Περιορισμένες είναι οι γνώσεις των Ελλήνων για το προσφυγικό σύμφωνα με έρευνα του μη-κερδοσκοπικού ερευνητικού οργανισμού «διαΝΕΟσις» στην οποία καταγράφεται απογοήτευση από τη στάσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της κυβέρνησης.
Από τις αρχές του 2015 σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν περάσει από τις ακτές της Τουρκίας σε κάποιο από τα ελληνικά νησιά, προσπαθώντας να φτάσουν σε μια από τις πλούσιες χώρες της βόρειας Ευρώπης. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη μαζική μετακίνηση πληθυσμού στην πρόσφατη ιστορία, και μια από τις σημαντικότερες ανθρωπιστικές κρίσεις που έχει αντιμετωπίσει η Ευρώπη μεταπολεμικά. Και συμβαίνει να περνά από τις ακτογραμμές της Ελλάδας.
Τα βασικά συμπεράσματα από τις απαντήσεις στις 21 ερωτήσεις της έρευνας μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:
1. Οι Έλληνες πολίτες σε γενικές γραμμές υποεκτιμούν το μέγεθος των προσφυγικών ροών, ενώ οι γνώσεις τους για τις επιμέρους πτυχές του προβλήματος εμφανίζονται περιορισμένες
2. Οι Έλληνες είναι απογοητευμένοι από τη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ δεν είναι ικανοποιημένοι ούτε από τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης στο πρόβλημα. Αντίθετα, επιδοκιμάζουν έντονα τη στάση των κατοίκων των νησιών που υποδέχονται τους πρόσφυγες, τη δράση των ΜΚΟ, αλλά και τη δράση φορέων του κράτους -κυρίως του λιμενικού.
3. Οι πολίτες εκφράζουν σε σημαντικά ποσοστά αισθήματα και απόψεις συμπάθειας και αλληλεγγύης απέναντι στους πρόσφυγες, που επιβεβαιώνονται σε μια σειρά από διαφορετικές ερωτήσεις της έρευνας. Δεν επιθυμούν, για παράδειγμα, να κλείσουν τα σύνορα της χώρας για να ανακοπούν οι προσφυγικές ροές, ενώ παράλληλα επιθυμούν να παραμείνει η χώρα στη ζώνη της συνθήκης Σένγκεν.
4. Η ιδεολογική αυτοτοποθέτηση αποτελεί το σημαντικότερο διαχωριστικό παράγοντα στις απαντήσεις των πολιτών. Ωστόσο, η γενική συνισταμένη των απαντήσεων είναι σαφής, με μόνο μειοψηφικά ποσοστά πολιτών που αυτοτοποθετούνται στο χώρο της Δεξιάς να απαντούν με διαφορετικό τρόπο σε κάποιες από τις ερωτήσεις.
Αναλυτικά τα συμπεράσματα
Σήμερα, μόνο ένας στους πέντε Έλληνες μοιάζει να έχει ακριβή εικόνα για το μέγεθος του προσφυγικού προβλήματος. Το 2015, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, έφτασαν στα ελληνικά νησιά 856.723 πρόσφυγες. Ζητήθηκε από τους ερωτηθέντες να πουν πόσοι πρόσφυγες έφτασαν στη χώρα μας κατά τη γνώμη τους, και μάλιστα στους μισούς ερωτηθέντες ζητήθηκε να πουν ελεύθερα το νούμερο που τους έρχεται στο μυαλό. Στους άλλους μισούς τέθηκαν 8 εναλλακτικές επιλογές και διάλεξαν.
Και στις δύο περιπτώσεις, οι πολίτες που επέλεξαν σωστά ήταν περίπου ίδιοι σε αριθμό: 21% είπαν έναν αριθμό ανάμεσα στο 700.000 και το 1 εκατομμύριο στην πρώτη περίπτωση, και 20% επέλεξαν το «από 700.000 μέχρι 1 εκατομμύριο» στη δεύτερη. Και στις δύο περιπτώσεις, οι πολίτες που υποεκτιμούν το πρόβλημα ήταν σχετικά παρόμοιοι σε αριθμό: 49% επέλεξαν αριθμό μικρότερο από 700.000 στην πρώτη περίπτωση, 58% στη δεύτερη.
Δεν γνωρίζουν τον όρο hotspot
Είναι ενδιαφέρον ότι μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης δεν έχει ξεκάθαρη γνώση για επιμέρους παράγοντες του φαινομένου. Ένα 39% των ερωτηθέντων δεν αναγνωρίζει τον όρο «hotspot», ενώ ένα 30% δεν γνωρίζει τι είναι η Frontex και 4 στους 10 Έλληνες, πιστεύουν ότι η προσφυγική κρίση είναι ένα πρόβλημα «προσωρινό». Αντίθετα, το 83% των ερωτηθέντων γνωρίζει τη συνθήκη Σένγκεν, και ένα 60% θεωρεί ότι η συμμετοχή της Ελλάδας σ’ αυτή είναι κάτι πολύ σημαντικό.
Σύμφωνα με τις απαντήσεις, οι μισοί Έλληνες πιστεύουν ότι για την προσφυγική κρίση φταίνε οι ξένες χώρες της Δύσης. Οι πολίτες δίνουν πολύ χαμηλό βαθμό στις προσπάθειες της κυβέρνησης για την αντιμετώπιση του προβλήματος (4,2 στα 10), ενώ πιστεύουν καθολικά (σε ποσοστό 92%) ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν στηρίζει την Ελλάδα στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Ένα εντυπωσιακό 84% πιστεύει ότι η είσοδος των προσφύγων «πρέπει να ελέγχεται από κοινού με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης», παρόλο που ένα 36% συμφωνεί πως αυτός ο έλεγχος σημαίνει «απώλεια εθνικής κυριαρχίας».
Οι μισοί πολίτες πιστεύουν ότι η διαδικασία ταυτοποίησης των προσφύγων πρέπει να γίνεται με τη συνεργασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ ένας στους δύο επίσης πιστεύει ότι η Ελλάδα πρέπει να ζητήσει «σημαντική οικονομική και τεχνική βοήθεια για την υποδοχή των προσφύγων».
Το τι πρέπει να ζητήσει η Ελλάδα ως αντάλλαγμα από τους Ευρωπαίους ήταν μια ερώτηση που επίσης τέθηκε με δύο τρόπους σε διαφορετικά μέρη του δείγματος. Στους μισούς προστέθηκε μία επιπλέον επιλογή στις πιθανές απαντήσεις: Ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να ζητήσει κανένα αντάλλαγμα, «γιατί ο έλεγχος των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι εθνική και κοινοτική της υποχρέωση.
Στους μισούς που δεν είχαν αυτή την επιλογή διαθέσιμη, κανένας δεν απάντησε έτσι αυθόρμητα. Στους άλλους μισούς, ένα 8% επέλεξε αυτή την απάντηση, ενώ στο ίδιο υποσύνολο αυτοί που επέλεξαν ότι η Ελλάδα πρέπει να ζητήσει «διαγραφή/ρύθμιση του ελληνικού χρέους» ήταν κατά 7% λιγότεροι.
Αξιοσημείωτη, βεβαίως, είναι η εξαιρετικά υψηλή γνώμη που έχουν οι πολίτες για τη στάση των κατοίκων των νησιών του Αιγαίου (8,9), του λιμενικού (8,44) και των ΜΚΟ που δουλεύουν για την υποδοχή των προσφύγων (7,5).
Θετική άποψη για τους πρόσφυγες
Ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα της έρευνας είναι η έντονα θετική άποψη που έχουν για τους πρόσφυγες οι ερωτηθέντες, και μάλιστα σε μια σειρά από ερωτήσεις. Ένα 58% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι έχουν εκφράσει έμπρακτα την αλληλεγγύη τους στους πρόσφυγες, προσφέροντας τρόφιμα (39%), ρούχα (31%), χρηματική βοήθεια (10%) και βοηθώντας εθελοντικά (4%).
Η Public Issue έκανε μια προβολή του αποτελέσματος στο γενικό πληθυσμό και κατέληξε στο συμπέρασμα πως, αν οι απαντήσεις είναι ειλικρινείς, περισσότεροι από 5.000.000 συμπολίτες μας βοήθησαν με κάποιον τρόπο τους πρόσφυγες το προηγούμενο διάστημα.
Αν ισχύει, ίσως πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες κινητοποιήσεις αλληλεγγύης στη σύγχρονη ιστορία του ελληνικού κράτους.
Και οι άλλες απαντήσεις του δείγματος υπογραμμίζουν αυτό το αποτέλεσμα.
Ένα 67% των πολιτών εκδηλώνει θετικά συναισθήματα απέναντι στους πρόσφυγες, ένα 84% δηλώνει πως τους συμπαθεί, το 66% έχει θετική εντύπωση για τη λέξη «άσυλο», ένα 58% έχει θετική εντύπωση για την έννοια «πολυπολιτισμική κοινωνία», ενώ το 66% απαντά πως δεν επιθυμεί η Ελλάδα να κλείσει τα σύνορά της -και άρα να διακόψει τις προσφυγικές ροές-, όπως κάνουν -ή προτίθενται να κάνουν- άλλες χώρες της Ευρώπης.
Ένα 66% συμφωνεί με την άποψη ότι «οι πρόσφυγες θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στην ελληνική κοινωνία επειδή οι περισσότεροι είναι οικογενειάρχες και φιλήσυχοι άνθρωποι» και το 61%με την άποψη ότι θα μπορούσαν να κάνουν την Ελλάδα δεύτερη πατρίδα τους.
Από την άλλη, ένα 53% των πολιτών θέλουν η χώρα να δεχτεί για εγκατάσταση λιγότερους από 10.000 πρόσφυγες (το 17% επιλέγει «κανέναν»), αριθμό χαμηλότερο από αυτόν που έχει δεσμευτεί η κυβέρνηση να φιλοξενήσει. Το 60% ωστόσο πιστεύει ότι οι πρόσφυγες που θα μείνουν θα πρέπει να μένουν σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα και όχι σε ειδικούς καταυλισμούς, ενώ ένα 81% πιστεύει ότι πρέπει να τους δοθεί άδεια εργασίας.
Διαφοροποιήσεις
Οι απαντήσεις των πολιτών στις περισσότερες ερωτήσεις της έρευνας ήταν παρόμοιες για όλες τις κατηγορίες του πληθυσμού, σε όλες τις ηλικίες και τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, είτε οι ερωτηθέντες είχαν προσφυγική καταγωγή είτε όχι, με μικρές διαφοροποιήσεις. Η σημαντικότερη διαφοροποίηση εμφανίστηκε με τη μορφή μιας κλιμάκωσης σχεδόν σε όλες τις απαντήσεις ανάλογα με την ιδεολογική αυτοτοποθέτηση.
Για παράδειγμα, ένα 45% των «δεξιών» επιθυμεί το κλείσιμο των συνόρων και την παύση των προσφυγικών ροών (έναντι 30% του γενικού πληθυσμού και 10% των «αριστερών»). Οι «δεξιοί» διχάζονται πλήρως στο πού πρέπει να εγκατασταθούν οι πρόσφυγες που θα παραμείνουν στην Ελλάδα, με τους μισούς να επιθυμούν να μείνουν σε ειδικούς καταυλισμούς. Το αντίστοιχο ποσοστό σ’ αυτούς που αυτοπροσδιορίζονται ως “αριστεροί” είναι 21%. Οι «δεξιοί» είναι η μόνη πληθυσμιακή ομάδα που εκφράζει περισσότερες αρνητικές γνώμες για την πολυτισμικότητα (45%) από ό,τι θετικές.
Αυτές οι διαφοροποιήσεις, ωστόσο, δεν αμβλύνουν τη γενική εικόνα, η οποία είναι, θα έλεγε κανείς, μια εικόνα ανοχής, αλληλεγγύης και υπομονής, η εικόνα ενός πληθυσμού που αντιμετωπίζει το πρόβλημα με συμπάθεια, απογοητευμένου από τη στάση των κέντρων λήψης αποφάσεων (εγχώριων και ξένων) που τον εκπροσωπούν, αλλά πρόθυμου να βοηθήσει και να συνεισφέρει, παρ’ όλο που δεν έχει πολύ σαφή εικόνα του μεγέθους του προβλήματος.
Στοιχεία για την έρευνα
Ο «διαΝΕΟσις» υλοποίησε στα μέσα Ιανουαρίου του 2016 την έρευνα με την εταιρεία δημοσκοπήσεων Public Issue με τηλεφωνικές συνεντεύξεις σε δείγμα 1220 ατόμων από όλη την Ελλάδα.
