Οι αξίες που ενέπνευσαν τη φοιτητική εξέγερση στην πλατεία Τιεν Αν Μεν συνεχίζουν να οδηγούν Kινέζους αντικαθεστωτικούς. Αλλά η σύσφιγξη οικονομικών σχέσεων Κίνας-ΗΠΑ αποδυναμώνει την επιρροή των δημοκρατικών δυνάμεων.
Ορισμένες ηγετικές φιγούρες της φοιτητικής εξέγερσης θυμούνται μέχρι σήμερα και την παραμικρότερη λεπτομέρεια εκείνης της φοβερής νύχτας της 3ης προς την 4η Ιουνίου του 1989, όταν η κινεζική ηγεσία αποφάσισε να διαλύσει με τη χρήση βίας την φοιτητική εξέγερση.
«Από παντού ακούγονταν πυροβολισμοί, ήταν σαν σε πεδίο μάχης» διηγείται ο Ζου Φενγκσουό, από την ηγετική ομάδα φοιτητών, σε διάσκεψη στη Ταϊβάν. «Η θαρραλέα αντίσταση πολλών πολιτών του Πεκίνου διευκόλυνε την ειρηνική αποχώρηση των φοιτητών από την πλατεία Τιεν Αν Μεν». Ακριβής αριθμός θυμάτων δεν υπάρχει. Σύμφωνα με ένα τελευταίο εγχειρίδιο για την ιστορία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας του βερολινέζου ιστορικού Κλάους Μίλχαν εκατοντάδες έχασαν τη ζωή τους και χιλιάδες τραυματίστηκαν.
Αντίσταση από το εξωτερικό
Όσοι επέζησαν, η ζωή τους κινδύνευε. Η κινεζική ηγεσία έκανε ό,τι μπορούσε για να συλλάβει κυρίως μέλη της ηγεσίας των φοιτητών. Πολλοί κατέφυγαν στο εξωτερικό, οι περισσότεροι στη Γαλλία και τις ΗΠΑ. Όποιος είχε λιγότερη τύχη, σάπισε στις φυλακές πριν η Κίνα έπειτα από διεθνείς πιέσεις δώσει τη συγκατάθεσή της για την απελευθέρωση και την έξοδό τους στο εξωτερικό. Μόλις αυτό έγινε οι απελευθερωθέντες συνέστησαν οργανώσεις με στόχο να κρατηθούν οι πιέσεις προς την Κίνα και να στηρίξουν την κινεζική κοινωνία των πολιτών. Για παράδειγμα, ίδρυσαν στις ΗΠΑ την Independent Federation of Chinese Students and Scholars IFCSS.
Η IFCSS δημιούργησε λόμπυ στις ΗΠΑ που με τη βοήθειά του ψηφίστηκε το 1992 νόμος, ο οποίος προέβλεπε ότι όσοι κινέζοι φοιτητές από τις 5 Ιουνίου του 1989 μέχρι τις 11 Απριλίου του 1990 ταξίδευαν στις ΗΠΑ θα αποκτούσαν δικαίωμα μόνιμης παραμονής. Το πρώην φοιτητικό στέλεχος, Ζου Φενγκσουό ίδρυσε το 2007 τη ΜΚΟ Humanitarian China. «Εκτός από τις προσπάθειες διατήρησης της πίστης στη δημοκρατία του κινήματος της 4ης Ιουνίου, αυτές οι οργανώσεις ήταν σημαντικές για την έξοδο των αντικαθεστωτικών από τη χώρα και τη στηριξή τους στη νέα τους πατρίδα» λέει ο Ζου στη DW.
Ο ρόλος του Χονγκ Κονγκ και της Ταϊβάν
Το Χονγκ Κονγκ, που τότε ήταν βρετανική αποικία, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Στις 21 Μαΐου του 1988 έγινε διαδήλωση ενός εκατομμυρίου που ζητούσαν τον εκδημοκρατισμό της Κίνας. Πολλοί φοιτητές επέλεξαν το Χονγκ Κονγκ ως τόπο εξορίας. Στήριξη πήραν από την οργάνωση HK Alliance, που υφίσταται ακόμη και εδώ και 30 χρόνια κρατά με εκδηλώσεις ζωντανή τη μνήμη για τα όσα συγκλονιστικά συνέβησαν στην πλατεία Τιεν Αν Μεν. Σε σχέση με την επιστροφή του Χονγκ Κονγκ στην Κίνα το 1997, ο Άλμπερτ Χο, πρόεδρος της HK Alliance, παρατηρεί:
«Πρέπει να παραδεχθώ ότι στο Χονγκ Κονγκ δεν επικρατεί πια ελευθερία, αυτή είναι η πολιτική πραγματικότητα».
Γι’ αυτό και μετέφερε τον τόπο των εκδηλώσεων στη Ταϊβάν. Το 1988, ένα χρόνο πριν τη βίαιη καταστολή της φοιτητικής εξέγερσης, ξεκίνησε στη χώρα η διαδικασία εκδημοκρατισμού. «Γι’ αυτό και εδώ είναι ο κατάλληλος χώρος, είναι μια καλή εναλλακτική, γιατί οι δημοκρατικές αξίες γίνονται σεβαστές» αναφέρει στη DW ο Ζενγκ Γιανγιουάν, μέλος του προεδρίου της ΜΚΟ «New School for Democracy».
Ο διαβρωτικός ρόλος της οικονομίας
Η οικονομική άνοδος της Κίνας και οι στενές οικονομικές της σχέσεις με τις ΗΠΑ αποδυνάμωσαν τις δυνατότητες άσκησης επιρροής των αντικαθεστωτικών. «Οι εντατικοποίηση των διμερών σχέσεων οδήγησε στο ότι πολλές ξένες δημοκρατικές ομάδες έχασαν τη στήριξη των Κινέζων του εξωτερικού», υποστηρίζει ο Ζου. «Και φαίνεται από τη μείωση των χορηγιών. Πολλοί Κινέζοι της γενιάς Τιεν Αν Μεν έγιναν πλούσιοι κατά τη διάρκεια των επόμενων χρόνων με αποτέλεσμα να μην στηρίζουν πλέον οικονομικά αντικαθεστωτικούς στο εξωτερικό στο βαθμό που το έκαναν πριν».
Ο πρώην ηγέτης των φοιτητών Σάο Γιανγκ, που κάνει έρευνες στο Κέντρο για Σπουδές Δημοκρατίας στο Πανεπιστήμιο Γουέστμινστερ, πιστεύει ότι οι ομάδες αυτές θα πρέπει να οργανωθούν από την αρχή, για να βγουν από την ασημαντότητά τους. «Αντί να συγκεντρώνουν την προσοχή τους στην προστασία κινέζων αντικαθεστωτικών στην Κίνα, θα πρέπει να επικεντρώσουν τη δράση τους στον περιορισμό των φιλοδοξιών της Κίνας στους τομείς πολιτικής και οικονομίας». Ο ίδιος δηλώνει πάντως ότι δεν εγκαταλείπει την ελπίδα, συνεχίζει να πιστεύει στις αξίες της 4ης Ιουνίου και με δημιουργικές ιδέες θέλει να διατρανώσει ότι η ιστορία είναι «με το μέρος μας».
