Ημέρα Κυριακή και βρίσκομαι στο αεροδρόμιο της Βιέννης. Στα εστιατόρια και καφετέριες δεκάδες ταξιδιώτες περιμένουν την πτήση τους απολαμβάνοντας ένα σνακ. Τα ψυγεία γεμάτα με πλαστικά μπουκάλια. Τα ράφια αδειάζουν και ξαναγεμίζουν όπως και οι κάδοι απορριμμάτων.
Δίπλα στις καφετέριες, μια ουρά έχει δημιουργηθεί που κινείται αργά. Δεν θα είναι πάνω από 10 άτομα. Κάθε τόσο όμως έρχονται άνδρες, γυναίκες, νέοι, ηλικιωμένοι, Ευρωπαίοι και Ασιάτες. Δύσκολα μπορεί κανείς να ομαδοποιήσει την περίεργη αυτή ουρά, εκτός από τον λόγο που βρίσκονται εκεί: στο τέλος της ουράς υπάρχει ο ψύκτης. Εκεί θα ξαναγεμίσουν μπουκάλια και παγούρια πολλών χρήσεων. Ίσως αυτοί γνωρίζουν κάτι για το οποίο οι υπόλοιποι αδιαφορούν. Παραδείγματος χάριν, ότι η παραγωγή πλαστικών σε παγκόσμιο επίπεδο φτάνει τα 400 εκατομμύρια μετρικούς τόνους ετησίως. Σχεδόν 600 δισεκατομμύρια πλαστικά μπουκάλια νερού ετησίως. Πολλά καταλήγουν στις ακτές και τη θάλασσα, κυρίως τα μίας χρήσης μπουκάλια, δοχεία, ποτήρια και καλαμάκια. Το 2021, οι πολίτες της ΕΕ πέταξαν κατά μέσο όρο 36,1 κιλά απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών ο καθένας, με τον όγκο των απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών ανά κάτοικο να έχει αυξηθεί κατά περίπου 29% (+8,1 κιλά ανά άτομο) μέσα στα τελευταία 10 χρόνια. Περίπου 22 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού καταλήγουν στο έδαφος, τα ποτάμια και τους ωκεανούς, ενώ η διαρροή πλαστικού προβλέπεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2060. Το 2021, οι εξαγωγές αποβλήτων της ΕΕ προς τρίτες χώρες – όπως Τουρκία, Ινδία και Αίγυπτο – ανήλθαν σε 33 εκατομμύρια τόνους, μεταξύ αυτών και πολλά πλαστικά απορρίμματα.
Το πρόβλημα των πλαστικών δεν σταματάει στα απορρίμματα. Το 2019, η παραγωγή και μετατροπή των πλαστικών από ορυκτά καύσιμα, ευθύνεται για 1,8 δισεκατομμύρια τόνους εκπομπών αερίων θερμοκηπίου – το 3,4% των παγκόσμιων εκπομπών. Προβλέπεται ότι μέχρι το 2060, οι εκπομπές από τον κύκλο ζωής των πλαστικών θα υπερδιπλασιαστούν, φτάνοντας τους 4,3 δισεκατομμύρια τόνους εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Συμβάλλοντας σημαντικά στη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα που έχει φτάσει τα 424.61 ppm (μέρη ανά εκατομμύριο) όταν τα 350 ppm θεωρούνται από τους επιστήμονες και τους ειδικούς ως ένα ασφαλές όριο όπως και ο περιορισμός (όνειρο;) της υπερθέρμανσης του πλανήτη στον ενάμιση βαθμό κελσίου, σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, τον στόχο που έθεσε η Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή. Τα πλαστικά μπουκάλια που δεν καταναλώθηκαν και δεν πετάχτηκαν από την ουρά που στεκόταν στον ψύκτη, είναι μια σταγόνα στον ωκεανό θα πει κανείς, λαμβάνοντας υπόψιν την ανθρακική συμβολή των αερομεταφορών που φτάνει το 2-3% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Στο πρόσφατο Συνέδριο του Συλλόγου Αποφοίτων στο Κολλέγιο Αθηνών, που συμμετείχα, με τίτλο “Περιβάλλον, Κλιματική Αλλαγή και Ενέργεια: Οι Προκλήσεις και οι Αντιφάσεις”, μία ομάδα μαθητών του Κολλεγίου παρουσίασαν το οικολογικό τους αποτύπωμα με βάση το εργαλείο υπολογισμού της ιστοσελίδας pslifestile.gr. Τα αποτελέσματα δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά: με ευρωπαϊκό στόχο τα 2500 kgCO2e μέχρι το 2030 και μηδενικές εκπομπές (net-zero) μέχρι το 2050, ο μέσος όρος στην Ελλάδα είναι 7300 kgCO2e, με τον μέσο όρο των μαθητών του Κολλεγίου στα 17808 kgCO2e. Αποφάσισα να το δοκιμάσω και εγώ. Τα μαθηματικά ήταν επίσης, άκρως ενοχλητικά, όμως αισιόδοξα: το οικολογικό μου αποτύπωμα δεν ήταν πολύ διαφορετικό, με το 85% περίπου να αφορά στις μετακινήσεις, κυρίως τα αεροπορικά ταξίδια. Αν και μια άβολη αλήθεια, με χαροποίησε ιδιαίτερα. Διότι μειώνοντας τα ετήσια ταξίδια και κάνοντας μικρές προσαρμογές σε μια ήδη vegan διατροφή και ένα οικονόμο lifestyle, θα μπορούσα σχετικά εύκολα να μειώσω το ανθρακικό μου αποτύπωμα στα 3000 kgCO2e φέρνοντάς με πολύ κοντά στους ευρωπαϊκούς στόχους.
Υπάρχει λόγος; Φυσικά! Διότι, όπως σε κάθε απόλαυση έρχεται στο τέλος και η ‘λυπητερή’, δηλαδή η ώρα να πληρώσουμε, έτσι και τώρα και εδώ στην Ελλάδα, αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι το γλέντι τελειώνει και καλούμαστε να πληρώσουμε και εμείς σαν χώρα, όσο μικρή και αν θεωρούμε τον εαυτό μας. Πώς; Με έργα απορρόφησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, για παράδειγμα, όπως το έργο της αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα στον Κόλπο της Καβάλας. Με 70000 κατοίκους και πάνω από ένα εκατομμύριο τουρίστες κάθε χρόνο, στηρίζοντας πάνω από 1000 επιχειρήσεις καταλυμάτων και εστίασης και ουσιαστικά συμβάλλοντας κατά 25% στην τοπική οικονομία, κατατάσσοντας την Καβάλα δεύτερη μετά τη Θεσσαλονίκη σε έσοδα από τον τουρισμό. Έτσι δεν πρέπει να μας εκπλήσσει η αντίδραση της τοπικής κοινωνίας σε ένα τέτοιο έργο με περιβαλλοντικό ρίσκο. Ο στόχος είναι η αποθήκευση 1 έως 3 εκατ. τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως στον Κόλπο της Καβάλας για 25 χρόνια, θέτοντας ερωτήματα και προβληματισμούς σχετικά με την αύξηση της τρωτότητας της περιοχής και τις συνέπειες για την τοπική κοινωνία, τον τουρισμό και την τοπική οικονομία, καθώς και της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης και ενδεχόμενης καταστροφής προστατευόμενων θαλάσσιων οικοσυστημάτων σε περίπτωση διαρροών ή και σεισμών.
Παλαιότερα οι κάτοικοι ξεσηκώνονταν για τις χωματερές δίπλα στο σπίτι τους. Πρόσφατα για τα ΧΥΤΑ. Σήμερα για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα και πιθανόν αύριο για τα εργοστάσια παραγωγής πυρηνικής ενέργειας και τα πλοία που θα λειτουργούν με πυρηνική ενέργεια για τη μεταφορά αγαθών και επιβατών με μηδενικούς ρύπους διοξειδίου του άνθρακα. Όσο οι καταναλωτικές μας συνήθειες αυξάνονται, έτσι θα αυξάνεται και το πεδίο εφαρμογής των νέων τεχνολογιών και το περιβαλλοντικό τους ρίσκο. Και πιθανόν, να ανακαλύψουμε ότι ολοένα η εφαρμογή τους ή οι επιπτώσεις τους θα πλησιάζουν όλο και πιο κοντά και στη δική μας γειτονιά.
Δεν χωράει αμφιβολία, ότι και αυτή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, δεν έχουμε και πολλούς λόγους να γιορτάζουμε. Μάλλον, έχουμε λόγους να ανησυχούμε και να αρχίσουμε να μετράμε τις συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις και προσδοκίες μας που διογκώνουν την κλιματική κρίση. Ίσως η ημέρα αυτή είναι μια καλή ευκαιρία να σκεφτούμε το τίμημα και τις νέες περιβαλλοντικές προκλήσεις, που όπως δείχνουν τα πράγματα, θα βρίσκουν αντίθετες όλο και περισσότερες ομάδες της τοπικής κοινωνίας – πιθανόν, κάποια στιγμή και εμάς τους ίδιους. Ένα πάντως είναι το σίγουρο: οι τεχνολογικές εξελίξεις εξεύρεσης λύσεων δεν θα σταματήσουν αν δεν μειωθεί το πρόβλημα της υπερκατανάλωσης και σπατάλης που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Με άλλα λόγια, η λύση είναι στο χέρι μας. Και αυτός ίσως είναι ένας λόγος να είμαστε αισιόδοξοι στη φετινή Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος.
* Ο Ηλίας Μεσσίνας είναι αρχιτέκτονας, πολεοδόμος και συγγραφέας βιβλίων για τον αειφορικό σχεδιασμό και την πολιτιστική κληρονομιά. Δημιουργός του Ecoweek.
