Της Βάσως Μιχοπούλου
Αναμφισβήτητα οι έλληνες επιστήμονες διαπρέπουν στο εξωτερικό και μια ζωντανή απόδειξη αποτελεί ο Καθηγητής και Διευθυντής του εργαστηρίου Αιμοδυναμικής και Καρδιαγγειακής Τεχνολογίας της Πολυτεχνικής Σχολής (EPFL) της Λωζάνης, Νίκος Στεργιόπουλος, ο οποίος Παρασκευή μεσημέρι μιλάει για καινοτομία σε κεντρικό ξενοδοχείο της Αθήνας, στο πλαίσιο του 8ου Πανελληνίου συνεδρίου Βιοϊατρικής Τεχνολογίας, καθηλώνοντας το κοινό που τον παρακολουθεί. Και πώς να μη σε καθηλώσει ο επιστήμονας που το 2007 έγινε θέμα στην εφημερίδα Wall Street Journal για το μεγάλο deal της εταιρίας-τεχνοβλαστού (EndoArt SA) του εργαστηρίου του, η οποία πουλήθηκε σε μια πολυεθνική φαρμακευτική εταιρία έναντι 120 εκατομμυρίων ελβετικών φράγκων;
Ο ίδιος δραστηριοποιείται στην ιατρική τεχνολογία, έχει στο ενεργητικό του τέσσερις καινοτόμες εταιρίες, ενώ κατέχει περισσότερα από 20 διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Το 2010 ίδρυσε μια κατασκευάστρια εταιρία εμφυτευμάτων για την επεμβατική θεραπεία του γλαυκώματος «ταράζοντας» τα λιμνάζοντα νερά στην αντιμετώπιση της πάθησης και τώρα εργάζεται τώρα πάνω σε μια συσκευή ηλεκτροδιέγερσης για τη στυτική δυσλειτουργία μετά από προστατεκτομή, η οποία θα μπει σε κλινικές δοκιμές του χρόνου.
Η αλήθεια είναι πως οι ιστορίες με τους έλληνες ερευνητές της διασποράς είναι εντυπωσιακές, αλλά το ίδιο εντυπωσιακά, αν και δεν προβάλλονται όπως θα έπρεπε, είναι και τα επιτεύγματα εκείνων, που μετά στις σπουδές τους στο εξωτερικό επιστρέφουν στην Ελλάδα, παραμένουν και επιμένουν στην ανατροπή της παθογένειας και των κάθε είδους στρεβλώσεων που συντηρούνται στο επίπεδο της έρευνας και δυναμιτίζουν το brain drain. Μια βόλτα από τα εργαστήρια σε δημόσια πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας μπορεί να αναδείξει «διαμάντια», όπως είναι ενδεικτικά οι παρακάτω περιπτώσεις.
Success story σε ελληνικά ερευνητικά εργαστήρια
Ο Αναπλ. Καθηγητής Πληροφορικής στην Ιατρική Εκπαίδευση της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ, Παναγιώτης Μπαμίδης και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Βιοϊατρικής Τεχνολογίας (ΕΛΕΒΙΤ) (http://medphys.med.auth.gr/user/panagiotis-bamidis) ανήκει στην κατηγορία των ελλήνων ερευνητών που δεν διάλεξαν τον εύκολο δρόμο της φυγής. Παραμένει στη χώρα μας, επιμένει και μεγαλουργεί “αθόρυβα”. Την περασμένη χρονιά κατάφερε να «φέρει» στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ερευνητικά κονδύλια ύψους 963.929,77 ευρώ (ποσό που υπερβαίνει εκείνο που διαχειρίστηκαν συνολικά την ίδια περίοδο ολόκληρες Σχολές του ΑΠΘ), δημιουργώντας 40 θέσεις εργασίας. Το 10% αυτού του ποσού διατέθηκε, μέσω του ΕΛΚΕ-ΑΠΘ, στο υπόλοιπο πανεπιστήμιο για την κάλυψη των αναγκών του. Στο ίδιο διάστημα ο ίδιος με την ομάδα του έλαβαν 3 βραβεία σε πανελλήνια και 2 βραβεία σε διεθνή συνέδρια για ερευνητικά αποτελέσματα που ανακοινώθηκαν σε αυτά.
Αντικείμενο της έρευνάς του είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ μηχανήματος με προηγμένη νοημοσύνη και χρήστη, έτσι ώστε ο υπολογιστής να γίνει πιο φιλικός σε άτομα που χρειάζονται υποστήριξη – ανθρώπους τρίτης ηλικίας, αυτιστικούς, άτομα με ελλειμματική προσοχή κ.ά. «Μέσω των ερευνητικών μας Προγραμμάτων Πρακτικής Άσκησης για την Εφαρμογή Νέων Τεχνολογιών στις Υπηρεσίες Υγείας εκπαιδεύονται στη λειτουργία/χρήση αυτών ετησίως 30 φοιτητές Ιατρικής του ΑΠΘ. Τα προγράμματα εγκαθίστανται και εφαρμόζονται από τους φοιτητές Ιατρικής σε κοινωνικούς φορείς παρέχοντας ένα πρωτότυπο κοινωνικό έργο», εξηγεί ο Έλληνας ερευνητής.
Τα επιτεύγματά του καθηγητή και της ομάδας του ουσιαστικά δεν είναι τίποτε άλλο από την έρευνα που επιστρέφεται ανταποδοτικά στην κοινωνία μέσω καινοτόμων προϊόντων ή υπηρεσιών. Με τα ερευνητικά του προγράμματα παρέχει αφιλοκερδώς κοινωνική φροντίδα και φροντίδα υγείας σε διάφορους φορείς, όπως ιδρύματα ηλικιωμένων, συλλόγους ασθενών ή συμβουλευτική και τεχνική υποστήριξη σε φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης.
Για τη συνεισφορά στην επιστήμη ο καθηγητής Μπαμίδης την περασμένη βδομάδα τιμήθηκε για δεύτερη φορά, από την Κοσμητεία της Σχολής Επιστημών Υγείας του ΑΠΘ με 11 Βραβεία Διακεκριμένων Επιδόσεων, ταυτόχρονα, σε πολλούς τομείς, Ιατρο-κοινωνικού Έργου & Προσφοράς, Διδακτικής Ικανότητας & Προσφοράς Εκπαιδευτικού Έργου, Έρευνας, Κλινικο-εργαστηριακού Έργου & Εφαρμογής Καινοτόμων Μεθόδων και Τεχνικών, Αναγνώρισης & Επιρροής, καθώς και Ποιότητας Παροχής Υπηρεσιών, γεγονός που τον κατέταξε στην 1η θέση των διακρίσεων της Σχολής του.
Success story στη Φαρμακευτική Σχολή του ΕΚΠΑ
Στο προηγμένο Εργαστήριο Φαρμακευτικής Τεχνολογίας και Νανο-Τεχνολογίας της Φαρμακευτικής Σχολής του ΕΚΠΑ (https://www.demetzoslab.gr/) η συζήτηση με τον διευθυντή, καθηγητή Φαρμακευτικής Νανοτεχνολογίας και πρόεδρο της Ελληνικής Φαρμακευτικής Εταιρείας (ΕΦΕ), Κωνσταντίνο Δεμέτζο περιστρέφεται γύρω από την ανάπτυξη «ευφυών» νανοσυστημάτων (smart nanodevices) για τη μεταφορά και παράδοση φαρμακευτικών ουσιών σε πάσχοντες ιστούς, μετά από ”συνεννόηση” και απόκριση σε συγκεκριμένα φυσικοχημικά ερεθίσματα. Αόρατα «ρομποτάκια»-φορείς με διαστάσεις νάνο-, δηλαδή του ενός δισεκατομμυριοστού του μέτρου, μεταφέρουν στον οργανισμό φαρμακευτικές ουσίες, για να τις αποδεσμεύσουν σε συγκεκριμένα σημεία-«στόχους», προκειμένου να επιτευχθεί θεραπεία, μειώνοντας έτσι την τοξικότητα και ελαχιστοποιώντας τις ανεπιθύμητες ενέργειες. «Η καινοτομία αφορά τους νανοφορείς μεταφοράς βιομορίων (‘‘ευφυή’’ συστήματα) και στηρίζεται στη μορφοποίηση των βιομορίων, η οποία τους προσδίδει τις καινοτόμες ιδιότητες. Ο τρόπος ‘‘στόχευσης’’ και ελέγχου της αποδέσμευσης των βιομορίων από τα ‘‘ευφυή’’ συστήματα στα κυττάρα-‘‘στόχους’’ είναι η καινοτόμος προσέγγιση», εξηγεί ο καθηγητής, που αυτή τη στιγμή, ανάμεσα σε άλλα, εργάζεται πάνω εφαρμογή ανοσοθεραπείας εναντίον σοβαρών νόσων όπως το γλοιοβλάστωμα, δηλ. επιθετικός καρκίνος του εγκεφάλου (πρόγραμμα Euronanomed 2, 2017-2020).
Ο ίδιος κατά την περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα κατάφερε να «φέρει» στο πανεπιστήμιο, μέσω περισσότερων από 30 ανταγωνιστικών ευρωπαϊκών και εθνικών προγραμμάτων για την ανάπτυξη καινοτόμων φαρμάκων νανοτεχνολογίας, ερευνητικά κονδύλια ύψους περίπου μισού εκατομμυρίου ευρώ, ανοίγοντας περισσότερες από δέκα θέσεις εργασίας για νέους ερευνητές.
Η ομάδα του λόγω της καινοτομίας των ερευνητικών προτάσεών της αποσπά χρηματοδοτήσεις σε ανταγωνιστικές προσκλήσεις έρευνας αιχμής (ΙΚΥ, ΕΛΙΔΕΚ), ενώ οικονομικά το εργαστήριο υποστηρίζεται και από την παροχή υπηρεσιών προς τις φαρμακευτικές βιομηχανίες με ερευνητικά κονδύλια μέσω του ΕΛΚΕ /ΕΚΠΑ. Τα επιστημονικά βιβλία που έχει εκδώσει το εργαστήριο διανέμονται δωρεάν στα πανεπιστήμια της χώρας ως διδακτικά συγγράμματα, ενώ την ίδια ώρα ο αριθμός των δημοσιεύσεών του σε διεθνή περιοδικά υπερβαίνει τις 240. Μάλιστα, περισσότερες από τις μισές υποβλήθηκαν κατά την περίοδο της κρίσης.
Το εργαστήριο του καθηγητή έχει αποσπάσει δέκα διεθνή και εθνικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας, ενώ ο ίδιος, εκτός από διακρίσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, βραβεύτηκε πρόσφατα από την Ακαδημία Αθηνών για το επιστημονικό του έργο “Pharmaceutical Nanotechnology. Fundamentals and Practical Applications Φαρμακευτική Νανοτεχνολογία. Βασικές αρχές και πρακτικές εφαρμογές”.
Success story και στην Ιατρική Σχολή της Πάτρας
Η κα Ζωή Λυγερού, Καθηγήτρια Βιολογίας στο Τμήμα Ιατρικής του Παν. Πατρών (http://ccl.med.upatras.gr/index.php?id=group-leader-zoi-lygerou) είναι η πρώτη γυναίκα επιστήμονας από την Ελλάδα που εκλέχθηκε στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Μοριακής Βιολογίας – την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Βιοεπιστημόνων. Μαζί με την ερευνητική ομάδα της μελετάει τον τρόπο που τα φυσιολογικά κύτταρα μεταβιβάζουν το γενετικό τους υλικό ακέραιο κάθε φορά που διαιρούνται, και πώς λάθη στους μηχανισμούς ελέγχου των κυττάρων οδηγούν στην εμφάνιση και εξέλιξη του καρκίνου.
«Συνδυάζουμε προηγμένες μεθόδους μικροσκοπίας ζωντανών κυττάρων, πειράματα νανοχειρουργικής και προσομοίωση σε Η/Υ για να κατανοήσουμε τη μοριακή παθολογία του καρκίνου», εξηγεί η ίδια. Με δεκάδες δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, πάνω από 4000 αναφορές στη διεθνή βιβλιογραφία και πλήθος βραβείων, η έρευνα της ομάδας χαίρει διεθνούς αναγνώρισης. Πρόσφατα πειράματά της ανέδειξαν νέους παράγοντες που υπερεκφράζονται στον καρκίνο και οδηγούν σε μόνιμες αλλαγές στο DNA των κυττάρων, επάγοντας την καρκινογένεση και προκαλώντας ανθεκτικότητα στη θεραπεία. Οι παράγοντες αυτοί θα μπορούσαν να αποτελέσουν «Αχίλλειο πτέρνα» για τον καρκίνο: «Μέσα από χιλιάδες μικρά μόρια απομονώσαμε δύο φαρμακευτικές ενώσεις που στοχεύουν ειδικά αυτούς τους παράγοντες. Θα χρειαστούν πολλά πειράματα σε κύτταρα και σε ζώα για να δειχθεί εάν οι ενώσεις αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καταπολέμηση του καρκίνου στον άνθρωπο, αλλά τα πρώτα πειράματα είναι ενθαρρυντικά: καρκινικά κύτταρα στην καλλιέργεια πεθαίνουν εμφανίζοντας τον φαινότυπο που οι επιστήμονες ανέμεναν».
Πάνω από 4 εκατομμύρια ευρώ έχουν εισρεύσει από διεθνείς, ευρωπαϊκούς και ελληνικούς ερευνητικούς χρηματοδοτικούς οργανισμούς στο Παν. Πατρών για την ενίσχυση της έρευνας της ομάδας της ελληνίδας ερευνήτριας. Ως κορυφαίες διακρίσεις ξεχωρίζουν δύο χρηματοδοτήσεις από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC), τον φορέα ενίσχυσης της ερευνητικής Αριστείας στην Ευρώπη, που συνέβαλαν στην ανάπτυξη κοινών ερευνητικών υποδομών σε τεχνολογίες αιχμής, οι οποίες είναι διαθέσιμες στη ελληνική ερευνητική και επιχειρηματική κοινότητα, στη μεταφορά τεχνογνωσίας στο Παν. Πατρών και στη διασύνδεση με Κέντρα Αριστείας διεθνώς. Δεκάδες νέοι επιστήμονες που εκπόνησαν έρευνα υψηλού επιπέδου στην Πάτρα διαπρέπουν τώρα σε Ερευνητικά Κέντρα στην Ευρώπη και την Αμερική, ενώ κάποιοι έχουν ήδη επιστρέψει ως μέλη ΔΕΠ σε Ελληνικά Πανεπιστήμια, συμβάλλοντας με τη σειρά τους στην εκπαίδευση της επόμενης γενιάς των ελλήνων επιστημόνων.
Η συζήτηση με τους επιστήμονες που διενεργούν έρευνα στην Ελλάδα, αφενός δεν τελειώνει ποτέ, και αφετέρου καταλήγει πάντα στο ίδιο συμπέρασμα: η χώρα μας, από το “Ερευνώ-καινοτομώ-επιχειρώ” κατέχει σε άριστο βαθμό το “ερευνώ”, επιχειρεί και επιτυγχάνει το “καινοτομώ”, αλλά παλεύει για το “επιχειρώ” με χίλια προβλήματα. Οι ιδέες, οι επιστημονικές δεξιότητες και τα “λαμπρά” μυαλά περισσεύουν μέσα στα ελληνικά ερευνητικά εργαστήρια. Δυστυχώς η Ελλάδα έχει πολύ δρόμο να διανύσει ακόμη για να αντιληφθεί (εάν το αντιληφθεί κάποτε) πως η ιδέα που γεννιέται μέσα σε αυτά τα εργαστήρια μπορεί να εξελιχθεί, να αποκτήσει αξία και να φέρει πίσω πολλά χρήματα και φυσικά να αποτελέσει κίνητρο για το brain gain.
