Αποστολή στο Ελσίνκι
Της Έφης Τριήρη
[email protected]
Το φινλανδικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στηρίζεται σε τρεις πυλώνες και κινείται στα πρότυπα του περιβόητου σκανδιναβικού μοντέλου, το οποίο χρησιμοποιείται ως υπόδειγμα για χώρες όπως η Ελλάδα. Πώς λειτουργεί το φινλανδικό ασφαλιστικό σύστημα, ποια είναι η επίδραση των δυσμενών εξελίξεων στο δημογραφικό και πώς μπορεί να βοηθήσει η ενσωμάτωση μεταναστών στο εργατικό δυναμικό.
Η έλλειψη εργατικού δυναμικού και δη μεταναστών αποτελεί το βασικό πρόβλημα της φινλανδικής οικονομίας, παρότι «έτρεξε» με ευπρεπείς ρυθμούς στο δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, της τάξης του 0,5%, λαμβάνοντας υπόψη τις πιέσεις που δέχεται ο μεταποιητικός τομέας της. To ποσοστό γεννητικότητας και γονιμότητας είναι σήμερα το χαμηλότερο από το 1776 και η γήρανση του πληθυσμού δυσκολεύει τη χρηματοδότηση του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης.
Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και συντάξεων των σκανδιναβικών χωρών έχει πολλές φορές προταθεί ως μοντέλο για τον εκσυγχρονισμό και τη μεταρρύθμιση του ελληνικού, σε μία εποχή που η ολοένα και μεγαλύτερη γήρανση του πληθυσμού αποτελεί πλέον πρόβλημα σε ολόκληρο τον πλανήτη. Είναι επίσης γνωστό το αφήγημα της νέας ελληνικής κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη για την ανάγκη ενός σύγχρονου ασφαλιστικού και συνταξιοδοτικού συστήματος τριών πυλώνων που θα αντλεί από την εμπειρία άλλων χωρών και δη των σκανδιναβικών. Το ερώτημα όμως είναι κατά πόσο το φινλανδικό σύστημα είναι βιώσιμο σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, δεδομένων των εξελίξεων στο δημογραφικό.
Το φινλανδικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης δεν θεωρείται οικονομικά βιώσιμο σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, αναφέρει σε ερώτηση της «Ν» ο Βέσα Ρανταχαλβάρι, διευθυντής στο Σύνδεσμο Φινλανδικών Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών, ειδικός σε θέματα κοινωνικής ασφάλειας, υγείας και εργασίας. Και αυτό, επειδή οι προβλεπόμενες δαπάνες είναι πραγματικά μεγαλύτερες από τα έσοδα. Η βασική αιτία θεωρείται η ηλικιακή δομή του πληθυσμού που οδεύει προς γήρανση και η υπερβολικά χαμηλή ανάπτυξη της αγοράς εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό, ειδικοί συστήνουν να μειωθούν οι δαπάνες (λιγότερες υπηρεσίες και οφέλη και να αυξηθεί η παραγωγικότητα στον τομέα παραγωγής υπηρεσιών) ή να ενισχυθεί η αγορά απασχόλησης.
Ανάγκη μεταρρύθμισης
Αυτό σημαίνει ότι και το φινλανδικό σύστημα, παρότι έχει αναφερθεί κατά καιρούς ως μοντέλο, βρίσκεται αντιμέτωπο με την ανάγκη μεταρρύθμισης έτσι ώστε να καταστεί περισσότερο βιώσιμο.
Σύμφωνα με τη Eurostat, το ποσοστό των ηλικιωμένων στο σύνολο του πληθυσμού θα αυξηθεί σημαντικά κατά τις επόμενες δεκαετίες. Αυτό, με τη σειρά του, θα αυξήσει τις εισφορές για τα πρόσωπα που βρίσκονται σε ηλικία εργασίας, τα οποία θα πρέπει να αναλάβουν τις κοινωνικές δαπάνες που απαιτούνται από τη γήρανση του πληθυσμού για μια σειρά συναφών υπηρεσιών. Ένα επιπλέον πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Φινλανδία, σύμφωνα με παράγοντες της Ένωσης Φινλανδικών Βιομηχανιών, είναι η μεγάλη έλλειψη μεταναστών, κάτι που έχει αντίκτυπο στη φινλανδική οικονομία, καθώς περισσότερο ξένο εργατικό δυναμικό θα μπορούσε να δώσει μεγαλύτερη ώθηση στην ανάπτυξη.
Τρεις πυλώνες
Στη Φινλανδία, το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: στο κράτος και στους δήμους, στους εργοδότες και στον ιδιωτικό τομέα. Τον βασικό κορμό αποτελεί ο οργανισμός Kela, ο οποίος παρέχει την ασφαλιστική κάλυψη στους κατοίκους της Φινλανδίας και σε πολλούς Φινλανδούς που ζουν στο εξωτερικό σε διαφορετικά στάδια της ζωής τους. Ανάμεσα στα επιδόματα κοινωνικής ασφάλισης που προσφέρει το Kela είναι οικογενειακά επιδόματα, υγειονομική περίθαλψη, αποκατάσταση, επίδομα ανεργίας, βασική κοινωνική βοήθεια, παροχές στέγασης, οικονομική βοήθεια σε φοιτητές, αναπηρικά επιδόματα και βασικές συντάξεις.
Τον Μάρτιο του 2011 εισήγαγε το νέο εγγυημένο εισόδημα, το οποίο αυξάνει το κατώτατο επίπεδο σύνταξης στα άτομα που είναι κάτοικοι της Φινλανδίας. Παράλληλα, κατήργησε την ειδική βοήθεια προς τους μετανάστες, που άρχισε να καταβάλλεται από τον Οκτώβριο του 2003. Επίσης, ο ασφαλιστικός οργανισμός Kela εισήγαγε σε πειραματικό επίπεδο το βασικό εγγυημένο εισόδημα από 1ης Ιανουαρίου 2017 έως 31 Δεκεμβρίου 2018, ενώ από τον Αύγουστο του 2017 οι περισσότεροι φοιτητές εντάχθηκαν στο πρόγραμμα παροχής στεγαστικού επιδόματος.
Πώς λειτουργεί
Οι δραστηριότητες του Kela χρηματοδοτούνται από τις υποχρεωτικές εισφορές υγειονομικής περίθαλψης που γίνονται από τους ασφαλισμένους και τους εργοδότες, ενώ χρηματοδότηση προσφέρει και το κράτος. Η αναλογία του κράτους στη χρηματοδότηση κυμάνθηκε στο 75%, με βάση στοιχεία του 2017, ενώ τα έσοδα από τις υποχρεωτικές εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών στο 19% και η συνεισφορά των τοπικών κυβερνήσεων στο 6%.
Οι συνολικές δαπάνες του Kela το 2017 ανήλθαν σε 15,3 δισ. ευρώ. Τα επιδόματα απορρόφησαν το 97%, ενώ το λειτουργικό κόστος το 3%.
Στο συνταξιοδοτικό σύστημα, οι εργοδότες καταβάλλουν κατά μέσο όρο 16,95% των συνολικών εισφορών και οι εργαζόμενοι έναν μέσο όρο 7,45% των αποδοχών τους. Στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, οι εργοδότες καταβάλλουν το 1,34% και εργαζόμενοι το 1,82% επί των μισθών.
Οι δαπάνες σε σχέση με το ΑΕΠ διαμορφώθηκαν στο 31,9% το 2016, στα ίδια επίπεδα με αυτά των δύο προηγούμενων ετών, σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Φινλανδίας. Το 2016 (με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία), οι μεγαλύτεροι χρηματοδότες του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης ήταν οι εργοδότες με ποσοστό 33,8%.
Η αναλογία της κεντρικής κυβέρνησης και των δημοτικών αρχών κυμάνθηκε στο 47,9%, στο πλαίσιο του οποίου όμως το ποσοστό των δημοτικών αρχών αυξήθηκε ως αποτέλεσμα μιας μεταρρύθμισης στις μεταβιβάσεις της κεντρικής κυβέρνησης που έλαβε χώρα το 2015.
