Την αίσθηση της παρουσίας «φαντασμάτων» κατάφεραν να δημιουργήσουν ερευνητές του EPFL, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της σύγχρονης νευροεπιστήμης.
Όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του École polytechnique fédérale de Lausanne, τα φαντάσματα «υπάρχουν μόνο στο μυαλό μας, και ξέρουμε πού να τα αναζητήσουμε». Στο επίκεντρο της έρευνας βρίσκεται η αλλόκοτη αίσθηση μιας «παρουσίας» που βιώνουν ασθενείς με νευρολογικές ή ψυχιατρικές διαταραχές.
Στις 29 Ιουνίου του 1970, ο ορειβάτης Ράινχολντ Μέσντερ βίωσε μια παράξενη εμπειρία. Εξιστορώντας την κάθοδό του από την κορυφή του Νάνγκα Παρμπάτ με τον αδελφό του, εξαντλημένος και επηρεασμένος από την έλλειψη οξυγόνου, θυμάται ότι «ξαφνικά υπήρχε και ένας τρίτος ορειβάτης μαζί μας…λίγο στα δεξιά μου, μερικά βήματα πίσω μου, λίγο εκτός του οπτικού μου πεδίου».
Η παρουσία ήταν αόρατη, αλλά ήταν εκεί. Ιστορίες τέτοιου είδους έχουν αφηγηθεί κατά καιρούς ορειβάτες, εξερευνητές και επιζώντες ατυχημάτων, καθώς και άτομα που έχουν χηρέψει, αλλά και ασθενείς που πάσχουν από νευρολογικές ή ψυχιατρικές διαταραχές. Περιγράφουν μία παρουσία την οποία μπορούν να αισθανθούν αλλά όχι να δουν, έναν «φύλακα άγγελο» ή έναν «δαίμονα»- ανεξήγητο, απατηλό και επίμονο.
Η ερευνητική ομάδα του Όλαφ Μπλάνκε στο EPFL κατάφερε να αποκαλύψει το «φάντασμα», αναδημιουργώντας την αίσθηση μιας παρουσίας στο εργαστήριο και παρέχοντας μια απλή εξήγηση για αυτό: ειδικότερα, επέδειξαν ότι η αίσθηση της παρουσίας προκύπτει από την αλλαγή των αισθητικοκινητικών εγκεφαλικών σημάτων που εμπλέκονται στην αντίληψη του εαυτού μας ενσωματώνοντας πληροφορίες για τις κινήσεις μας και τη θέση μας στον χώρο. Σε πείραμα η ομάδα του Μπλάνκε παρενέβη στη ροή αισθητικοκινητικών πληροφοριών στους συμμετέχοντες με τέτοιο τρόπο που οι εγκέφαλοί τους δεν αντιλαμβάνονταν πλέον αυτά τα σήματα ως δικά τους, δηλαδή του σώματός τους, αλλά τα «ερμήνευαν» ως αυτά κάποιου άλλου.
Η δουλειά των ερευνητών του EPFL δημοσιεύτηκε στο Current Biology. Σε πρώτη φάση αναλύθηκαν οι εγκέφαλοι 12 ασθενών με νευρολογικές διαταραχές (κυρίως επιληψία), οι οποίοι είχαν βιώσει τέτοιες εμπειρίες. Ανάλυση MRI των εγκεφάλων τους αποκάλυψε παρεμβολές σε τρεις περιοχές, οι οποίες εμπλέκονταν στην αντίληψη του εαυτού, την κίνηση και την αίσθηση της θέσης στον χώρο και συνδυαστικά συνεισφέρουν στην επεξεργασία σημάτων πολλαπλών αισθήσεων.
Οι επιστήμονες πραγματοποίησαν ένα πείραμα «παραφωνίας», με τους συμμετέχοντες με δεμένα τα μάτια να κάνουν κινήσεις με το χέρι τους μπροστά από το σώμα τους. Πίσω τους, μια ρομποτική συσκευή αναπαρήγαγε τις κινήσεις τους, ακουμπώντας τους στην πλάτη σε πραγματικό χρόνο. Το αποτέλεσμα αποτελεί ένα είδος ασυμφωνίας όσον αφορά στον χώρο, αλλά εξαιτίας της συγχρονισμένης κίνησης του ρομπότ ο εγκέφαλος μπορεί να προσαρμοστεί και να προβεί σε «διορθώσεις». Στη συνέχεια οι ερευνητές εισήγαγαν μία χρονική καθυστέρηση μεταξύ της κίνησης του συμμετέχοντος και του αγγίγματος του ρομπότ. Υπό αυτές τις συνθήκες, μέσω της παραμόρφωσης της αντίληψης του χώρου και του χρόνου, επετεύχθη η δημιουργία της αίσθησης «φαντάσματος».
Οι συμμετέχοντες δεν γνώριζαν τον σκοπό του πειράματος. Μετά από περίπου τρία λεπτά αγγιγμάτων με καθυστέρηση, οι ερευνητές τους ρώτησαν τι ακριβώς ένιωθαν. Αρκετοί εξ αυτών ανέφεραν μία ισχυρή «αίσθηση παρουσίας», απαριθμώντας μέχρι και τέσσερα «φαντάσματα». «Για κάποιους η αίσθηση ήταν τόσο ισχυρή που ζήτησαν να σταματήσει το πείραμα» αναφέρει ο Τζιούλιο Ρογκνίνι, επικεφαλής της μελέτης.
«Το πείραμά μας προκάλεσε την αίσθηση μιας ξένης παρουσίας στο εργαστήριο για την πρώτη φορά. Δείχνει ότι μπορεί να προκύψει υπό κανονικές συνθήκες, απλά μέσω αντικρουόμενων σημάτων» εξηγεί ο Μπλάνκε. «Το ρομποτικό σύστημα μιμείται τις αισθήσεις κάποιων ασθενών με πνευματικές διαταραχές ή υγιών ατόμων υπό ακραίες συνθήκες. Αυτό επιβεβαιώνει την πρόκληση από αλλοιωμένη αντίληψη των ίδιων τους των σωμάτων στον εγκέφαλο» προσθέτει.
Πέρα από την επεξήγηση του φαινομένου των φαντασμάτων, που συναντάται σε πολλές κουλτούρες, στόχος της έρευνας είναι η καλύτερη κατανόηση κάποιων συμπτωμάτων ασθενών που πάσχουν από σχιζοφρένεια και συχνά βιώνουν ψευδαισθήσεις σχετιζόμενες με την παρουσία μίας ξένης οντότητας. Πολλοί επιστήμονες αποδίδουν αυτά τα βιώματα σε δυσλειτουργίες των «κυκλωμάτων» του εγκεφάλου που έχουν να κάνουν με τη διαχείριση πληροφοριών από τις αισθήσεις σε σχέση με την κίνηση του σώματος.
