Από την έντυπη έκδοση
Της Νατάσας Στασινού
[email protected]
Πότε θα σπάσει η γυάλινη οροφή; Τα εμπόδια στην πρόσβαση και την ανέλιξη των γυναικών στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή καλά κρατούν, με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ να υπολογίζει ότι εάν συνεχίσουμε με αυτούς τους ρυθμούς, θα χρειαστεί να παρέλθουν 210 χρόνια για να κλείσει η ψαλίδα μεταξύ των δύο φύλων στην οικονομική ζωή. Το 2017 μάλιστα η ψαλίδα άνοιξε λίγο περισσότερο, αντί να κλείσει, καθώς οι διακρίσεις εις βάρος των γυναικών επιδεινώθηκαν σε 60 από τις συνολικά 144 χώρες για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία.
Η ανισότητα έχει υψηλότατο κόστος για την κοινωνία και την οικονομία. Ο ΟΟΣΑ υπολογίζει ότι οι διακρίσεις, βάσει φύλου, στους κοινωνικούς θεσμούς στοιχίζουν στην παγκόσμια οικονομία έως και 12 τρισ. δολάρια, ενώ επισημαίνει ότι η σταδιακή άμβλυνσή τους θα πρόσθετε στους ρυθμούς ανάπτυξης του παγκόσμιου ΑΕΠ 0,03 έως 0,6 ποσοστιαίες μονάδες έως το 2030. Το WEF εκτιμά ότι εάν το χάσμα στην οικονομική ζωή κλείσει κατά 25% έως το 2025, το παγκόσμιο ΑΕΠ θα αυξηθεί κατά 5,3 τρισ. δολάρια.
Σε παλαιότερη έκθεσή του το Mckinsey Global Institute υπολόγιζε ότι εάν οι γυναίκες εξασφάλιζαν απολύτως ισότιμο ρόλο με τους άνδρες στην αγορά εργασίας, το κέρδος για το παγκόσμιο ΑΕΠ έως το 2025 θα ήταν έως και 28 τρισ. δολάρια ή 26%. Έχουμε, ωστόσο, μακρύ και δύσκολο δρόμο μπροστά μας.
Απασχόληση
Οι επιδόσεις στο μέτωπο της εκπαίδευσης δεν μπορούν να εξηγήσουν γιατί παγκοσμίως μόνο το 54% των γυναικών (σε ηλικία εργασίας) συμμετέχουν στην επίσημη οικονομία, κατά μέσο όρο, όταν το ποσοστό για τους άνδρες ανέρχεται στο 81%. Το ποσοστό των ανέργων γυναικών στον κόσμο είναι 2% υψηλότερο, ωστόσο η μικρή αυτή διαφορά δεν αποκαλύπτει τη συνολική εικόνα.
Οι γυναίκες, που ενθαρρύνονται να μην αναζητήσουν απασχόληση (και επομένως δεν εντάσσονται επισήμως στα δεδομένα της ανεργίας), είναι δύο φορές περισσότερες από τους άνδρες. Όσες εισέλθουν τελικά στην αγορά εργασίας, έχουν δύο φορές περισσότερες πιθανότητες να εργαστούν σε θέση μερικής απασχόλησης και τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να συμβάλλουν στην οικογενειακή επιχείρηση.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως αποκαλύπτουν τα στοιχεία της Eurostat, η διαφορά στο ποσοστό ανεργίας είναι ελάχιστη (8,7% έναντι 8,4%). Ωστόσο, το ποσοστό απασχόλησης των ανδρών είναι περίπου 10 μονάδες υψηλότερο από εκείνο των γυναικών (72% έναντι 61%).
Μάλιστα, η ψαλίδα ανοίγει όταν έχουμε να κάνουμε για εργαζόμενους με παιδιά. Για άτομα με ένα παιδί το ποσοστό απασχόλησης για τους άνδρες είναι 85% και για γυναίκες μόλις 70%.
Για τις γυναίκες με δύο παιδιά το ποσοστό παραμένει κολλημένο στο 70%, την ώρα που στους άνδρες ανέρχεται στο 89%, ενώ για άτομα με τρία ή περισσότερα παιδιά το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών ολισθαίνει στο 55% και των ανδρών διαμορφώνεται στο 84%.
Άκρως αποκαλυπτικά των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και των ευρύτερων αντιλήψεων για τη θέση τους στην κοινωνία είναι τα στοιχεία για τη μερική απασχόληση.
Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία, ενώ μόνο το 8,8% των απασχολούμενων ανδρών ανά την Ε.Ε. των 28 κρατών-μελών εργάζεται σε θέσεις μερικής απασχόλησης, το ποσοστό των γυναικών ανέρχεται στο 31,9%.
Αυτό έχει βεβαίως να κάνει και με την πεποίθηση ότι η ανατροφή των παιδιών, αλλά και οι δουλειές του σπιτιού είναι πρωτίστως καθήκον των γυναικών.
Η δυνατότητα συνδυασμού επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής θεωρείται κάτι το αυτονόητο – μόνο εάν είσαι άνδρας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στο σύνολο των κρατών-μελών της Ε.Ε. το ποσοστό των γυναικών που ασχολείται με οικιακές εργασίες και φροντίδα των παιδιών είναι πολύ υψηλότερο από των ανδρών.
Το 2016 κατά μέσο όρο το 92% των γυναικών της κοινότητας, ηλικίας 25-49 ετών (με ανήλικα τέκνα), είχε τη φροντίδα των παιδιών σε καθημερινή βάση, έναντι ποσοστού 68% των ανδρών.
Στην Ελλάδα παρατηρείται η μεγαλύτερη διαφορά (95% γυναικών έναντι 53% ανδρών) και στη Σουηδία η μικρότερη (96% γυναικών έναντι 90% ανδρών). Όσον αφορά τις δουλειές του σπιτιού, το 79% των γυναικών τις έκανε σε καθημερινή βάση έναντι 34% των ανδρών.
Η ψαλίδα είναι και πάλι η μεγαλύτερη στη χώρα μας (85% -16%), ενώ ακολουθεί η Ιταλία (81%-20%).
Η έμφυλη διάσταση της ανεργίας στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα παρατηρείται η μεγαλύτερη διαφορά στα ποσοστά ανεργίας ανδρών και γυναικών (19,9% και 28,1% αντίστοιχα) μεταξύ των 28 κρατών-μελών της Ένωσης. Μάλιστα, στην ηλικιακή ομάδα 15-24 το ποσοστό ανεργίας των γυναικών εκτινάσσεται στο δυσθεώρητο 54%. Τα ποσοστά απασχόλησης είναι 61% για τους άνδρες και μόλις 43,3% για τις γυναίκες.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, το 2016 το 21,6% των γυναικών αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας ήταν άνεργες έναντι ποσοστού 12% των ανδρών συναδέλφων τους. Όσον αφορά ειδικότερα τους κατόχους μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου, το 13,9% των γυναικών ήταν άνεργες έναντι ποσοστού 9,8 των ανδρών συναδέλφων. Στην κατηγορία μέσης εκπαίδευσης οι γυναίκες με απολυτήριο Λυκείου ήταν άνεργες σε ποσοστό 32%, όταν το αντίστοιχο ποσοστό για τους άνδρες ήταν 21%.
Αν και η Eurostat δεν διαθέτει στοιχεία για το «χάσμα» στις αμοιβές των δύο φύλων στην Ελλάδα, τα δεδομένα του ΟΟΣΑ (τα οποία κωδικοποίησε σε πρόσφατη έκθεσή του και ο ΣΕΒ) είναι κάτι παραπάνω από απογοητευτικά. Στην Ελλάδα οι γυναίκες λαμβάνουν για την ίδια δουλειά αμοιβή η οποία αντιστοιχεί μόλις στο 51,7% εκείνης των ανδρών συναδέλφων τους. Σημειώνεται μάλιστα πως μόνο στην Κορέα, στην Ιαπωνία και το Μεξικό οι διαφορές είναι μεγαλύτερες.
Βαθμίδες εκπαίδευσης
Η ισότητα στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχει σχεδόν επιτευχθεί, με τη διαφορά στο ποσοστό συμμετοχής των δύο φύλων να είναι 2% και 3% αντίστοιχα σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ. Η ψαλίδα ανοίγει στις 7 ποσοστιαίες μονάδες όσον αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Υπάρχουν, όμως, βάσιμες ελπίδες ότι αυτή θα κλείσει, καθώς ο ρυθμός αποφοίτησης των γυναικών από πανεπιστημιακά ιδρύματα υπερβαίνει τα τελευταία χρόνια εκείνον των ανδρών. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ υπολογίζει πως θα έχουμε πλήρη ισότητα στην εκπαίδευση σε 13 χρόνια από τώρα. Χώρες όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Κόστα Ρίκα ή ακόμη και η Νικαράγουα και η Μποτσουάνα έχουν καταφέρει να κλείσουν τελείως το χάσμα, με συνεχείς προσπάθειες την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, μεταξύ των 144 χωρών, για τις οποίες διαθέτει στοιχεία ο ΟΟΣΑ, υπάρχουν 17 στις οποίες η ψαλίδα είναι μεγαλύτερη των 10 μονάδων και οχτώ στις οποίες υπερβαίνει τις 20 μονάδες. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ίδιο ποσοστό (23%) γυναικών και ανδρών ηλικίας 25 – 64 ετών είχαν ολοκληρώσει την κατώτερη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης το 2016 στην Ε.Ε. Μικρότερο ποσοστό γυναικών (45%) συγκριτικά με τους άνδρες (48%) στην Ε.Ε. είχαν ολοκληρώσει την ανώτερη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης, ενώ στην τριτοβάθμια οι γυναίκες έχουν τα πρωτεία, με ποσοστό 33% έναντι 29% των ανδρών. Σε όλα σχεδόν τα κράτη-μέλη παρατηρείται πλειονότητα γυναικών σ’ αυτό το επίπεδο εκπαίδευσης, με τις μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ γυναικών και ανδρών να καταγράφονται στα κράτη-μέλη της Βαλτικής, στη Φινλανδία, στη Σουηδία και τη Σλοβενία. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στις ΗΠΑ, με το 37,1% των γυναικών ηλικίας 25 και άνω να έχει τουλάχιστον ένα πτυχίο Bachelor’s, έναντι ποσοστού 34,9% των ανδρών.
Σε θέσεις ευθύνης
Τα στοιχεία της Eurostat αποκαλύπτουν ότι μόνο το ένα τρίτο (33%) των ανώτερων διευθυντικών στελεχών συνολικά στην Ε.Ε. το 2016 ήταν γυναίκες. Σε κανένα κράτος-μέλος οι γυναίκες σε θέσεις ευθύνης δεν ήταν περισσότερες από τους άνδρες. Οι χώρες με τις καλύτερες επιδόσεις αποτελούν μάλλον έκπληξη. Τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφηκαν στη Λετονία (47%), στην Πολωνία και τη Σλοβενία (41%), στη Λιθουανία, στην Ουγγαρία και τη Σουηδία (39%). Από την άλλη πλευρά, τα χαμηλότερα τα συναντάμε στο Λουξεμβούργο (18%), στην Τσεχία, στην Ολλανδία και την Ελλάδα (25%).
Στις ΗΠΑ, όπου οι γυναίκες αντιστοιχούν στο 47% του συνολικού ανθρώπινου δυναμικού στον ιδιωτικό τομέα και στο 60%(!) των κατόχων πτυχίου Master, το ποσοστό εκπροσώπησής τους στα διοικητικά συμβούλια των εταιρειών του δείκτη S&P 500 είναι μόλις 19,7%. Μάλιστα, σε κλάδους όπως αυτός της τεχνολογίας είναι ακόμη χαμηλότερο, στο 14,5%.
Χάσμα αποδοχών
Το μέσο εισόδημα των εργαζόμενων ανδρών παγκοσμίως ανέρχεται σε 19.873 δολάρια, όταν των γυναικών είναι μόλις 10.778 δολάρια.
Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ, το μισθολογικό χάσμα των δύο φύλων είναι 18 μονάδες. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η εικόνα είναι ελαφρώς καλύτερη, αλλά πάντως όχι ικανοποιητική. Οι γυναίκες αμείβονται, κατά μέσο όρο, 16% λιγότερο απ’ ό,τι οι άνδρες, με τη σύγκριση να γίνεται σε επίπεδο ακαθάριστων ωριαίων αποδοχών.
Σε κανένα από τα 28 κράτη-μέλη δεν έχει επιτευχθεί ισότητα σε επίπεδο μισθών. Οι μεγαλύτερες διαφορές παρατηρούνται στην Εσθονία (26,9%), στην Τσεχία (22,5%), στη Γερμανία (22%), στην Αυστρία (21,7%) και τη Βρετανία (20,8%). Από την άλλη πλευρά αισθητά μικρότερη είναι η ψαλίδα στο Λουξεμβούργο, στην Ιταλία (5,5%), στη Ρουμανία (5,8%), στο Βέλγιο (6,5%) και την Πολωνία (7,7%). Για την Ελλάδα δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, όπως επισημαίνεται στην έκθεση της Eurostat.
Τα ορόσημα της ζωής
Ανάλυση της Eurostat για τα ορόσημα στη ζωή των δύο φύλων αποκαλύπτει ότι κατά μέσο όρο στην ευρωπαϊκή κοινότητα οι γυναίκες εγκαταλείπουν το πατρικό σπίτι νωρίτερα από ό,τι οι άνδρες. Επίσης παντρεύονται νωρίτερα, παρά το γεγονός ότι εμφανίζουν υψηλότερο ποσοστό αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, κάνουν πολύ περισσότερες δουλειές του σπιτιού, αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στη φροντίδα των παιδιών, αλλά και καταφέρνουν να διαβάσουν περισσότερα βιβλία. Στο σύνολο δε των 28 κρατών-μελών, οι γυναίκες ζουν περισσότερο (83,3 έτη, έναντι 77,9 των ανδρών). Μάλλον, για να έχουν τον χρόνο… να κλείσουν την ψαλίδα.
