Από την έντυπη έκδοση
Του Θάνου Τσίρου
[email protected]
Τρεις στατιστικές δείχνουν ότι κάτι αρχίζει να κινείται στον ισοπεδωμένο από την πολυετή οικονομική κρίση κλάδο της οικοδομής και των κατασκευών.
Η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα εμφανίζει στο φετινό 7μηνο αύξηση της τάξεως του 17% σε σχέση με το αντίστοιχο περσινό χρονικό διάστημα, ενώ το 2017 ήταν η πρώτη χρονιά κατά την οποία η Ελληνική Στατιστική Αρχή κατέγραψε αύξηση στον όγκο της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας ύστερα από έντεκα συναπτά έτη πτώσης.
Οι επενδύσεις σε κατοικίες και λοιπές κατασκευές διαμορφώθηκαν στο πρώτο 6μηνο της φετινής χρονιάς στο υψηλότερο επίπεδο από το 2015, ενώ άρχισαν να φαίνονται και τα πρώτα ίχνη αύξησης της απασχόλησης στον χώρο των κατασκευών. Βέβαια, τα πρώτα θετικά στοιχεία αποτυπώνονται σε… καμένη γη.
Υπό εξαφάνιση
Ο χώρος της οικοδομής και των κατασκευών κινδύνεψε με… εξαφάνιση:
1 Η μείωση όσον αφορά τον όγκο και την επιφάνεια της οικοδομικής δραστηριότητας έφτασε να ξεπερνάει το 90% σε σχέση με τα υψηλά επίπεδα των τελευταίων 10ετιών τα οποία αποτυπώθηκαν το 2005.
2 Χάθηκαν πάνω από 255 χιλιάδες θέσεις εργασίας με τον αριθμό των απασχολουμένων να φτάνει να μειώνεται πάνω από 64%.
3 Οι επενδύσεις σε κατοικίες και λοιπές κατασκευές έχουν υποχωρήσει σε χαμηλότερα επίπεδα από αυτά του 1995, με τον χρόνο να γυρίζει έως και τρεις δεκαετίες πίσω. Η απώλεια σε επίπεδο επενδύσεων έφτασε ακόμη και στο 78% ή στα 27 δισ. ευρώ ετησίως, συμβάλλοντας έτσι σε πολύ μεγάλο βαθμό στη μείωση του ΑΕΠ και στην εμβάθυνση της ύφεσης.
Η διαπίστωση ότι σε ορισμένες γειτονιές της Αττικής και σε αρκετές πόλεις της Ελλάδας έχουν αρχίσει και πάλι να ανεγείρονται οικοδομές αποτυπώνεται έστω και δειλά στα επίσημα στατιστικά στοιχεία. Μόλις προ ημερών, ανακοινώθηκε ότι ο όγκος της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια του τελευταίου 12μηνου (σ.σ.: είναι το διάστημα Αυγούστου 2017-Ιουλίου 2018) έφτασε στα 13,17 εκατομμύρια κυβικά, σημειώνοντας αύξηση 15,5% συγκριτικά με το διάστημα Αυγούστου 2016 – Ιουλίου 2017. Την ίδια περίοδο, ο αριθμός των οικοδομικών αδειών αυξήθηκε κατά 7,1%, με το ποσοστό αυτό να μεταφράζεται σε αύξηση κατά λιγότερες από 1.000 άδειες (από 13.472 σε 14.426), ενώ και η επιφάνεια ενισχύθηκε σε ποσοστό 14,6% φτάνοντας στα 3 εκατομμύρια τετραγωνικά.
Το ρεκόρ του 2005
Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος της μείωσης που καταγράφηκε όλα αυτά τα χρόνια, αρκεί να αναφερθούν τα ακόλουθα στατιστικά: Το 2005, έτος ρεκόρ με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για την περίοδο από το 2000 μέχρι σήμερα, εκδόθηκαν 95 χιλιάδες άδειες που αντιστοιχούσαν σε 29 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα επιφάνειας και σε 102 εκατομμύρια κυβικά μέτρα όγκου. Φυσικά, το 2005 ήταν μια ειδική χρονιά, καθώς ιδιώτες και επαγγελματίες της οικοδομής έσπευσαν να φτιάξουν ένα «απόθεμα» αδειών προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα ανέγερσης οικοδομών οι οποίες δεν θα υπάγονται στον ΦΠΑ (σ.σ.: ο ΦΠΑ στην οικοδομή με μοναδική εξαίρεση την απόκτηση 1ης κατοικίας επιβλήθηκε την 1η/1/2006 και ισχύει και σήμερα άσχετα αν τα φορολογικά έσοδα που αποφέρει είναι μηδαμινά).
Το χαμηλό του 2016
Το αρνητικό ρεκόρ, πριν δηλαδή καταγραφούν τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης, καταγράφηκε το 2016. Από τα 29,056 εκατομμύρια τετραγωνικά πέσαμε στα… 2,345 εκατομμύρια και από τα 102,234 εκατομμύρια κυβικά στα 10,196 εκατομμύρια. Δηλαδή, στον χώρο της οικοδομικής καταγράφηκε πτώση της τάξεως του 92% σε επίπεδο επιφάνειας, 90% σε επίπεδο όγκου και 87% σε επίπεδο αριθμού οικοδομικών αδειών πριν φανούν τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης.
Οι επενδύσεις
Η δεύτερη στατιστική που αποτύπωσε την έκταση της καταστροφής ήταν αυτή των επενδύσεων, δηλαδή της συμμετοχής των κατοικιών και των λοιπών κατασκευών στον ακαθάριστο σχηματισμό παγίου κεφαλαίου. Οι περισσότερες επενδύσεις σε κατοικίες καταγράφηκαν από την ΕΛΣΤΑΤ το 2007, έτος «ενεργοποίησης» πολλών εκ των οικοδομικών αδειών που εκδόθηκαν μέχρι το 2005 χωρίς «ρήτρα ΦΠΑ». Τη συγκεκριμένη χρονιά οι επενδύσεις έφτασαν στα 25,272 δισ. ευρώ, μια χρονιά κατά την οποία ο συνολικός ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου είχε φτάσει επίσης στο επίπεδο ρεκόρ των 60 δισ. ευρώ. Η χειρότερη χρονιά ήταν η περυσινή. Παρά την αύξηση των επενδύσεων που κατέγραψε η ΕΛΣΤΑΤ αναλύοντας τη συνταγή του περσινού ΑΕΠ, οι επενδύσεις κατέγραψαν χαμηλό τουλάχιστον τριών 10ετιών πέφτοντας στο μόλις 1 δισ. ευρώ. Πρόκειται για μείωση πολύ κοντά στα όρια του μηδενισμού, με την ποσοστιαία μείωση να φτάνει στο 96%.
Η απασχόληση
H 3η στατιστική είναι αυτή που αφορά την πορεία της απασχόλησης. Ο κλάδος των κατασκευών είχε φτάσει το α’ τρίμηνο του 2008 -δηλαδή λίγους μήνες πριν ξεσπάσει η κρίση- να δίνει 398.100 θέσεις απασχόλησης. Έκτοτε η μείωση ήταν ραγδαία, ενώ η ανάκαμψη που έχει αποτυπωθεί μέχρι σήμερα είναι οριακή. Το «χαμηλό» περιόδου σημειώθηκε στο α’ τρίμηνο του 2015, με τις θέσεις εργασίας να περιορίζονται σε μόλις 142.300 και την ποσοστιαία μείωση να φτάνει στο 64%. Στο πρώτο τρίμηνο του 2018, ο κλάδος των κατασκευών προσέφερε 151 χιλιάδες θέσεις εργασίας, δηλαδή περίπου το 4,05% των συνολικών θέσεων απασχόλησης. Στις καλές εποχές της οικοδομής και του κλάδου των κατασκευών συνολικότερα, το «μερίδιο» του κλάδου των κατασκευών στη συνολική απασχόληση είχε φτάσει ακόμη και στο 8%.
Πρώτες ενδείξεις
Τα πρώτα δείγματα ήπιας ανάκαμψης στον χώρο της οικοδομής (αριθμός αδειών, επιφάνεια και όγκος) αναπτερώνουν το ηθικό των επιχειρηματιών που έχουν άμεση σχέση με αυτή την αγορά, όσων δηλαδή απέμειναν «όρθιοι» από το κύμα «καταστροφής» που προηγήθηκε στον τομέα. Όπως τονίζουν οι αναλυτές της ICAP, σημειώθηκε αύξηση 3% στην αγορά ηλεκτρολογικού υλικού εγκαταστάσεων. Η επιβράδυνση του ρυθμού μείωσης των οικοδομικών αδειών είχε σαν αποτέλεσμα η ζήτηση για είδη ξυλείας να ομαλοποιηθεί, ενώ και στον κλάδο των χρωμάτων οι ανακαινίσεις παλαιών κατοικιών «προστάτευσαν» τις παραγωγικές εταιρείες και το 2016-2017 υπήρξε ήπια μεγέθυνση της εγχώριας αγοράς οικοδομικών χρωμάτων και βερνικιών.
Ο τουρισμός «θεμέλιο» της ανάκαμψης
2017: Πού αποδίδει η κτηματαγορά την ενίσχυση που καταγράφεται στην ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα
Της Τέτης Ηγουμενίδη
[email protected]
Τετραπλό «μπουμ» καταγράφεται στην ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα κυρίως από τις νέες ξενοδοχειακές μονάδες, την ανάπτυξη των βραχυχρόνιων μισθώσεων τύπου Airbhb, το πρόγραμμα «Εξοικονομώ κατ’ οίκον» και τις υψηλού κόστους επενδύσεις στα οργανωμένα-επώνυμα δίκτυα λιανικής και χονδρικής, όπως αποτυπώνεται στα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής που αφορούν τον όγκο, τις επενδύσεις και την απασχόληση στον κλάδο.
Στελέχη της κτηματαγοράς εκτιμούν ότι το επόμενο διάστημα, εκτός απρόοπτου, η κινητικότητα στην οικοδομή και τους συναφείς κλάδους θα ενισχυθεί περαιτέρω, καθώς θα ολοκληρωθούν οι διαγωνιστικές και αδειοδοτικές διαδικασίες για την αξιοποίηση σειράς ακινήτων που έχουν μισθωθεί ή πουληθεί (ή επίκειται) στο κέντρο των μεγαλύτερων πόλεων και στις τουριστικές περιοχές και ενώ την ίδια στιγμή αυξάνεται το ενδιαφέρον για τις ανακαινίσεις κατοικιών.
Οι περισσότερες νέες κατασκευές και ανακαινίσεις σαφώς αφορούν τον τουριστικό τομέα με σημαντικό ποσοστό των αγοραστών – επενδυτών να είναι ξένοι υπήκοοι, μεταξύ άλλων, Κινέζοι οι οποίοι αγοράζουν, ειδικά στο κέντρο της Αθήνας, μαζικά παλιές κατοικίες για να τις ανακαινίσουν και να τις διαθέσουν μέσω πλατφορμών βραχυχρόνιας μίσθωσης, ή και για να επωφεληθούν από το καθεστώς της «χρυσής βίζας» (βίζα σε ξένους που αποκτούν κατοικία αξίας τουλάχιστον 250 χιλ. ευρώ).
Στην ελληνική αγορά ακινήτων δραστηριοποιούνται ακόμα επενδυτές από το Ισραήλ οι οποίοι ενδιαφέρονται μεταξύ άλλων για την ανάπτυξη φοιτητικών κατοικιών, αλλά και Τούρκοι.
Ενδεικτική είναι η κίνηση της ελληνικής μελετητικής εταιρείας Salfo & Associates η οποία σε κοινοπραξία με την τουρκική εταιρεία ανάπτυξης ακινήτων Varyap σχεδιάζει 8όροφο κτήριο στην οδό Πνυταγόρα 4, με 19 στην περιοχή Μετς με διαμερίσματα τα οποία θα πουληθούν σε ξένους υπηκόους.
Στην πρωτεύουσα
Το κέντρο της Αθήνας το επόμενο διάστημα θα αλλάξει όψη καθώς αρκετά από τα εγκαταλειμμένα κτήριά του θα ανακαινιστούν. Παράδειγμα αποτελεί το Σαρόγλειο Μέγαρο (στέγαζε το Ειρηνοδικείο) επί της οδού Σταδίου 65. Έχει μισθωθεί στην εταιρεία real estate, Dimand, η οποία θα το μετατρέψει σε ξενοδοχείο που θα απευθύνεται σε νεανικό κοινό. Θα ολοκληρωθεί (άδειες και ανακατασκευή του κτηρίου) σε περίπου δύο χρόνια.
Προς αξιοποίηση οδεύει το πρώην ξενοδοχείο Εσπέρια επί της οδού Σταδίου 22 και Εδουάρδου Λω, και το επίσης ακίνητο του ΕΦΚΑ στην οδό Ζαλοκώστα 7, ενώ σε νέο ιδιοκτήτη (όμιλος Δουζόγλου) προς αξιοποίηση έχει περάσει το κτήριο του ΟΤΕ στη Σταδίου 15. Προς αξιοποίηση έχει διατεθεί από Μετοχικό Ταμείο Στρατού ακίνητο στην Πλατεία Κολοκοτρώνη (Κολοκοτρώνη 3-5).
Στον Πειραιά ανακατασκευάζονται τα ακίνητα που στέγαζαν την καπνοβιομηχανία Παπαστράτος και προς συζήτηση βρίσκεται η αξιοποίηση του Πύργου του Πειραιά ιδιοκτησίας Δήμου Πειραιά, Ακτή Ποσειδώνος 2-4.
Σύμφωνα με στοιχεία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου μέσα σε 6 χρόνια άνοιξαν 498 νέα ξενοδοχεία συνολικής δυναμικότητας 17.153 δωματίων. Στην Αθήνα, μεταξύ άλλων από τον όμιλο Λάμψα, ανακαινίζεται για να λειτουργήσει ξανά ως ξενοδοχείο, το κτήριο (πρώην ιστορικό ξενοδοχείο King’s Palace) της οδού Πανεπιστημίου και Κριεζιώτου στο Σύνταγμα.
Τον περασμένο Αύγουστο ξεκίνησε τη λειτουργία του ανακαινισμένο το 5 αστέρων Grand Hayat, στη Λεωφόρο Συγγρού (πρώην Athens Ledra) από τις Henderson Park, Hines και Kokari Limited (Y&T Daskalantonakis Knossian Group) συμφερόντων Τίνας και Γιάννη Δασκαλαντωνάκη.
Σύμφωνα με τη εταιρεία συμβούλων GBR Consulting 400 δωμάτια που ανήκουν σε νέα ξενοδοχεία είναι υπό κατασκευή στην Αθήνα (ξενοδοχείο Academia of Athens της αλυσίδας Autograph, που ανήκει στη Marriott, το Coco Mat Acropolis κ.λπ.) Τα τελευταία 2,5 χρόνια προστέθηκαν περίπου 1.000 δωμάτια στον ξενοδοχειακό τομέα του κέντρου της Αθήνας, συμπεριλαμβανομένων του 5στερου Electra Metropolis, των 4στερων Athens Avenue το 2016 και Athenaeum Grand Hotel το 2017 και πρόσφατα του 5στερου Wyndham Grand Residences & Suites στο Μεταξουργείο και των 4στερων Athenaeum Palace & Luxury suites και Breeze Boutique Hotel.
Στη Θεσσαλονίκη
Στη Θεσσαλονίκη φέτος άνοιξε τις πύλες του το Antigon Urban Chic Hotel και το πολυτελές Antigon Urban Chic Hotel.
Στις υπόλοιπες τουριστικές περιοχές το καλοκαίρι μεταξύ άλλων άνοιξαν τις πύλες τους τρία νέα πεντάστερα, το Sensatori Resort Atlantica στη Ρόδο, το Ammos Beach Resort στην Κρήτη και Domes Miramare στην Κέρκυρα.
Βάσει στοιχείων του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΞΕΕ), στην Κρήτη προστέθηκαν 11 νέες πεντάστερες ξενοδοχειακές μονάδες και 33 τεσσάρων αστέρων.
Η υπουργός Τουρισμού Έλενα Κουντουρά έχει αναφέρει σε σχετική ομιλία της ότι στην Κεντρική Μακεδονία τη διετία 2016 – 2017 έχουν κατατεθεί προτάσεις για 57 τετράστερα, πεντάστερα και σύνθετα καταλύματα άνω των 300 κλινών.
Στις επενδύσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη συμπεριλαμβάνεται ο Αστέρας Βουλιαγμένης. Το πολυτελές ξενοδοχείο θα ανοίξει ξανά ανακαινισμένο τον Μάρτιο του 2019 υπό την διαχείριση της Four Seasons. Αποτελεί αυτή τη στιγμή το μεγαλύτερο σε εξέλιξη τουριστικό επενδυτικό σχέδιο, ύψους 650 εκατ. ευρώ.
Επενδύσεις ύψους 220 εκατ. ευρώ υλοποιεί η ΤΕΜΕΣ της οικογένειας Κωνσταντακόπουλου, η οποία ελέγχει το ξενοδοχειακό συγκρότημα της Costa Navarino στη Μεσσηνία, αλλά και το 50% του ιστορικού ξενοδοχείου Hilton Αθηνών που πρόκειται να ανακαινιστεί.
Στο τέλος του 2019 θα τεθεί σε λειτουργία εκ νέου ένα από πλέον εμβληματικά ξενοδοχεία της Αττικής στο παράκτιο μέτωπο, τα Αστέρια Γλυφάδας, σύμφωνα με τον σχεδιασμό που «τρέχει» η Grivalia Properties ΑΕΕΑΠ (Ανώνυμη Εταιρεία Επενδύσεων Ακίνητης Περιουσίας) και ειδικότερα η θυγατρική της Grivalia Hospitality.
Στις μεγάλες επενδύσεις που έχουν εξαγγελθεί, χωρίς πάντως να είναι γνωστό πότε θα ξεκινήσουν, εκτός από αυτή στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού, περιλαμβάνεται το Atalanti Hills, επένδυση ύψους 1,3 δισ. ευρώ, στην περιοχή «Έξαρχος» του Δήμου Λοκρών του νομού Φθιώτιδας, καθώς και η ανάπτυξη έκτασης 25.000 στρεμμάτων στη θέση Χερσόνησος Σίδερο του Νομού Λασιθίου της Κρήτης από τη βρετανική εταιρεία Loyalward Ltd, θυγατρική του ομίλου Minoan Group Plc, ύψους 267,7 εκατ. ευρώ.
Παραθεριστικό – τουριστικό χωριό, υπό την ονομασία Kilada Hills, θα υλοποιηθεί από την Dolphin Capital Investors στην Αργολίδα, επένδυση συνολικού ύψους 418 εκατ. ευρώ, ενώ εντός του 2018 αναμένεται να ξεκινήσει και το σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης της αμερικανικής ΝCH Capital στην Κασσιόπη της Κέρκυρας, επένδυση ύψους 120 εκατ. ευρώ.
Πού παρατηρείται έντονη κινητικότητα
ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΙΕΣ ΜΙΣΘΩΣΕΙΣ
Τουλάχιστον διπλασιασμό των κατοικιών που μισθώνονται με καθεστώς βραχυχρόνιας μίσθωσης μέσα σε ένα έτος δείχνουν τα διαθέσιμα στοιχεία, ενώ η εκτίμηση είναι πως θα αυξηθούν περαιτέρω το επόμενο διάστημα. Σύμφωνα με πρόσφατη αναφορά του διοικητή της ΑΑΔΕ, Γιώργου Πιτσιλή, οι εγγεγραμμένοι στο μητρώο των βραχυχρόνιων μισθώσεων, που πρόσφατα έθεσε σε ισχύ το αρμόδιο υπουργείο ξεπέρασαν τους 15.000. Σε ένα μεγάλο ποσοστό τους οι κατοικίες που προορίζονται για βραχυχρόνια μίσθωση ανακαινίζονται.
ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ
Περίπου 55.000 νοικοκυριά έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα «Εξοικονόμηση κατ’ οίκον ΙΙ». Με βάση τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Περιβάλλοντος, στο σύνολο των 37.666 υπαγωγών που έχουν εγκριθεί έως τις αρχές Οκτωβρίου, ο συνολικός επιλέξιμος προϋπολογισμός παρεμβάσεων ανέρχεται σε 582,42 εκατ. ευρώ (δημόσια και ιδιωτική δαπάνη).
ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ- ΕΠΩΝΥΜΕΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ
Ξεπερνούν τα 750 τα καταστήματα που βρίσκονται σε φάση ανανέωσης, ανακαίνισης ή και έναρξης λειτουργίας στον κλάδο της οργανωμένης λιανικής τροφίμων στη διετία 2017-2019. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι από τη «διάσωση» της Μαρινόπουλος από τη Σκλαβενίτης, την εξαγορά της Βερόπουλος από τη ΜΕΤΡΟ ΑΕΒΕ, την επανείσοδο της Spar International μέσω των μελών των ομίλων αγορών ΑΣΤΕΡΑΣ και MESIS, την «κάθοδο» της Μασούτης στην κεντρική Ελλάδα μέσω της Προμηθευτικής, την απόκτηση της Μέριμνα από την ΑΝΕΔΗΚ Κρητικός, ένα δίκτυο περίπου 645 καταστημάτων βρίσκεται σε φάση ανανέωσης με ορίζοντα ολοκλήρωσης των ανακαινίσεων των καταστημάτων το 2019. Παράλληλα νέα καταστήματα δρομολογούν τόσο ορισμένες από τις προαναφερόμενες αλυσίδες όσο και άλλοι παίχτες, όπως π.χ. η AB Βασιλόπουλος η οποία το 2017 εγκαινίασε 34 νέα σημεία και φέτος το πλάνο αναφέρει τη δημιουργία περίπου 38, ή η LIDL, το πλάνο της οποίας με ορίζοντα το 2021 περιλαμβάνει 20 νέα σημεία. Σε ανακαινίσεις και νέα καταστήματα έχουν προχωρήσει και άλλες αλυσίδες λιανικής.
LOGISTICS
Στον τομέα των εμπορευματικών κέντρων ξεκινά η υλοποίηση της επένδυσης στο Θριάσιο ύψους περίπου 200 εκατ. ευρώ. Αρχικά θα διατεθούν 70 εκατ. ευρώ για κατασκευαστικά και μηχανολογικό εξοπλισμό. Μεγάλο εμπορευματικό κέντρο (100.000 τ.μ.) σχεδιάζει και η Σκλαβενίτης.
ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Στον τομέα των εμπορικών κέντρων στην τελική ευθεία έχει μπει η επέκταση του Golden Hall προϋπολογισμού 25 εκατ. ευρώ, καθώς και μια μικρότερη επέκταση του Smart Park στα Σπάτα. Επένδυση που θα προσεγγίσει τα 100 εκατ. ευρώ δρομολογεί στην περιοχή της Λυκόβρυσης ο όμιλος Κωνσταντίνου (ιδιοκτήτης του Athens Metro Mall) για την ανάπτυξη ενός εμπορικού και ψυχαγωγικού πάρκου. Στη φάση της εξασφάλισης των αδειοδοτήσεων και χωρίς να υπάρχει εκτίμηση για το πότε θα ξεκινήσει βρίσκεται το The Cambas Project στην Παλλήνη, συνολικού προϋπολογισμού 220 εκατ. ευρώ της Reds (θυγατρική της Ελλάκτωρ).
