Επτά κράτη μέλη της ΕΕ – ανάμεσά τους η Ελλάδα και η Κύπρος – θέλουν να νομιμοποιήσουν την παρακολούθηση δημοσιογράφων για «λόγους ασφαλείας», σύμφωνα με εσωτερικά έγγραφα που είναι διαθέσιμα στις ερευνητικές ομάδες Investigate Europe, Disclose και Follow the Money και είναι σε γνώση της αυστριακής εφημερίδας Der Standard.
«Γαλλία, Φινλανδία, Ελλάδα, Ιταλία, Μάλτα, Σουηδία και Κύπρος θέλουν να νομιμοποιήσουν την παρακολούθηση δημοσιογράφων, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης λογισμικού κατασκοπείας στα τηλέφωνα, εάν οι αρχές ασφαλείας τους κρίνουν απαραίτητο να «προστατέψουν την εθνική ασφάλεια», γράφει η αυστριακή εφημερίδα και προσθέτει: «Η νομοθεσία της ΕΕ για την προστασία της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, η οποία δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί, κινδυνεύει να αποτύχει λόγω της διαμάχης σχετικά με τη χρήση λογισμικού κατασκοπείας για σκοπούς «εθνικής ασφάλειας».
Η «τύχη» της πρωτοβουλίας των «επτά» θα κριθεί σε συνάντηση την Παρασκευή ανάμεσα σε εκπροσώπους του Συμβουλίου της ΕΕ, της Κομισιόν και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι τρεις θεσμοί της ΕΕ διαπραγματεύονται εδώ και 15 μήνες την εκπόνηση ενός κοινού κειμένου με στόχο τη διαμόρφωση του κανονισμού για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης (EMFA).
Αντιδρούν οι οργανώσεις ΜΜΕ
Το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου (IPI) σε κοινή παρέμβασή του με άλλες 16 Ευρωπαϊκές οργανώσεις για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, κάλεσε τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να κατοχυρώσουν ισχυρές διατάξεις στον κανονισμό EMFA, ώστε να προστατευθεί αποτελεσματικά την ανεξαρτησία των ΜΜΕ σε ολόκληρη την ΕΕ.
«Η Ευρωπαϊκή Ενωση ήταν ανέκαθεν προπύργιο της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και του πλουραλισμού, αλλά σήμερα αυτές οι κεντρικές αξίες βρίσκονται σε παρακμή. Όπου υπονομεύεται το κράτος δικαίου, η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης είναι συχνά το πρώτο θύμα», αναφέρουν οι 19 Ευρωπαϊκές οργανώσεις. «Η συνάντηση της Παρασκευής θα είναι το πιο δύσκολο κομμάτι στον αγώνα για αυτό το νομικό κείμενο», λέει η Ρουμάνα ευρωβουλευτής Ραμόνα Στρουγκάριου από την Ομάδα των Φιλελευθέρων (Renew), που είναι εισηγήτρια για τον Ευρωπαϊκό Νόμο για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης (EMFA).
Η παρέμβαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Στις 3 Οκτωβρίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε ένα νομικό κείμενο, με μεγάλη πλειοψηφία, που θέτει αυστηρά όρια στην κρατική παρακολούθηση δημοσιογράφων στο άρθρο 4 του κανονισμού. Σύμφωνα με την απόφαση μπορεί να υποκλαπούν ή να ερευνηθούν χρησιμοποιώντας λογισμικό κατασκοπείας, υπό τις εξής προϋποθέσεις:
Αν η παρακολούθηση δεν έχει καμία σχέση με τις επαγγελματικές δραστηριότητες των δημοσιογράφων, δεν αφορά ούτε αποκαλύπτει πρόσβαση σε πηγές, δικαιολογείται σε μεμονωμένη περίπτωση για την πρόληψη ή τη δίωξη σοβαρού εγκλήματος και διατάσσεται από ανεξάρτητη και αμερόληπτη δικαστική αρχή, που θα επανεξετάζει τακτικά την παρακολούθηση.
Προηγουμένως, ωστόσο, στις 21 Ιουνίου, το Συμβούλιο της ΕΕ, υπό την πίεση της γαλλικής κυβέρνησης και τελικά με τη συγκατάθεση όλων των κυβερνήσεων εκτός από αυτές της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, πρόσθεσε μια αμφιλεγόμενη παράγραφο στο άρθρο περί απαγόρευσης της παρακολούθησης δημοσιογράφων: «Το άρθρο δεν επηρεάζει την ευθύνη των κρατών μελών να προστατεύουν την εθνική ασφάλεια».
Επιτροπή Libe
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνέστησε ήδη την επιτροπή Libe, ειδικά για το θέμα και ζήτησε να απαγορευτεί η πώληση λογισμικού κατασκοπείας έως ότου οριστεί νομικά με σαφήνεια σε ποιες εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να το χρησιμοποιήσει το κράτος. «Ανησυχούμε βαθύτατα για το ανατριχιαστικό αποτέλεσμα που θα μπορούσε να προκύψει εάν το τελικό κείμενο θεσπίσει προϋποθέσεις για την αποκάλυψη των πηγών», ανέφεραν στην ανοικτή τους επιστολή οι 17 ευρωπαϊκές οργανώσεις Μέσων Ενημέρωσης.
Η διατύπωση αυτή «δεν προσθέτει τίποτα καινούργιο, αλλά αναφέρεται μόνο σε ό,τι ήδη ισχύει βάσει της Συνθήκης της ΕΕ», υποστήριξε ο Μάρτιν Πέρσον, υπεύθυνος στο σουηδικό Υπουργείο Πολιτισμού, του οποίου η κυβέρνηση προεδρεύει των διαπραγματεύσεων στο Συμβούλιο. Το ίδιο ισχυρίστηκε και η Γερμανική κυβέρνηση. «Είναι απλώς μια διευκρίνιση που δεν αποσκοπεί στη δημιουργία νέων τρόπων παρέμβασης στις δημοσιογραφικές ελευθερίες», δήλωσε εκπρόσωπος της «Πράσινης υπουργού Πολιτισμού, Κλαούντια Ροθ, τον Ιούνιο.
Ο Γερμανός ευρωβουλευτής των Πρασίνων Ντάνιελ Φρόιντ,ο οποίος είναι μέλος της επιτροπής Libe, λέει πάντως ότι «οι κυβερνήσεις δεν έχουν θέση στα τηλέφωνα των δημοσιογράφων. Έχουμε προβλέψει για αυτό στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Δεν μπορούν τώρα τα κράτη μέλη να επαναφέρουν αυτήν την κατασκοπευτική παράγραφο από την πίσω πόρτα».
Ευθύνη των κρατών
Η Ρενάτε Σρέντερ, επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων, πιστεύει όμως ότι αυτό είναι παραπλανητικό. «Αυτή η ασαφής διατύπωση θα έφερνε μαζί της τον κίνδυνο πιθανής παράκαμψης της επιδιωκόμενης προστασίας των πηγών των δημοσιογράφων», προειδοποιεί η Σρέντερ.
Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τη συνθήκη της ΕΕ, η προστασία της εθνικής ασφάλειας αποτελεί αποκλειστική ευθύνη των εθνικών κρατών. Ομως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει αποφανθεί πολλές φορές ότι η επίκληση αυτής της αρχής δεν δικαιολογεί την παραβίαση της νομοθεσίας της ΕΕ.
Για τον λόγο αυτό, τον Οκτώβριο του 2020, οι δικαστές, αναφερόμενοι στην οδηγία για την προστασία δεδομένων στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, απαγόρευσαν στις γαλλικές αρχές να αναγκάζουν τους παρόχους διαδικτύου να αποθηκεύουν εκ των προτέρων τα δεδομένα των πελατών τους. «Το γεγονός και μόνο ότι ελήφθη ένα εθνικό μέτρο για την προστασία της εθνικής ασφάλειας δεν μπορεί να απαλλάξει τα κράτη μέλη από την απαραίτητη τήρηση του δικαίου της Ένωσης», κατέστησαν σαφές τότε οι δικαστές.
Πρωτοστατεί η Γαλλία
Η Γαλλία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή υπέρ της θέσπισης του ειδικού άρθρου για την εθνική ασφάλεια στον Ευρωπαϊκό κανονισμό, όπως δείχνουν έγγραφα του Συμβουλίου της Ε.Ε. Ήδη από τις 21 Οκτωβρίου 2022, η κυβέρνηση της Ελίζαμπεθ Μπορν υποστήριξε μια «ρητή ρήτρα αποκλεισμού» για ολόκληρο τον Νόμο για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης εάν θιγόταν η εθνική ασφάλεια.
Τόσο η Γαλλία όσο και άλλες χώρες ,θέλουν να χρησιμοποιήσουν αυτό το πρόσθετο άρθρο του Κανονισμού για να διασφαλίσουν ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν θα υποβάλλουν καν τις πιθανές διαφορές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. «Αυτό σημαίνει ότι θα μπορούν οι χώρες μέλη να αποφασίζουν μόνες τους πότε η προστασία των δημοσιογράφων από παρακολουθήσεις, «επηρεάζει» την ευθύνη τους για την εθνική ασφάλεια – και ως εκ τούτου μπορεί να παρακαμφθεί» ,
Ο κεντροδεξιός Γάλλος Ευρωβουλευτής Ζοφρά Ντιντιέ, ο οποίος ηγήθηκε των διαπραγματεύσεων για το EMFA για την Επιτροπή Εσωτερικής Αγοράς, κάλεσε μάλιστα ρητά την κυβέρνηση Μακρόν «να εγκαταλείψει το σχέδιό της για νόμιμες υποκλοπές δημοσιογράφων. Αυτός ο ευρωπαϊκός κανονισμός πρέπει να προστατεύει τον πλουραλισμό και να μην επιτρέπει την κατασκοπεία», τόνισε ο Γάλλος Ευρωβουλευτής του ΕΛΚ.
