Το Facebook και το Instagram, με περισσότερους από 3 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες καθημερινά, έχουν εξελιχθεί σε πυρήνα του διαδικτυακού εγκλήματος, σύμφωνα με ρυθμιστικές αρχές, τράπεζες, πρώην εργαζόμενους της Meta και εσωτερικά έγγραφα που αποκάλυψε η Wall Street Journal.
Από απάτες με προϊόντα που δεν αποστέλλονται ποτέ, μέχρι παγίδες με δήθεν διαγωνισμούς γνωστών εταιρειών, οι πλατφόρμες της Meta χρησιμοποιούνται από διεθνή εγκληματικά δίκτυα για να παγιδεύουν ανυποψίαστους χρήστες – την ώρα που η ίδια η εταιρεία διστάζει να βάλει φρένο, φοβούμενη απώλεια διαφημιστικών εσόδων.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Έντγκαρ Γκούζμαν, που εδώ και σχεδόν δύο χρόνια, δέχεται οργισμένες κλήσεις από πελάτες που νομίζουν ότι έχουν ανταποκριθεί σε δικές του διαφημίσεις στο Instagram και στο Facebook. Ή τουλάχιστον, έτσι πιστεύουν οι ίδιοι ότι ήταν.
Ο Γκούζμαν είναι ιδιοκτήτης της επιχείρησης “Half-Off Wholesale”, που πουλάει προϊόντα βελτίωσης κατοικίας και κηπουρικά είδη σε μεγάλες ποσότητες από μια αποθήκη στα προάστια της Ατλάντα. Στις διαδικτυακές αγγελίες εμφανίζονται προσφορές με δελεαστικές εκπτώσεις που κάνουν τους κυνηγούς ευκαιριών να «τσιμπήσουν»: για παράδειγμα, μια παλέτα με ηλεκτρικά εργαλεία για μόλις 29 δολάρια ή κουτιά με επιστραφέντα προϊόντα της Amazon σε δημοπρασία που ξεκινά από 1 δολάριο.
Όταν όμως οι ανυποψίαστοι πελάτες στέλνουν τα χρήματά τους, τα προϊόντα ποτέ δεν φτάνουν. Όσοι τηλεφωνούν στον Γκούζμαν για να διαμαρτυρηθούν, ακούν από τον ίδιο τα κακά νέα: έχουν πέσει θύματα απάτης. «Το χειρότερο είναι πως εμείς πρέπει να τους εξηγήσουμε ότι έχουν εξαπατηθεί — κι εμείς δεν κάνουμε καν πωλήσεις μέσω διαδικτύου», λέει ο Γκούζμαν, σημειώνοντας ότι τα παράπονα πελατών για αυτές τις απάτες αμαυρώνουν τη φήμη της πραγματικής του επιχείρησης με αρνητικές αξιολογήσεις στο ίντερνετ. «Συνεχίζουμε να αναφέρουμε αυτές τις ψεύτικες σελίδες στη Meta, αλλά δεν γίνεται απολύτως τίποτα».
Η περίπτωση του Γκούζμαν δεν είναι μοναδική.
Στον πυρήνα της διαδικτυακής απάτης
Η Meta Platforms – μητρική εταιρεία του Facebook και του Instagram – αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο σε θεμέλιο λίθο της διαδικτυακής οικονομίας απάτης, σύμφωνα με ρυθμιστικές αρχές, τράπεζες και εσωτερικά έγγραφα της εταιρείας που είδε η Wall Street Journal.
Σύμφωνα με άτομο που γνωρίζει τα δεδομένα της υπηρεσίας πληρωμών Zelle, σχεδόν το ήμισυ όλων των αναφερόμενων περιστατικών απάτης μέσω Zelle στην JPMorgan Chase (μία από τις ιδιοκτήτριες τράπεζες του Zelle) μεταξύ καλοκαιριού 2023 και 2024 συνδέονταν με δραστηριότητα στις πλατφόρμες της Meta.
Το Zelle είναι πλατφόρμα άμεσων πληρωμών μεταξύ ιδιωτών, που ανήκει σε αρκετούς τραπεζικούς κολοσσούς, συμπεριλαμβανομένης της JPMorgan – της μεγαλύτερης τράπεζας των ΗΠΑ – και της Wells Fargo. Αντίστοιχα υψηλά ποσοστά απάτης που ξεκινούν από το περιβάλλον της Meta έχουν καταγράψει και άλλες τράπεζες που χρησιμοποιούν το Zelle, σύμφωνα με πηγές που γνωρίζουν τα σχετικά στοιχεία.
Ρυθμιστικές αρχές στη Βρετανία και στην Αυστραλία έχουν διαπιστώσει παρόμοια επίπεδα απάτης που πηγάζουν από τις πλατφόρμες της Meta. Μια εσωτερική ανάλυση της Meta το 2022 – όπως περιγράφεται σε εταιρικά έγγραφα – κατέληγε ότι το 70% των νέων διαφημιστών που ήταν ενεργοί εκείνη την περίοδο προωθούσαν απάτες, παράνομα προϊόντα ή άλλου είδους «χαμηλής ποιότητας» περιεχόμενο.
Χιλιάδες πλαστές διαφημίσεις από διεθνή κυκλώματα
Στην περίπτωση του Γκούζμαν, μια αναζήτηση στην βιβλιοθήκη διαφημίσεων της Meta την περασμένη άνοιξη αποκάλυψε πως πάνω από 4.400 διαφορετικές διαφημίσεις που ανέφεραν τη διεύθυνση της επιχείρησής του είχαν προβληθεί στις πλατφόρμες της Meta μέσα στο τελευταίο έτος. Από αυτές, μόλις οι 15 προέρχονταν από την πραγματική επιχείρηση του Γκούζμαν.
Τα στοιχεία των λογαριασμών που κρύβονταν πίσω από τις ψεύτικες σελίδες δείχνουν ότι οι απατεώνες δρούσαν από χώρες όπως η Κίνα, η Σρι Λάνκα, το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες. Οι σελίδες αυτές χρησιμοποιούσαν κλεμμένες φωτογραφίες από την αποθήκη του Half-Off Wholesale και εμφάνιζαν τη διεύθυνσή του, ώστε να φαίνονται νόμιμες.
Με πάνω από 3 δισεκατομμύρια ημερήσιους χρήστες στις πλατφόρμες της, η Meta εδώ και χρόνια αντιμετωπίζει περιστατικά απάτης. Όμως, η κατάσταση έχει επιδεινωθεί: η άνθηση των κρυπτονομισμάτων, η εξάπλωση της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης και η δράση τεράστιων εγκληματικών δικτύων με έδρα τη Νοτιοανατολική Ασία έχουν εκτινάξει το πρόβλημα σε νέα κλίμακα.
Πρώην και νυν εργαζόμενοι της Meta επισημαίνουν ότι τα τελευταία χρόνια έχουν επανειλημμένα κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για το τεράστιο αυτό πρόβλημα.
Διστακτικότητα απέναντι στους κερδοφόρους διαφημιστές
Στελέχη και εργαζόμενοι αναφέρουν ότι η Meta διστάζει να επιβάλει εμπόδια στους πελάτες που αγοράζουν διαφημίσεις – τους ίδιους πελάτες που συνέβαλαν πέρυσι σε αύξηση 22% των διαφημιστικών εσόδων, τα οποία ξεπέρασαν τα 160 δισ. δολάρια. Ακόμα και όταν αποδεικνύεται ότι κάποιοι χρήστες έχουν ιστορικό επαναλαμβανόμενης εξαπάτησης, η Meta δυσκολεύεται να τους αποκλείσει πλήρως από τις πλατφόρμες της.
Χαρακτηριστικά, ένα εσωτερικό έγγραφο στα τέλη του 2024 – που εξέτασε η Wall Street Journal – δείχνει ότι η εταιρεία επιτρέπει σε έναν διαφημιζόμενο να συγκεντρώσει από 8 έως 32 αυτοματοποιημένα “χτυπήματα” («strikes») για οικονομική απάτη πριν απαγορευτεί ο λογαριασμός του. Ακόμη και σε περιπτώσεις όπου υπάλληλοι της Meta επισημαίνουν προσωπικά το πρόβλημα και ζητούν δράση, το όριο των παραβάσεων που ανέχεται η εταιρεία πέφτει μόνο σε 4 έως 16 “strikes” – παραμένει δηλαδή υψηλό.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, η πλατφόρμα Marketplace του Facebook – η ψηφιακή αγορά μεταχειρισμένων ειδών – αποτελεί μια επιπλέον εστία προβλημάτων. Σε λιγότερο από δέκα χρόνια από τη δημιουργία του, το Marketplace ξεπέρασε σε χρήση ακόμη και το Craigslist, καθιστώντας το το δημοφιλέστερο σημείο για δωρεάν μικρές αγγελίες στο διαδίκτυο. Ωστόσο, το μοντέλο απευθείας συναλλαγών μεταξύ χρηστών που προσφέρει το έχει μετατρέψει και σε αγαπημένο πεδίο δράσης απατεώνων, οι οποίοι εκμεταλλεύονται την πλατφόρμα για να στήνουν παγίδες σε ανυποψίαστους αγοραστές.
Απάτες με…κουτάβια
Σε μια πρόσφατη αναζήτηση για «κουτάβια» στο Facebook, επί αρκετές ημέρες εμφανίζονταν χιλιάδες διαφημίσεις. Οι περισσότερες δεν ανέφεραν καμία σχέση με επίσημο εκτροφέα ή αναγνωρισμένη ομάδα διάσωσης, παρότι κάτι τέτοιο απαιτείται ρητά από τους κανονισμούς της πλατφόρμας.
Υπήρχαν δεκάδες ενδείξεις απάτης: πολλές αγγελίες έφεραν τα κλασικά χαρακτηριστικά των scam, όπως κλεμμένες φωτογραφίες συγκεκριμένων κουταβιών και περιγραφές που διαβεβαίωναν ότι ο πωλητής βρίσκεται “κοντά σας”, ενώ στην πραγματικότητα η δραστηριότητα εντοπιζόταν στο Καμερούν της Αφρικής.
Η τράπεζα JPMorgan Chase, σύμφωνα με πρόσωπο που έχει γνώση του ζητήματος, έχει επανειλημμένα εκφράσει ανησυχίες προς τη Meta για τον ανεπαρκή έλεγχο τέτοιων απατών στην πλατφόρμα της. Το ίδιο πρόσωπο ανέφερε ότι πρόσφατα παρατηρείται μια σχετική βελτίωση στον όγκο των απατών που αποδίδονται στη Meta, έπειτα από κινήσεις της εταιρείας.
Πράγματι, την περίοδο αυτή τόσο η Meta όσο και το ίδιο το Zelle άρχισαν να εκδίδουν προειδοποιήσεις προς τους χρήστες τους, ενημερώνοντάς τους για τον κίνδυνο εξαπάτησης στις συναλλαγές από άτομο σε άτομο.
Η επίσημη θέση της Meta
Εκπρόσωπος της Meta αναγνωρίζει ότι η εταιρεία βρίσκεται αντιμέτωπη με «μια επιδημία απάτης», η οποία μάλιστα έχει εξελιχθεί σε εύρος και πολυπλοκότητα τα τελευταία χρόνια, τροφοδοτούμενη από διασυνοριακά εγκληματικά δίκτυα.
«Καθώς αυτή η απατηλή δραστηριότητα έχει γίνει πιο επίμονη και εξελιγμένη, το ίδιο συμβαίνει και με τις δικές μας προσπάθειες αντιμετώπισής της», δήλωσε ο εκπρόσωπος. Πρόσθεσε ότι η Meta δοκιμάζει τη χρήση τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου, εισάγει προειδοποιήσεις προς τους χρήστες στις πλατφόρμες της και οικοδομεί συνεργασίες με τράπεζες και εταιρείες τεχνολογίας, «αφού αυτό το έγκλημα επηρεάζει πολλές βιομηχανίες και διαπερνά διάφορες πτυχές της κοινωνίας».
Την ίδια στιγμή, η Meta έχει υποστηρίξει σε δικαστικές διαδικασίες στις ΗΠΑ ότι δεν φέρει νομική ευθύνη να αντιμετωπίσει το φαινόμενο. «Η φερόμενη πλημμελής εφαρμογή των πολιτικών ελέγχου της Meta δεν μπορεί να θεμελιώσει ευθύνη για την εταιρεία», έγραψε η Meta πέρυσι σε αίτημα προς ομοσπονδιακό δικαστήριο για απόρριψη αγωγής που την κατηγορούσε για αμέλεια στην αφαίρεση ψεύτικων διαφημίσεων κρυπτονομισμάτων. Η εταιρεία πρόσθεσε ότι «δεν οφείλει καθήκον στους χρήστες της» να αντιμετωπίσει την απάτη στις πλατφόρμες της.
Ο εκπρόσωπος της Meta διευκρίνισε πάντως ότι η εταιρεία καταβάλλει προσπάθειες για την αντιμετώπιση του προβλήματος. «Φυσικά και δεν θέλουμε δόλια δραστηριότητα στην πλατφόρμα μας – και τίποτε σε αυτή τη δήλωση, που αποτελεί λεπτό νομικό επιχείρημα, δεν θα έπρεπε να εκληφθεί διαφορετικά», είπε, αναφερόμενος στη νομική θέση της Meta.
