Από την έντυπη έκδοση
Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Η σημερινή περίοδος είναι για την Ευρώπη εξίσου κρίσιμη με την αντίστοιχη που μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο την οδήγησε στο να δρομολογήσει την ενοποίησή της.
Για δεύτερη φορά μέσα σε τριάντα χρόνια η Αμερική έσωζε την Ευρώπη τον 20ό αιώνα από την καταστροφή. Και όχι μόνον. Ρίχνοντας άφθονο χρήμα στο δυτικό κομμάτι της γηραιάς ηπείρου μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την προστάτευε έναντι παντός κινδύνου από τη σοβιετική αυτοκρατορία, αλλά της άνοιγε ταυτοχρόνως και τον δρόμο μιας θεαματικής ανάπτυξης. Ακόμα, μετά το θάνατο του Στάλιν και το τέλος του πολέμου της Κορέας, η Δυτική Ευρώπη μπήκε απροσδόκητα σε μια περίοδο αξιοσημείωτης πολιτικής σταθερότητας.
Για πρώτη φορά μετά από τέσσερις δεκαετίες, τα κράτη της δυτικής Ευρώπης δεν συμμετείχαν σε πόλεμο, ούτε βρίσκονταν υπό την απειλή επικείμενου πολέμου, τουλάχιστον μεταξύ τους. Οι εσωτερικές πολιτικές συγκρούσεις υποχώρησαν. Παντού, εκτός από την Ιταλία, τα κομμουνιστικά κόμματα άρχισαν επίσης να υποχωρούν αργά στο πολιτικό περιθώριο. Η απειλή αναβίωσης του φασισμού δεν ήταν πλέον πειστική για κανέναν, εκτός ίσως από τον κόσμο που συμμετείχε στις πολιτικές συγκεντρώσεις των κομμουνιστών, σε Γαλλία και Ιταλία κυρίως.
Η Χριστιανοδημοκρατία και η Σοσιαλδημοκρατία γνωρίζουν εντυπωσιακή πολιτική άνοδο, αλλά βρίσκουν μεταξύ τους και έδαφος συνεννόησης, βάζοντας στην άκρη τις φιλελεύθερες πολιτικές παρατάξεις. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έτσι, έως και την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και την πτώση της σοβιετικής αυτοκρατορίας, η Ευρώπη γνωρίζει την κατά Ζαν Φουραστιέ ένδοξη τριακονταετία, και γίνεται η πρώτη εμπορική δύναμη στον κόσμο, με το πιο ζηλευτό κράτος ευημερίας να προκαλεί εχθρούς και φίλους. Μέσα από πραγματικές συμπληγάδες, το όραμα μιας φωτεινής και ευημερούσας Ευρώπης είχε αναδυθεί. Το όραμα αυτών που είχαν συλλάβει το όλο εγχείρημα ήταν ένα ευεργέτημα. Η προσφορά τους τεράστια, το αποτέλεσμα κολοσσιαίο. Συνένωσαν αυτούς που δεν είχαν καταφέρει να συνενωθούν ποτέ πριν. Μια πολιτική γενιά πραγματοποίησε στην Ευρώπη κάτι που ήταν αδύνατον χίλια χρόνια νωρίτερα.
Όμως το έργο δεν έχει τελειώσει. Απέχει ακόμη πολύ, πάρα πολύ, από μια Ευρώπη πλήρως ολοκληρωμένη και ομοσπονδιακή. Ποτέ πριν, και σε κανένα σημείο του πλανήτη μας, τα κράτη δεν παραχώρησαν τόσες εξουσίες σε έναν υπερεθνικό θεσμό. Ωστόσο, αυτή η διαρκώς ενισχυόμενη ολοκλήρωση έχει σχεδόν ανακοπεί τα τελευταία δέκα χρόνια. Οι προτάσεις για νέες μεταβιβάσεις πόρων και αρμοδιοτήτων σαρώνονται συστηματικά με μία κίνηση του χεριού.
Ας μην εθελοτυφλούμε: τα κράτη-έθνη στυλώνουν τα πόδια πίσω από τα σύνορά τους. Και μόνον η ιδέα περί ομοσπονδιακής Ευρώπης τα κάνει να ανατριχιάζουν. Υπονομεύουν κάθε νέο βήμα προς την κατεύθυνση μιας ευρωπαϊκής ενοποίησης. Φοβούνται, κυρίως, μη χάσουν την εξουσία τους. Και δεν καταλαβαίνουν ότι αυτή η εξουσία δεν υπολογίζεται καν στον σημερινό κόσμο, και θα υπολογίζεται ακόμα λιγότερο στον αυριανό.
Η κρίση του ευρώ, έτσι, έφερε στην επιφάνεια δραματικές ελλείψεις στην αρχιτεκτονική του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, παράλληλα όμως αποκάλυψε και κάτι βαθύτερο: την υπαρξιακή κρίση της Ευρώπης. Αυτή η τελευταία είναι μια κρίση πολλαπλή.
Όπως θα έλεγε και ο Έντγκαρ Μορέν, πρόκειται για «πολυ-κρίση». Διότι είναι ταυτόχρονα οικονομική, δημογραφική, οικολογική, πολιτική και κρίση των θεσμών. «Οι αναδυόμενες χώρες μάς έχουν φτάσει και πάνε να μας ξεπεράσουν, κι εμείς δεν είμαστε ικανοί να αντιδράσουμε κατά τρόπον ευρηματικό. Δεν έχουμε να επιδείξουμε καμιά καινοτομία και η ανάπτυξη που επιτυγχάνουμε είναι ανεπαρκής. Επιπλέον, η Ευρώπη είναι μια ήπειρος με γκρίζα μαλλιά. Ο πληθυσμός της γερνάει ταχύτατα, ενώ ο πληθυσμός του υπόλοιπου πλανήτη εξακολουθεί να αυξάνεται κατά τρόπον εντυπωσιακό και να ανανεώνεται», μας έλεγε πρόσφατα ο πρώην Βέλγος πρωθυπουργός Γκι Φερχόφσταντ.
Τα προσεχή 50 χρόνια, όντως, οι προβλέψεις λένε ότι οι Ευρωπαίοι θα έχουν μειωθεί κατά σαράντα εκατομμύρια περίπου και η πληθυσμιακή σύνθεση της Ε.Ε. θα απέχει πολύ από αυτήν που γνώρισαν οι πατεράδες μας. Στα τέλη του 21ου αιώνα πάντως η Ευρώπη θα έχει γύρω της περί το 1,7 δισεκατομμύριο ανθρώπους, νέους, υπεροπλισμένους και αρκετά φτωχούς για να είναι επιθετικοί και φανατισμένοι.
Την ίδια περίοδο ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός θα είναι ελάχιστα καινοτόμος, θα υποχρηματοδοτείται, και οι γίγαντες της Σίλικον Βάλεϊ και του Πεκίνου θα τον έχουν περιθωριοποιήσει στον παγκόσμιο ψηφιακό χάρτη. Όσο για τις ευρωπαϊκές τράπεζες, θα είναι πολύ πίσω από τις αμερικανικές και μια νέα κρίση θα τους έδινε το τελειωτικό κτύπημα.
Αυτό επιδιώκουν σήμερα ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Κινέζος διά βίου ομόλογός του, ενώ Ρωσία και Τουρκία παίζουν διάφορα διπλά και τριπλά παιχνίδια. Με κύριο στόχο τους τη διάβρωση της κοινωνικής Ευρώπης.
Σύμμαχοί τους στην προσπάθεια αυτή είναι οι Ευρωπαίοι λαϊκιστές, που μέσα από μια ρητορική μίσους και μηδενισμού προσπαθούν να διαβρώσουν συνειδήσεις και να παραπλανήσουν την κοινή γνώμη.
Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρώπη δεν έχει πολλές επιλογές. Πρέπει να αποκτήσει ισχύ, διαφορετικά είναι τελειωμένη. «Στο μέτρο που η γηραιά ήπειρός μας χάνει βάρος, πρέπει να αποκτήσει μυς», τονίζει ο Πασκάλ Λαμί, πρώην επικεφαλής της Παγκόσμιας Οργάνωσης Εμπορίου. Με πιο απλά λόγια αυτό σημαίνει «η ισχύς εν τη ενώσει».
Όπως υποστηρίζουν οι Ντανιέλ Κον Μπεντίτ και Γκι Φερχόφσταντ: «Έχουμε ανάγκη από “περισσότερη Ευρώπη” για να διαχειριστούμε τα παγκόσμια προβλήματα, αλλά και για να μπορέσουμε να διατηρήσουμε τη θέση που κατέχουμε στον κόσμο και να διαφυλάξουμε τους τρόπους ζωής μας, όσο διαφορετικοί κι αν είναι αυτοί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο μοναδικός ορίζοντας στον οποίο μπορούμε να προβάλλουμε το μέλλον διασφαλίζοντας την ευημερία μας, τα κοινωνικά κεκτημένα και την πολιτισμική μας ποικιλομορφία. Στην πολιτική, η ανικανότητα να προτείνουμε τις κατάλληλες απαντήσεις μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια των κεκτημένων δικαιωμάτων. Η πολιτική απραξία οδηγεί πάντα σε μείζονες οπισθοδρομήσεις και σε καταστάσεις όπου χάνουμε ό,τι πιο πολύτιμο έχουμε».
Η πάλαι ποτέ παντοδύναμη, πλούσια και οικουμενική Ευρώπη έχει ακόμα αρκετά ατού στη διάθεσή της για να σταθεί όχι μόνο όρθια στον μεταβαλλόμενο κόσμο, αλλά και να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση. Το ερώτημα είναι αν το θέλει…
