι πλατείες γεμίζουν από πολίτες που πιστεύουν ότι μια νέα εποχή αρχίζει.
Δύο 12ες Ιουνίου, σε απόσταση τριών ετών. Φαινομενικά, δύο βήματα προς το ίδιο μέλλον: περισσότερη ελευθερία, λιγότερη ένταση, σταθερότητα. Μόνο που η Ιστορία είχε άλλα σχέδια.
Η δεκαετία του ’90: υπόσχεση και κατάρρευση
Η «νέα Ρωσία» της δεκαετίας του ’90 δεν εκπληρώνει τις ελπίδες. Η οικονομία καταρρέει, η φτώχεια και το έγκλημα εκτοξεύονται, οι κρατικές δομές αποδομούνται. Οι μεταρρυθμίσεις εφαρμόζονται βίαια, με την υποστήριξη δυτικών συμβούλων, αλλά χωρίς δίχτυ κοινωνικής προστασίας.
Παράλληλα, το ΝΑΤΟ δεν σταματά να επεκτείνεται. Από το 1999 και μετά, σειρά κρατών του πρώην ανατολικού μπλοκ εισέρχονται στη Συμμαχία.
Η Μόσχα το ερμηνεύει ως περικύκλωση, ως ασφυξία. Η υπόσχεση ότι «δεν θα προχωρήσετε ούτε μια ίντσα ανατολικά» — που ορισμένοι δυτικοί αξιωματούχοι φέρονται να είχαν δώσει το 1990 — μοιάζει να αγνοείται.
Η επιστροφή της Ρωσίας: ενέργεια, σιτηρά, ισχύς
Το 2000, ο Βλαντίμιρ Πούτιν αναλαμβάνει την εξουσία και βάζει τέλος στη ρωσική αδυναμία. Μέσα σε δύο δεκαετίες, η Ρωσία αποκτά στρατηγική ενεργειακή κυριαρχία, γίνεται κορυφαία εξαγωγική δύναμη στα σιτηρά και επιστρέφει ως παίκτης σε Μέση Ανατολή, Καύκασο και Αφρική.
Πολιτικά, η Ρωσία απομακρύνεται από τη Δύση. Αλλά δεν «απέτυχε». Ανέκαμψε. Δεν έγινε ποτέ «δεύτερη Αμερική» – έγινε όμως αυτό που η ίδια θεωρεί εαυτό της: δύναμη που λογοδοτεί μόνο στον εαυτό της.
Από την Κριμαία στην Ουκρανία – και στον νέο Ψυχρό Πόλεμο
Η ένταση με τη Δύση κλιμακώνεται: πόλεμος στη Γεωργία το 2008, προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, εισβολή στην Ουκρανία το 2022. Η Ευρώπη πληρώνει το τίμημα με ανασφάλεια, ενεργειακή κρίση και φόβο γενίκευσης.
Τρία χρόνια μετά, το 2025, ο πόλεμος μαίνεται ακόμη. Ο κόσμος δεν έχει ξαναβρεθεί τόσο κοντά σε μια πυρηνική ρωγμή μετά την κρίση της Κούβας.
Με την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, δημιουργήθηκαν προσδοκίες για γρήγορο τερματισμό του πολέμου. Οι δύο πλευρές γνωρίζονται από παλιά. Όμως, μέχρι στιγμής, δεν έχει επιτευχθεί εκεχειρία ούτε ουσιαστική συμφωνία. Οι συνομιλίες υπάρχουν, αλλά το χάσμα παραμένει. Και ο υπόλοιπος κόσμος μένει να περιμένει. Και να ελπίζει.
Η Ιστορία επιστρέφει – γιατί ποτέ δεν έφυγε
Η 12η Ιουνίου είχε κάποτε συμβολίσει το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Σήμερα θυμίζει πώς οι ελπίδες μετατρέπονται σε ψευδαισθήσεις όταν η γεωπολιτική λογική του μηδενικού αθροίσματος επιστρέφει. Η Ρωσία δεν ηττήθηκε – άλλαξε στρατηγική. Και ο κόσμος που γεννήθηκε μετά το 1989 είναι, τελικά, πολύ πιο εύθραυστος απ’ όσο νομίζαμε.
Η Ιστορία, λένε, επαναλαμβάνεται. Όχι όμως σαν φάρσα. Σαν δύναμη που δεν συγχωρεί τα κενά στρατηγικής.
