Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Η αλαζονεία, ο πόθος της εξουσίας, ο φθόνος, ο φόβος, η ενοχή, ένας κόσμος πυρακτωμένος από το πάθος μιας άλογης αυτοκαταστροφικής μανίας, το άλλο πρόσωπο της απελπισίας ξυπνούν στη σαιξπηρική τραγωδία, που σκηνοθετεί η Αναστασία Ρεβή, η οποία μας μιλά για την παράσταση «Μακμπέθ».
Προβάλλοντας την πιο άγρια και νοσηρή όψη των ανθρώπινων συναισθημάτων και συμπεριφορών, ένα έργο «καταραμένο» σύμφωνα με τη θεατρική παράδοση, που, παρά τη σκοτεινή αύρα που το περιβάλλει, εξακολουθεί να ανεβαίνει συνεχώς, ο αριστουργηματικός «Μακμπέθ» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, παρουσιάζεται σε μια ακόμα σκηνική ανάγνωση, από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ), στο Θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
Η καλλιτεχνική διευθύντρια της βραβευμένης θεατρικής ομάδας Theatre Lab Company, με έδρα το Λονδίνο, Αναστασία Ρεβή, προσεγγίζει το έργο με μια νέα σκηνοθεσία, που θυμίζει γοτθικό παραμύθι, και μιλά για την παράσταση αλλά και για τη σκοτεινή αύρα της σημερινής Ελλάδας.
Ποια όψη των ανθρώπινων συναισθημάτων προβάλλει αυτή η σαιξπηρική τραγωδία;
Τη μονόδρομη πορεία της αστείρευτης φιλοδοξίας και της ακόρεστης δίψας του ανθρώπου για εξουσία. Βάζει ερωτηματικά στην πρόσληψη του πεπρωμένου, που, ίσως, να αποτελεί την πραγματική και βαθιά επιθυμία του χαρακτήρα να φτάσει στην κορυφή με οποιοδήποτε αντίτιμο.
Σκιαγραφείστε μας το ζεύγος των Μακμπέθ και τη σκοτεινή αύρα που το περιβάλλει.
Ο Μακμπέθ, γενναίος πολεμιστής και απελευθερωτής της Σκωτίας, στην επιστροφή του από τον πόλεμο, συναντά όντα παράξενα: τις Μάγισσες, κατά Σαίξπηρ, που του λένε την προφητεία ότι θα γίνει βασιλιάς. Στέλνει γράμμα στη γυναίκα του, Λαίδη Μακμπέθ, για να της πει για την αναπάντεχη αυτή συνάντηση και προφητεία, κι εκείνη, αμέσως, καλεί τις σκοτεινές δυνάμεις και σχεδιάζει το έγκλημα, πριν εκείνος το σκεφτεί: να σκοτώσουν τον παρόντα βασιλέα Ντάνκαν. Μοιάζει να αντλεί τις δυνάμεις της: πρώτον, από πνεύματα του κακού που διαρκώς τροφοδοτούν το σχέδιο της, και, δεύτερον και σημαντικότερο, από τον απόλυτο έρωτά της για τον Μακμπέθ. Ο θαυμασμός της για την ικανότητα του και η βιολογικά άκαρπη ένωση τους την ισχυροποιούν απόλυτα σε αυτήν τη σκοτεινή πορεία προς την εξουσία.
Ο Μακμπέθ αμφιβάλλει για το έγκλημα, πριν το διαπράξει, όμως εκείνη τον χλευάζει και τον προκαλεί. Εκείνος τρελαίνεται, βλέποντας το αίμα στα στιλέτα και στα χέρια του, ενώ εκείνη το ολοκληρώνει από αγωνία μήπως η δολοφονία δεν έγινε σωστά ή δεν ολοκληρώθηκε. Μαζί της, σχεδιάζει και διαπράττει πράξη ανόσια, που νομίζει ότι θα τον οδηγήσει στην απόλυτη ευτυχία, ενώ, σταδιακά, από απελευθερωτής της Σκωτίας μετατρέπεται σε απόλυτο δυνάστη – τέρας, προσπαθώντας να διαχειριστεί τη φοβική του φύση, μαζί με τις δολοφονίες που διαπράττει.
Σκοτώνει τον αδελφικό του συμπολεμιστή και φίλο, σκοτώνει μικρά παιδιά, έχει παντού κατασκόπους, υποφέρει από φοβίες, ενοχές και εμμονές, για να οδηγηθεί στην απόλυτη πτώση, όταν αντιλαμβάνεται την πλάνη, που του έστησαν οι Μάγισσες, οι Μοίρες, το πεπρωμένο, ο ίδιος του ο εαυτός και η ματαιότητα τού αύριο.
Πώς αποτυπώνεται η άνοδος και η πτώση τους;
Στην αρχή, λοιπόν, η αντοχή και η ανθεκτικότητα της Λαίδης Μακμπέθ είναι απίστευτη. Μοιάζει να την αντλεί από το προσωπικό της πάθος, τις απόκοσμες δυνάμεις του κακού και την επιθυμία της για τον θρόνο και την εξουσία. Ο Μακμπέθ πράττει και γοητεύεται από την ίδια τους τη δύναμη. Η συνείδηση, όμως, ουσιαστικά, δεν αντέχει. Γι’ αυτό και οδηγεί τον Μακμπέθ στον επόμενο φόνο κι, ύστερα, στον επόμενο. Για να χωρέσει κάπου. Κι αυτό το κάπου δεν ανήκει στα ανθρώπινα. Ψάχνει να υπάρξει στη σφαίρα της θεϊκής υπόστασης, με την έννοια του δεν υπάρχει όριο, δεν υπάρχει αρχή, τέλος, ήθος και μέτρο. Υπάρχει μόνο το επόμενο και, με αυτήν την έννοια, η συνείδηση δεν αφυπνίζεται, παρά μόνο πριν την τελική πτώση.
Ο Μακμπέθ, επίσης, θα πρέπει να αναφέρω ότι δεν κοιμάται. Όλες του οι πράξεις, από τον πρώτο φόνο και μετά, γίνονται σε συνθήκες αϋπνίας. Στη διαρκή αϋπνία, δεν μπορεί να υπάρχει στοιχείο αφύπνισης. Κι ενώ εκείνος χάνει κάθε όριο, εκείνη αγγίζει τη συναίσθηση. Βρίσκω καταπληκτική τη φράση της: “όλα είναι χαμένα, όταν εκπληρώνεται χωρίς ευτυχία ο πόθος μας”. Η ανθεκτικότητά της αρχίζει να καταρρέει, για να φτάσει στην υπνοβασία, στην κατάθλιψη και, τελικά, στην αυτοκτονία.
Εκείνος, όταν τον πληροφορούν ότι η γυναίκα του πέθανε, απαντά: “Θα μπορούσε να πεθάνει κι αργότερα”. Δεν τον αγγίζει τίποτα, χάνει εντελώς κάθε ανθρώπινη υπόσταση και προχωρά έως το τέλος, χωρίς κάθαρση.
Ποια είναι η δική σας σκηνοθετική προσέγγιση;
Να ξεκινήσω, καταρχάς, από το γεγονός ότι νιώθω χαρά, έχω έμπνευση και βρίσκομαι σε δημιουργική εποχή και μόνο από το γεγονός ότι κάνω Σαίξπηρ. Αγαπώ ιδιαίτερα τα κλασσικά κείμενα και με ενδιαφέρει να κάνω μόνο αυτά. Δεν είναι τυχαίο ότι, στο Λονδίνο, στο Riverside Studios, έκανα “Αντιγόνη”, την τριλογία «Ορέστεια», τη «Μήδεια». Εδώ, έκανα πρόσφατα Τένεσι Ουίλιαμς. Μάλιστα, η παράστασή μου, «Το γλυκό πουλί της νιότης», παίζεται ακόμη στο Θέατρο Άλμα.
Το έργο «Μακμπέθ» ήταν πάντα αυτό, που θα επέλεγα ανάμεσα σε όλα τα αγαπημένα του Σαίξπηρ. H φράση, με την οποία ανοίγει το έργο: «όμορφο το δύσμορφο, δύσμορφο το όμορφο», αντιπροσωπεύει όλη μου τη σκηνοθετική προσέγγιση. Πρόκειται για ένα σύμπαν, όπου το καλό και το κακό συνυπάρχουν και παρασύρουν το ένα το άλλο, καθώς διαχωρίζονται από μια πραγματικά λεπτή γραμμή, όπου ο νους χάνεται. Πρόκειται για μια παθιασμένη ερωτική σχέση, που, ενώ βιολογικά είναι άκαρπη, βρίσκει τη συνέχεια της στο κακό και θεοποιείται μέσα από το έγκλημα και την κατάκτηση της εξουσίας.
Ο σκηνικός χώρος, όπου ορίζει τη δράση ο Σαίξπηρ, η Σκωτία, είναι ένας τόπος γεμάτος κάστρα, λίμνες και βουνά, ομίχλη, βροχή και πυκνά δάση, όπου ζούσαν μάγισσες και ξωτικά. Όπου υπάρχουν τέτοια πλάσματα και προφητείες δίσημες και χαμένα παιδιά, βρίσκει χώρο το μυαλό και η ψυχή μου για δημιουργία. Οι σκοτεινοί μύθοι, λοιπόν, σαν αυτό το αριστουργηματικό έργο του Σαίξπηρ, είναι για μένα κλασσικό μοτίβο γοτθικής αισθητικής και η προσωπική μου έμπνευση.
Να αναφέρω ότι πρόκειται, επίσης, για μία άκρως εικαστική παράσταση, όπου υπάρχει διαρκώς μουσική, η εξαιρετική μουσική των «Δαιμονία Νύμφη», γραμμένη ειδικά για την παράσταση. Υπάρχει ένα πολυχρηστικό και συμβολικό σκηνικό, που λειτουργεί σε διάφορα επίπεδα, κοστούμια που κρατούν ελισαβετιανά στοιχεία, αλλά με μικρές ανατροπές, video art που λειτουργεί συμβολικά, ακολουθώντας τους χαρακτήρες, και μία διαρκής κίνηση.
Ένα πολυθέαμα, λοιπόν, πάνω στο οποίο οι σαιξπηρικοί χαρακτήρες – ηθοποιοί, ακροβατούν έντεχνα, μιλώντας τη μοναδική ποίηση του Σαίξπηρ. Δεν είναι παράσταση του κειμένου ή του λόγου. Δεν είναι αυτό, που κανείς φαντάζεται για τον Σαίξπηρ: το βαρύγδουπο πομπώδες κείμενο με τα μεγάλα νοήματα και το ειδικό βάρος του λόγου. Εγώ κάνω εικαστικές παραστάσεις και θέατρο των αισθήσεων, οπότε αυτή είναι η προσέγγισή μου.
Τι θέλετε να αναδείξετε μέσα από αυτήν;
Τους δύο βασικούς άξονες του έργου: πολιτική και μεταφυσική.
Στη σκοτεινή αύρα της σημερινής Ελλάδας, τι σας τρομάζει περισσότερο;
Αγαπώ το φως και, σαν φύση, προσπαθώ να βλέπω πάντα το όμορφο, ακόμα κι αν είναι δύσμορφο, όπως λέει ο Σαίξπηρ, και, στο δύσμορφο, να βλέπω το όμορφο, που σημαίνει ότι, ακόμα κι αν με τρομάζουν εικόνες και καταστάσεις δύσκολες, όπως η φτώχεια των Ελλήνων, το αδιέξοδο των προσφύγων, τα συμβιβασμένα μάτια των νέων, εξακολουθώ να ελπίζω. Ίσως, επειδή αγαπώ τη ζωή.
Τι σας αναπτερώνει το ηθικό;
Το χιούμορ, το χαμόγελο και οι ωραίες συναντήσεις.
Ταυτότητα παράστασης
Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης, σκηνοθεσία: Αναστασία Ρεβή, σκηνικά – κοστούμια: Μάιρα Βαζαίου, μουσική: «Δαιμονία Νύμφη», video art – φωτισμοί: Γιάννης Κατσαρής, βοηθός σκηνοθέτη, σκηνογράφου, ενδυματολόγου: Εύα Κωνσταντινίδου, Β΄ βοηθός ενδυματολόγου: Αλέξανδρος Τωμαδάκης, βοηθός video art: Jean Wong, οργάνωση παραγωγής: Αθανασία Ανδρώνη. Παίζουν με αλφαβητική σειρά: Μάνος Γαλανής, Γιάννης Γκρέζιος, Βασίλης Ισσόπουλος, Κωνσταντίνος Καβακιώτης, Νίκος Καπέλιος, Γιάννης Καραμφίλης, Άννα – Μαρία Κεφάλα, Μαρία – Ελισάβετ Κοτίνη, Κωνσταντίνος Λιάρος, Αντώνης Μιχαλόπουλος, Μαριάννα Πουρέγκα, Εύη Σαρμή, Βασίλης Σπυρόπουλος, Πολυξένη Σπυροπούλου, Γιάννης Χαρίσης, Μαρία Χριστοφίδου.
Πληροφορίες
Θέατρο Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών: Εθνικής Αμύνης 2 – Θεσσαλονίκη, τηλ.: 2315 200200. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη: 18:00, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο 21:00, Κυριακή: 19:00.
