Του Βασίλη Κωστούλα
[email protected]
Οι αριθμοί λένε σχεδόν πάντα την αλήθεια, εν προκειμένω, στην έρευνα και ανάπτυξη. Όταν η Φινλανδία κατοχυρώνει 1.000 ευρωπαϊκές πατέντες τον χρόνο, η Ελλάδα δεν ξεπερνά τις 40. Όταν στο Ισραήλ είναι καινοτόμος επιχείρηση η μία στις 100, στην Ελλάδα είναι η μία στις 1.000. Τα τελευταία χρόνια όμως ξεπηδούν στα ελληνικά πανεπιστήμια πρωτοβουλίες προώθησης της επιχειρηματικότητας.
Εννέα μέλη της ελληνικής εκπαιδευτικής κοινότητας, στο πλαίσιο του προγράμματος IVLP του αμερικανικού State Department, γνώρισαν από κοντά το σύστημα καινοτομίας στις ΗΠΑ και τώρα συγκρίνουν την εμπειρία τους με την ελληνική πραγματικότητα. Προέρχονται από τα ιδρύματα Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ALBA Graduate Business School και American College Θεσσαλονίκης. Μεταξύ άλλων, επισκέφτηκαν incubators, συνεργατικούς χώρους σε ακαδημαϊκά ιδρύματα, venture capitals και κυβερνητικούς φορείς καινοτομίας.
«Στις ΗΠΑ η επιχειρηματικότητα και η ενίσχυσή της στην ακαδημαϊκή κοινότητα δεν αποτελεί ταμπού ή κάποια ουτοπία, αλλά αντιθέτως με συγκεκριμένους τρόπους προωθείται ως μέσο ανάπτυξης και βελτίωσης της ζωής των ανθρώπων», διαπιστώνει ο Θοδωρής Βαγενάς, Επικεφαλής του Τμήματος Υποστήριξης Έρευνας των Ειδικών Ταμείων και Λογαριασμών στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. «Τα κίνητρα που δίνει η κάθε πολιτεία στις ΗΠΑ, ιδιαίτερα τα φορολογικά, ίσως θα πρέπει να μας προβληματίσουν, για το πώς να χειριστούμε τα πράγματα στην Ελλάδα».
Μια από τις πολιτείες που επισκέφτηκε η αποστολή είναι το Τέξας, το οποίο το 2016 πέτυχε την «πρωτιά» στις ΗΠΑ, με εξαγωγές αγαθών αξίας 232 δισ. δολαρίων. Μαζί με τις επιχειρήσεις μεγαλώνουν και οι πόλεις: 5 από τις 10 πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες πόλεις των ΗΠΑ βρίσκονται στο Τέξας. Την πρώτη θέση στην κατάταξη με βάση την οικονομική ανάπτυξη κατέχει το Όστιν, η πρώτη πόλη για όσους αναζητούν εργασία.
Όσο απέχει το Τέξας από την Αθήνα, τόσο απέχει η αμερικανική από την ελληνική πραγματικότητα. «Τι εννοείτε; Πληρώνετε για το πανεπιστήμιο των άλλων;», διερωτήθηκε χαρακτηριστικά Τεξανή λειτουργός στο Όστιν, στο άκουσμα της εξ ολοκλήρου δωρεάν εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Η αντίδρασή της όταν πληροφορήθηκε ότι ο Έλληνας καταναλωτής καταβάλλει 24% ΦΠΑ στις συναλλαγές του; «Ουάου. Και τι κάνετε για να αυξήσετε τις επιχειρήσεις στη χώρα σας;».
Στο Τέξας, αφενός τα πανεπιστήμια προσελκύουν ιδιωτικά κεφάλαια για έρευνα, αφετέρου σε αυτήν την περίπτωση η πολιτεία παρέχει επιπλέον 50% χρηματοδότηση. Στην πολιτεία όπου ο εταιρικός φόρος είναι σχεδόν μηδενικός, το πρώτο 1 εκατ. δολάρια είναι αφορολόγητο και ο sale tax (παρόμοιος με τον ΦΠΑ) δεν ξεπερνά το 8,25%, δραστηριοποιούνται περισσότερα από 40 κέντρα ανάπτυξης μικρών επιχειρήσεων.
Η ανεργία στην περιοχή ανέρχεται στο 3%. Το 2016 μόνο στο Όστιν υλοποιήθηκαν 27 κατασκευές υψηλών κτηρίων. Κατασκευαστικά projects σημειώνουν καθυστέρηση, διότι δεν υπάρχουν αρκετοί… κτίστες να ακολουθήσουν τον ρυθμό ανάπτυξης. Δημιουργούνται 38.000 θέσεις εργασίας τον χρόνο.
Το παράδειγμα του Τέξας είναι ίσως από τα πιο «ακραία», τόσο για τις πολιτικές όσο και για την οικονομική επιτυχία του. Υπάρχει ωστόσο ένας κοινός τόπος τον οποίο συνάντησε η ελληνική αποστολή σε όσα μέρη επισκέφτηκε: Η έρευνα και τεχνολογία στα πανεπιστήμια είναι industry based και είναι εκείνη που οδηγεί την καινοτομία και επιχειρηματικότητα στις ΗΠΑ. Στην Ελλάδα υπάρχει το δίλημμα αν θα μπουν οι επιχειρήσεις στα πανεπιστήμια. Στις ΗΠΑ πρακτικά μπαίνουν τα πανεπιστήμια στις επιχειρήσεις.
«Οι προσπάθειες που γίνονται για την εμπορευματοποίηση της έρευνας στα πανεπιστήμια παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Τα πανεπιστήμια αναλαμβάνουν σε μεγάλο βαθμό την ευθύνη να μεταφέρουν στην κοινωνία την έρευνα που γίνεται σε αυτά, ακόμα και αν οι ερευνητές ή τα μέλη ΔΕΠ δεν είναι σε θέση να το κάνουν οι ίδιοι. Αυτό είναι κάτι από το οποίο θα μπορούσαμε να διδαχθούμε στην Ελλάδα και να προσπαθήσουμε, έστω και διστακτικά, να το εφαρμόσουμε. Έτσι θα μπορέσουμε ενδεχομένως να ασκήσουμε και μια δύναμη πάνω στο φαινόμενο του brain drain», παρατηρεί η Υπεύθυνη Επιχειρηματικής Ανάπτυξης και Διεθνών Συνεργασιών στο Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Δώρα Τραχανά.
Άλλα μέλη της αποστολής εστίαζαν στην παράμετρο της εμπιστοσύνης και της συνεργασίας ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς. «Στην Ελλάδα οι stakeholders δεν εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον. Τα πανεπιστήμια δεν εμπιστεύονται τις επιχειρήσεις κι εκείνες τα πανεπιστήμια». Κοινή παραδοχή; «Η έλλειψη επιχειρηματικού πνεύματος, ώστε οι νέοι να υλοποιούν επιχειρηματικά μια ιδέα. Αυτό είναι το πρόβλημα στην Ελλάδα».
Ανεξάρτητα από τις ειδικές συνθήκες σε κάθε χώρα με ελεύθερη αγορά, υπάρχουν ορισμένες κοινές προκλήσεις, ιδίως στον τομέα των startups, οι οποίες τέθηκαν επί τάπητος στις συζητήσεις των Ελλήνων προαγωγών της επιχειρηματικότητας με Αμερικανούς συναδέλφους τους.
- «Όταν χρηματοδοτείσαι, δεν πρέπει να διαχειρίζεσαι το κεφάλαιο αυτό σαν να είναι αποταμίευση, αλλά να το δαπανάς για να πετύχεις».
- «Όταν δεν επεκτείνεσαι, και μάλιστα γρήγορα, χάνεις το μομέντουμ».
- «Εστίασε στα συγκεκριμένα κενά που καλύπτεις ή δεν καλύπτεις στην αγορά»
- «Εντόπισε και γνώρισε τους ανταγωνιστές σου. Μην αφιερώνεις όλη την προσπάθεια αποκλειστικά στην ανάπτυξη των υπηρεσιών σου».
- «Φτιάξε ομάδα που να μπορεί να εκτελέσει. Δεν αρκεί η τεχνική γνώση. Χρειάζεται και επιχειρηματική δεξιότητα».
- «Φρόντισε να απευθύνεσαι δυνητικά σε μεγάλη αγορά. Παίζει ρόλο το μέγεθος».
- «Στις ΗΠΑ έχεις 5 λεπτά να κερδίσεις την προσοχή του επενδυτή και να τον πείσεις».
- «Το 65% της επιτυχίας στα startups είναι το καλό mentorship»
Σημασία έχει σε κάθε περίπτωση και το ευρύτερο επενδυτικό περιβάλλον της εκάστοτε περιοχής. Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, ότι στη Φιλαδέλφεια, όπου εντοπίζει κανείς ένα από τα υψηλότερα ποσοστά φτώχειας στις ΗΠΑ, διακρίνει συγχρόνως και υψηλή φορολόγηση, και μάλιστα στρεβλή, καθώς «φορολογούνται περισσότερο οι επιχειρήσεις παρά η γη». Εξ ου και η προσπάθεια των τοπικών αρχών να τροποποιήσουν το υφιστάμενο πλαίσιο, μια και αντιλαμβάνονται ότι επιδρά αρνητικά στη δημιουργία απασχόλησης.
«Έτσι είναι, έχουμε και το κράτος, που θέλει να βγάζει λεφτά από τα λεφτά μας», έλεγε ιδιοκτήτρια εστιατορίου, η οποία με αυτήν τη χαρακτηριστική δόση υπερβολής κατάφερε να υπενθυμίσει στην ελληνική αποστολή ότι στις ΗΠΑ τα χρήματα του φορολογούμενου είναι «big deal».
Όμως ακόμη και στην αμερικανική πόλη της υψηλής φορολόγησης και της ενισχυμένης φτώχειας (περισσότερο από το 20% του πληθυσμού), η επιχειρηματικότητα είναι απολύτως δημοφιλής στην τοπική οικονομία. Για την ακρίβεια, στη Φιλαδέλφεια αδυνατούσαν να κατανοήσουν ότι στην Ελλάδα υπάρχουν σε πολλές περιπτώσεις αρνητικά συναισθήματα γύρω από τις επιχειρήσεις: «Εμείς τρέφουμε μεγάλο σεβασμό στους επιχειρηματίες, δημιουργούν πλούτο και θέσεις εργασίας». Η περιοχή τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να ανακάμπτει. Το ποσοστό των αποφοίτων πανεπιστημίων που μετά το πέρας τον σπουδών τους παραμένουν στη Φιλαδέλφεια έχει αυξηθεί σήμερα από το 20% περίπου στο 50%, μέσα σε ένα περιβάλλον στο οποίο διακρίνεται επιταχυνόμενη η ανάπτυξη της startup κοινότητας.
Υπάρχουν λοιπόν και στην Ελλάδα άνθρωποι οι οποίοι αφιερώνουν τον χρόνο τους στην προώθηση της επιχειρηματικότητας, της παραγωγής και της εργασίας, μέσα από τον νευραλγικό χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους στις ΗΠΑ ζητούσαν να ενημερωθούν για μεθόδους χρηματοδότησης υποδομών, παροχής κινήτρων ή επιλογής μεντόρων σε προγράμματα δημιουργίας επιχειρήσεων. Απώτερος στόχος τους να εφοδιάσουν φοιτητές και αποφοίτους με δεξιότητες για την ενίσχυση της εμπορευματοποίησης ερευνητικών αποτελεσμάτων στα πανεπιστήμια, προς όφελος της ελληνικής κοινωνίας. Ο παράγοντας – «κλειδί»; Δια στόματος μέλους της αποστολής που μελέτησε το αμερικανικό σύστημα καινοτομίας· «Συμμετοχή και συνεργασία – μια λέξη που πρέπει να μάθουμε στη χώρα μας- μεταξύ του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, σε δομές ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας, τόσο με ακαδημαϊκές, όσο και με δημόσιες ή και ιδιωτικές πρωτοβουλίες».
