Tης Αγγελικής Κοτσοβού
[email protected]
O Χορστ Ζέεχοφερ προειδοποίησε για μια νέα προσφυγική κρίση, παρόμοια με την κρίση του 2015. Η Λιβύη, με τον πόλεμο δι’ αντιπροσώπων που μαίνεται στην περιοχή, κινδυνεύει να γίνει μια νέα Συρία, την ώρα που ήδη οι μεταναστευτικές πιέσεις στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης εντείνονται ανησυχητικά. Μόνο που αυτή τη φορά οι περισσότερες χώρες έχουν κλείσει τα σύνορά τους τους και το βάρος κατανέμεται δυσανάλογα, πέφτοντας κυρίως στην Ελλάδα και στα νησιά του Βορειανατολικού Αιγαίου.
Πριν από μία πενταετία, το πρόβλημα ήταν πανευρωπαϊκό, όχι όμως και ο τρόπος διαχείρισής του. Το προσφυγικό χώρισε τα κράτη-μέλη σε αντίπαλα στρατόπεδα. Από τη μία χώρες όπως η Ουγγαρία που ύψωσαν φράχτες και από την άλλη χώρες όπως η Γερμανία, που υποδέχθηκαν πάνω από ένα εκατ. πρόσφυγες, μια στάση που όμως είχε πολιτικό κόστος για την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ.
Πέντε χρόνια μετά και η Ευρώπη φοβάται μια νέα μεταναστευτική κρίση, που θα τη βρει ανέτοιμη, διχασμένη και χωρίς μια ενιαία πολιτική ασύλου.
«Το μεταναστευτικό πιέζει αφόρητα τις χώρες στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γύρω μας παρακολουθούμε πολλές διενέξεις που αναγκάζουν τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους. Θα ξαναζήσουμε ένα δεύτερο 2015, αν δεν βοηθήσουμε τις χώρες στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε.», προειδοποίησε ο Γερμανός υπουργός Εσωτερικών σε πρόσφατη συνέντευξή του στην «Bild».
Η προσφυγική κρίση του 2015 είχε δοκιμάσει τις αντοχές της Ευρώπης. Και τότε, η Ελλάδα ήταν από τις χώρες που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή, αποτελώντας μια από τις βασικές πύλες εισόδου προσφύγων στην Ευρώπη.
Περισσότεροι από ένα εκατ. πρόσφυγες και μετανάστες έφθασαν στην Ελλάδα το 2015 και στις αρχές του 2016, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Ο αριθμός των αφίξεων μειώθηκε μετά το κλείσιμο της Βαλκανικής οδού τον Μάρτιο του 2016 και την εφαρμογή της συμφωνίας μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας για τη μείωση των μεταναστευτικών ροών.
Οι ροές άρχισαν και πάλι να αυξάνονται από το δεύτερο ήμισυ του 2017 και τον Μάιο του 2018, ο αριθμός προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα είχε ξεπεράσει τους 60.000, εκ των οποίων περίπου 14.000 στα νησιά.
Το επόμενο διάστημα καταγράφηκε «έκρηξη» του προσφυγικού κύματος, με τις δομές στα νησιά του Βορειανατολικού Αιγαίου να «ασφυκτιούν» από τον υπερπληθυσμό, καθώς ο αριθμός των αιτούντων ασύλου που διαμένουν στα κέντρα υποδοχής των πέντε νησιών –Λέσβου, Χίου, Σάμου, Κω και Λέρου- υπερβαίνει τους 36.000, στη στιγμή που έχουν σχεδιασθεί για τη φιλοξενία 5.400 ανθρώπων.
Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες απευθύνει έκκληση στην Ελλάδα να εντατικοποιήσει τις προσπάθειες προκειμένου να αντιμετωπίσει τον εξαιρετικά ανησυχητικό υπερπληθυσμό και τις δυσχερείς συνθήκες για τους αιτούντες ασύλου και τους μετανάστες που διαμένουν στα πέντε νησιά της Λέσβου, της Χίου, της Σάμου, της Κω και της Λέρου.
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία, η Ελλάδα έχει επιδείξει γενναιοδωρία και ανθρωπιά απέναντι στους πρόσφυγες, παρά την ιδιαίτερα πολύπλοκη και δύσκολη κατάσταση, και τα νησιά του Βορειανατολικού Αιγαίου έχουν επωμιστεί μακράν δυσανάλογο βάρος και ευθύνη. «Είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι άλλες περιφέρειες της Ελλάδας να δείξουν περισσότερη αλληλεγγύη, ώστε να βοηθήσουν να ανακουφιστεί η πίεση με τη μεταφορά αιτούντων άσυλο στις περιοχές τους και τη δημιουργία θέσεων υποδοχής. Χρειάζεται επίσης η συνεχής ευρωπαϊκή στήριξη σε επίπεδο πόρων, τεχνογνωσίας και αλληλεγγύης για να ενισχυθεί η ανταπόκριση της Ελλάδας», επισημαίνει η Ύπατη Αρμοστεία.
Στη Σάμο 6.782 άνθρωποι μένουν στο κέντρο υποδοχής που έχει σχεδιαστεί για 660 άτομα ή σε πρόχειρα καταλύματα στα γειτονικά χωράφια πάνω στην πλαγιά. Στη Μόρια της Λέσβου βρίσκονται 18.342 ανθρώπους σε μια δομή με χωρητικότητα για 2.200, ενώ πολλοί διαμένουν στον γειτονικό ελαιώνα.
Τα κέντρα υποδοχής στη Χίο, την Κω και τη Λέρο είναι επίσης υπερπλήρη. Η πλειονότητα των αιτούντων ασύλου και των μεταναστών είναι οικογένειες. Το ένα τρίτο του πληθυσμού είναι παιδιά, τα περισσότερα κάτω των 12 ετών, όπως δείχνουν τα επίσημα στοιχεία της Υ.Α.
Η εύρεση μακροπρόθεσμων λύσεων και η βελτίωση των συνθηκών στα νησιά είναι απαραίτητες αλλά θα είναι εφικτές μόνο όταν υπάρξει αποσυμφόρηση των υπερ-συνωστισμένων κέντρων. Σε αυτή την προσπάθεια πρέπει να συμβάλουν και οι υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, ανοίγοντας θέσεις μετεγκατάστασης για τα ασυνόδευτα παιδιά και για άλλα ευάλωτα άτομα και να επιταχύνουν τις μεταφορές των παιδιών που πληρούν τα κριτήρια για να επανενωθούν με μέλη της οικογένειάς τους.
Σχεδόν 2.000 παιδιά χωρίς γονείς ή συγγενείς στην Ελλάδα διατρέχουν κίνδυνο στα κέντρα υποδοχής στα νησιά. Πάνω από 5.300 ασυνόδευτα παιδιά βρίσκονται σήμερα στην Ελλάδα και λιγότερο από το ένα τέταρτο αυτών βρίσκονται σε δομές κατάλληλες για την ηλικία τους.
Το σύστημα ασύλου στην Ελλάδα είναι υπερφορτωμένο με σχεδόν 90.000 εκκρεμείς υποθέσεις. Όπως δείχνουν τα στοιχεία της Υ.Α., η πλειονότητα των αιτούντων ασύλου στην Ελλάδα έχουν προσφυγικό προφίλ και είναι πιθανόν να χρήζουν διεθνούς προστασίας.
Οι αφίξεις στην Ελλάδα αποτελούν μικρό ποσοστό σε σχέση με τον αριθμό των αφίξεων του 2015 και 2016, όταν ένα εκατομμύριο άνθρωποι έφτασαν στις ακτές της. Όμως, οι περίπου 59.000 θαλάσσιες αφίξεις το 2019, σε συνδυασμό με τις μακρόχρονες διαδικασίες ασύλου, έχουν οδηγήσει σε απότομη επιδείνωση των συνθηκών. Είναι κρίσιμης σημασίας τα μέλη της Ε.Ε. να δείξουν την αλληλεγγύη τους και να συνδράμουν στην αποκλιμάκωση των πιέσεων, επισημαίνει η Υ.Α.
Ζητούμενο μια ενιαία, ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου
Η μεταρρύθμιση του συστήματος ασύλου αποτελεί αντικείμενο αντιπαράθεσης μεταξύ των χωρών-μελών της Ε.Ε., με βασικό «αγκάθι» τον νέο μηχανισμό ανακατανομής προσφύγων και μεταναστών. «Η συμφωνία του Δουβλίνου πέθανε οριστικά», διεκήρυξε ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μαργαρίτης Σχοινάς, με αφορμή τις προτάσεις που αναμένεται να παρουσιάσει η Κομισιόν τον Μάρτιο για την ενιαία πολιτική ασύλου. «Με το νέο ευρωπαϊκό σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο πρέπει (1) να διασφαλίσουμε ισχυρά εξωτερικά σύνορα, ικανά να υποστηρίξουν την ελεύθερη κυκλοφορία σύμφωνα με τους κανόνες του Σένγκεν- ένα από τα πιο εμβληματικά επιτεύγματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, (2) να δώσουμε μια αποφασιστική απάντηση στην τραγωδία της παράνομης διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων, και να καταπολεμήσουμε το οργανωμένο έγκλημα που εκμεταλλεύεται την ανθρώπινη δυστυχία. Να σπάσουμε το μοντέλο των εμπόρων ψυχών, (3) να κρατήσουμε ανοιχτές ασφαλείς νόμιμες οδούς, ιδιαίτερα προς τις χώρες με ελλείψεις εργατικού δυναμικού, και υποστηρικτικά μέτρα για την ένταξη όσων έχουν δικαίωμα παραμονής και (4) να δημιουργήσουμε ένα ισχυρό και πειστικό σύστημα επιστροφών που να λειτουργεί στην πράξη – για όσους δεν έχουν λόγο να παραμείνουν στην Ευρώπη», είχε τονίσει ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν κατά την παρουσίαση των κεντρικών αξόνων του νέου Ευρωπαϊκού Συμφώνου Μετανάστευσης και Ασύλου. Ο κ. Σχοινάς παραδέχθηκε ότι αν και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κάνει πολλά, απέτυχε στο επίπεδο της αλληλεγγύης στο μεταναστευτικό, ενώ επισήμανε ότι δεν υπάρχει περιθώριο για νέα αποτυχία.
Πάνω από 25 εκατ. πρόσφυγες ανά τον κόσμο
Το προσφυγικό/μεταναστευτικό δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο της Ευρώπης. Τα στοιχεία της Υ.Α. του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες σκιαγραφούν μια ιδιαίτερα ανησυχητική εικόνα και σε διεθνές επίπεδο. Ο αριθμός των εκτοπισμένων, λόγω πολέμου, εχθροπραξιών ή διωγμών αυξήθηκε το 2018 στα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών, με 70,8 εκατ. ανθρώπους ανά τον κόσμο να έχουν αναγκασθεί να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Εξ αυτών, σχεδόν 25.9 εκατομμύρια είναι πρόσφυγες και πάνω από το ήμισυ αυτού του αριθμού είναι σε ηλικία κάτω των 18 ετών. Ο αριθμός των εκτοπισμένων έχει διπλασιασθεί μέσα σε μια δεκαετία και μέσα σε έναν χρόνο έχει αυξηθεί κατά 2,3 εκατομμύρια, ενώ ισοδυναμεί με τον συνολικό πληθυσμό χωρών όπως η Ταϊλάνδη και η Τουρκία.
Παράλληλα, υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι χωρίς ιθαγένεια, καθώς τους αρνήθηκε το δικαίωμα εθνικότητα και πρόσβασης σε βασικά δικαιώματα, όπως παιδεία, υγεία, απασχόληση και ελευθερία κίνησης.
Ανά τον κόσμο, κάθε δευτερόλεπτο σχεδόν ένας άνθρωπος εκτοπίζεται με τη βία, ως αποτέλεσμα, πολέμου, διενέξεων ή διωγμών.
