Από την έντυπη έκδοση
Tου Α. Δ. Παπαγιαννίδη
[email protected]
Να παρουσιάσουμε μιαν ιδιότυπη εμπειρία, πριν από 30 χρόνια, από την – κατά κάποιον τρόπο- πλαισίωση του μεγάλου, εμβληματικού για τον βηματισμό της Ιστορίας στην περιοχή αυτή του κόσμου (την πολυτραυματία Ευρώπη, που σήμερα πορεύεται με σχετικά ευπρεπή μελαγχολία τον δρόμο της εγκατάστασης στη λειτουργία πολυ-Μουσείου για τη θορυβώδη ανθρωπότητα: άλλη συζήτηση αυτή…) γεγονότος της πτώσης του Τείχους. Που έζησε 40 τόσα χρόνια, όμως σημάδεψε πολύ σοβαρά τις συνειδήσεις. Και συμβόλισε τη μετάβαση της Ευρώπης, αλλά και του διεθνούς συστήματος σε ένα αύριο που ζούμε σήμερα.
Πτώσης που δεν έφερε τα «ανθισμένα τοπία» το οποίο ο Χέλμουτ Κολ υποσχόταν στους Ανατολικογερμανούς, ούτε και τους γεωπολιτικούς κινδύνους που ο Φρανσουά Μιτεράν διαισθανόταν για την υπόλοιπη Ευρώπη όταν προσπάθησε να αναστείλει την επανένωση των Γερμανιών (και κατέληξε να ποντάρει στην πλαισίωσή της με την προώθηση της ΟΝΕ/της Ευρωζώνης, που όμως οδήγησε στην άλλη, οικονομικοπολιτική αυτή, κυριάρχηση – και βλέπουμε). Όμως, 30 χρόνια αργότερα, έφερε την πυκνή διερώτηση που μαρτυρεί το πλήθος των αναλύσεων, αναστοχασμών, προβολών που διαβάσαμε όλον αυτόν τον καιρό για την πτώση του Τείχους.
Ιδού, λοιπόν, μια μαρτυρία που ξεκινάει τέλη Ιανουαρίου αρχές Φεβρουαρίου του 1989, μήνες πριν αρχίσει το θεαματικό ξήλωμα του Τείχους. Η σκηνή στο Νταβός, την (ακόμη, τότε) κλειστή σύναξη πεφωτισμένων (κατά τη δική τους άποψη) επιχειρηματιών, που μαζί με εκπροσώπους της πανεπιστημιακής ελίτ, ανθρώπους των think tanks, υψηλά κυβερνητικά στελέχη, διπλωμάτες, ανθρώπους του Τύπου κ.ο.κ. επιχειρούσαν «να δουν στην κρυστάλλινη σφαίρα» τι θα φέρει το μέλλον, γεωπολιτικό/τεχνολογικό/οικονομικό.
Εκείνη λοιπόν τη χρονιά, που η ρωσική αντιπροσωπεία ξεδίπλωνε τη λογική της Περεστρόικα, η οποία είχε ξεκινήσει πριν από 3-4 χρόνια, αλλά κορυφωνόταν τότε, είχε διακινηθεί και από Αμερικανούς και από Κεντροευρωπαίους συμμετέχοντες η αίσθηση/πρόβλεψη ότι σύντομα σημαντικά γεγονότα/momentous events θα άλλαζαν τον χάρτη στην Ευρώπη. Ρώσοι και Ανατολικοί, αντιθέτως, εξηγούσαν ότι το λιώσιμο των πάγων της Περεστρόικα και της Γκλάσνοστ θα οδηγούσαν σε βαθμιαία μετάβαση σε ένα προβλεπτό αύριο. Τη νευρικότητα Γάλλων αλλά και Άγγλων την έβλεπες. Την αισθανόσουν. Όσο για τους κυρίαρχους στο σκηνικό του Νταβός οικονομικούς παράγοντες, αυτοί θεωρούσαν ότι η εξέλιξη των πραγμάτων θα έφερνε προβλεπτή και χωρίς κραδασμούς ανάπτυξη μέσα από συνεργατικά ιδίως σχήματα. Μάλιστα ένας από τους συμμετέχοντες, Γερμανός αλλά επικεφαλής ελβετικής πολυεθνικής, πρότεινε σε ομάδα συμμετεχόντων (μεταξύ τους και δημοσιογράφοι) να πάνε με το προσωπικό του αεροπλάνο επιτόπου, στο Βερολίνο, να αισθανθούν την ένταση/vibrancy των διεργασιών. [Λίγους μήνες αργότερα, με το άνοιγμα των συνόρων στην Ουγγαρία/Αυστρία, η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει…].
Πέρασαν κάποιοι μήνες και τον Νοέμβριο του 1989 στις Βρυξέλλες διεξαγόταν Σεμινάριο -αυτό πιο πανεπιστημιακό, αλλά και πάλι με δημοσιογραφική παρουσία- όταν έφθασε η έκρηξη, ανέβηκαν οι εικόνες από την πτώση του Τείχους. Αυτή τη φορά οι συμμετέχοντες οργάνωσαν μόνοι τους «πορεία» ενημέρωσης προς Βερολίνο, ενώ ήδη τα 10 σημεία Κολ για την επανένωση των Γερμανιών συζητιούνταν ανοιχτά. Με τις διεθνείς τις ευρωπαϊκές θεσμικές διαστάσεις τους. Στους Γερμανούς του Συνεδρίου, το κλίμα ήταν ευθέως εορταστικό (λεπτομέρεια: περισσότερο στους μεγαλύτερους παρά στη νεότερη γενιά), στους Γάλλους και Βρετανούς είχε πλέον επικρατήσει η αίσθηση της νομοτέλειας – με μουρμουριστή τη συζήτηση για τις συνέπειες και τις μετέπειτα ισορροπίες.
Πάλι λίγους μήνες αργότερα, στο Νταβός του 1990, έβλεπε κανείς πως η πορεία προς την επανένωση είχε ήδη ξεκινήσει, δρομολογηθεί: ακόμη και λεπτομέρειες της διαδικασίας επανένωσης και της αντιμετώπισης των προβλημάτων που διαγράφονταν στον ορίζοντα – από τη σχέση ανταλλαγής νομισμάτων 1:1 μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Γερμανίας που εθεωρείτο δυνητικά καταστροφική, ή πάλι τη μετάβαση της κρατικοκεντρικής οικονομίας σε δυτικά πρότυπα (μέχρι και η λογική Treuhand είχε αναφερθεί) – ήταν αντικείμενο συζήτησης. Σε αντίθεση όμως με το τι θα ανέμενε κανείς, οι ενθουσιασμοί είχαν κάνει πίσω.
Περισσότερο οι συζητήσεις στρέφονταν στα σχήματα γεωπολιτικών ισορροπιών, στη λογική και τις συνέπειες του σχήματος 4+2 για τη διεθνή διάσταση της διαρρύθμισης της «καρδιάς της Ευρώπης». Κάποιοι, δανειζόμενοι σχήματα παρελθόντος αναφέρονταν σε αναβίωση Mittleuropa. Ενώ στο επιχειρηματικό σκέλος, δύο φυλές/προσεγγίσεις ήδη αναμετριούνταν: οι αισιόδοξοι/υπεραισιόδοξοι που έβλεπαν ευκαιρία εκρηκτικής ανάπτυξης και οι επιφυλακτικοί/απαισιόδοξοι που αναζητούσαν ποια αποσταθεροποιητική επίπτωση θα προέκυπτε – και πώς/πότε θα κατορθωνόταν η απορρόφησή της.
Τριάντα χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, πολλά από τα τότε ερωτήματα δεν έχουν ακόμη βρει απάντηση – ικανοποιητική τουλάχιστον.
